حالقى قىرىق جىل قۇدىقتان سۋ ءىشىپ كەلە جاتقان قازاقستان جاھاندىق فورۋم وتكىزۋدەن جالىقپايدى

2008 جىلدان بەرى 12 مارتە وتكىزىلگەن استانا ەكونوميكالىق فورۋمى (اەف) ءوز جۇمىسىن كۇتپەگەن جەردەن «توقتاتقانداي» جالعاستىرماق.

بۇگىن جىلىنا ميللياردتاعان قارجى جۇمسالاتىن استانا ەكونوميكالىق فورۋمى ەندى وتپەيتىنى جونىندە پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ءارى قارجى ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ مالىمدەدى.

– بيىل ءبىز دسۇ (دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى) مينيسترلەر فورۋمىن وتكىزىپ جاتىرمىز. بۇل حالىقارالىق فورۋم، وعان مينيسترلەر دەڭگەيىندەگى 200-گە جۋىق مەملەكەت قاتىسادى. وسى فورۋمعا استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا قوسىپ جىبەرەمىز. بۇرىنعىداي جەكە وتكىزۋدى توقتاتتىق، – دەدى قارجى قامباسىنا جاۋاپتى مينيستر.

قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سوزىنشە، جوبا «اياسىندا 20 ملرد دوللاردان اساتىن قارجىعا 300-دەن استام مەموراندۋم مەن كەلىسىم جاسالعان-مىس». بىراق مۇنىڭ ەسەبى اشىق دەرەككوزدەردە جوقتىڭ قاسى. فورۋمدى ەۋرازيانىڭ جىل سايىنعى نەگىزگى ىسكەرلىك وقيعاسى دەپ سانايتىن ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ بىلتىرعى «شابىتتاندىراتىن ءوسىم: ادام، قالا، ەكونوميكا» تاقىرىبىندا وتكەن جيىندا:

«11 جىلدىڭ ىشىندە استانا ەكونوميكالىق فورۋمى (اەف) الەمدىك ەكونوميكا مەن قارجى جۇيەسىن ساۋىقتىرۋ جانە دامىتۋ ماسەلەلەرىن تالقىلاۋ ءۇشىن ەڭ ىقپالدى حالىقارالىق الاڭداردىڭ ءبىرى مارتەبەسىنە يە بولدى. فورۋمعا الەمنىڭ 150 ەلىنەن 50 000- عا جۋىق دەلەگات، ونىڭ ىشىندە 20-دان استام نوبەل لاۋرەاتتارى مەن 30-دان استام جوعارى دەڭگەيدەگى شەتەلدىك ساياسي قايراتكەرلەر قاتىستى.
فورۋمنىڭ سپيكەرلەرى ءار ۋاقىتتا ساياساتكەرلەر، عالىمدار مەن ەكونوميستەر، جۋرناليستەر مەن الەمدىك دەڭگەيدەگى قوعام قايراتكەرلەرى، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ، قارجى ينستيتۋتتارى مەن بيزنەس-ەليت وكىلدەرى بولدى. اەف تاقىرىبى جىل سايىن وزەكتىلەندىرىلەدى جانە جالپى الەمدىك دامۋدىڭ پروبلەمالارى مەن مىندەتتەرىنىڭ كەڭ اۋقىمىن قامتيدى، سونداي-اق تالقىلاۋدىڭ كەڭ اۋقىمى ءۇشىن كوورديناتالاردى كورسەتەدى»، – دەگەن ەدى.

اەف قاتىسۋشىلارى. 16-17 مامىر 2019 جىل. فوتو: اشىق دەرەككوز

استانا ەكونوميكالىق فورۋمىن  وتكىزۋگە بىلتىر بيۋدجەتتەن جالپى جيىنى 1,4 ملرد تەڭگە, ال الدىڭعى جىلى، ياعني 2018 جىلى 3,1 ملرد تەڭگە قاراجات بولىنگەن. بۇعان دەيىن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن كەڭەسىندە پرەزيدەنت توقاەۆ قوعامنىڭ اششى سىنىنان كەيىن ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەۋ قاجەتتىگىن قاتاڭ ەسكەرتىپ، تاپسىرما بەرگەن بولاتىن.

تاۋەلسىز ساراپشى، UIB وقىتۋشىسى، ەكونوميست ماقسات حالىق:

– اەف-تان بولەك، تاۋەلسىزدىك العالى بەرى كوپ فورۋمدار مەن جيىنداردى كوپ وتكىزدىك. يميدج جاعىنان باسقا  ايتارلىقتاي ەشتەڭە بەرگەن جوق. اەف كوبىنە نوبەل سىيلىعى يەلەرىن قوناق رەتىندە شاقىرىپ، سولاردى تىڭداۋ ءۇشىن عانا بولعانداي كورىندى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن فورۋمسىز-اق اشىق اقپاراتتان بىلۋگە بولار ەدى.

حارۋارد ۋنيۆەرسيتەتى بيزنەس مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى 2003 جىلى قازاقستانعا كەلىپ، «جەتى كلاستەردىڭ ءتۇرىن دامىتۋ» تۋرالى كەڭەسىنە ميلليونداعان دوللار گونورار الىپ كەتكەنى بەلگىلى. قازىر سول بويىنشا قانداي كلاستەر دامىپ كەتتى دەگەن سۇراق تۋادى؟ سىرتتان كەلگەن ساراپشىلار قانشالىقتى كاسىپقوي-لاۋرەات بولعانىمەن، ناقتى ىشكى ماسەلەگە قاتىستى ۇسىنىس ايتا المايدى. ...قوناققا شاقىرىلعان ساراپشىلاردان گورى ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ەكونوميستەر قۇندى، وتكىر پىكىر ءبىلدىردى. دەسە دە جوعارىدا اتالعان قارجىلىق تسيفرلار ءوزىن اقتاي المادى، – دەيدى ەكونوميست.

ەكونوميكا ساراپشىسى ماقسات حالىق. فوتو: ماماننىڭ جەكە مۇراعاتىنان

ساراپشى فورۋمنىڭ ءبىر يگىلىگى بولسا، بۇل ەلدەگى مامانداردىڭ حالىقارالىق پىكىر الماسۋ ورتالىعىندا وي-ءسوز جارىستىرىپ، ساراپشى رەتىندە قالىپتاسۋىنا سەپ بولعانىن ايتۋعا بولادى دەپ سانايدى.

«فورۋمدا كوتەرىلگەن قاندايدا ءبىر ماسەلە ۇكىمەت تاراپىنان شەشىم تاپتى دەۋ قيىن. بۇعان قاراعاندا ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ الدەقايدا ءتيىمدى. شىعىنى از، ناتيجەسىز ەمەس».

ماقسات حالىق ەلدەگى ەكونوميكالىق وسىمگە كوڭىلى تولمايتىنىن، ءتىپتى ورتاشا باعاعا جەتپەيتىنىن ايتادى.

– قازىرگى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا ورتادان تومەن دەپ باعالاۋعا بولادى. دەگەنمەن ۇمىتسىزدىككە سالىنۋعا بولمايدى، الدەدە مەملەكەت تاراپىنان وزگەرىستىڭ لەبى سەزىلەدى. سوڭعى جىلدارى ەكونوميكالىق ءوسىم 4,8%-دى كورسەتتى، جالپى ءبىزدىڭ جاعدايىمىزداعى ەلگە ەڭ كەمى 7-8% دەپ قاراستىرىلادى. 2013 جىلى عانا 7% ءوسىم بايقالدى. ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق باعىتقا تاۋەلدىلىگى كۇردەلى تاۋەكەلدى تۋعىزىپ وتىر. نەگىزىندە مەملەكەت تاراپىنان ەكونوميكانى يندۋستريالاندىرۋ، مودەرنيزاتسيالاۋ، ءارتاراپتاندىرۋ باعىتىنداعى  ستراتەگيالار باياعىدا-اق قابىلدانىپ قويعان. الايدا بۇل ءالى جەمىسىن بەرمەي كەلە جاتىر. مۇنىڭ بڭردەن ءبىر باستى سەبەبى جۇيەدەگى ولقىلىقتار: بيۋروكراتيالىق كەدەرگىنىڭ كوپتىگى، جەمقورلىقتىڭ كەڭ ەتەك الۋى، كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ تىيىلماۋى، زاڭ ۇستەمدىگى، مونوپوليالاۋ... – دەيدى ساراپشى.

بىلتىر 16 مامىردا باسپانا ماسەلەسىن شەشۋدى تالاپ ەتكەن ءبىر توپ انا استانا اكىمدىگى الدىنا بارعان ەدى. ەشكىم شىقپاعان سوڭ، انالار ەكونوميكالىق فورۋم ءوتىپ جاتقان عيماراتقا بەت العان. نازارباەۆپەن كەزدەسۋدى تالاپ ەتكەن انالاردىڭ الدىنا قۇراق ۇشىپ سول كەزدەگى ەڭبەك ءمينيسترى بەردىبەك ساپارباەۆ پەن قالا اكىمى باقىت سۇلتانوۆ شىققان بولاتىن. ەكى شەنەۋنىكتىڭ انالاردى اۆتوبۋسقا سالىپ، اكىمدىككە الىپ بارعانى قوعامدا «وتىرىك ماقتان – قوجاكورسىن»، «جاساندى جىلتىر» رەتىندە سىنعا ۇشىرادى.

قارجى ءمينيسترىنىڭ سوزىنە قاراعاندا، فورۋم تۇپكىلىكتى توقتاماعان. تەك اۋقىمى كەڭ كەزەكتى ەكونوميكا تاقىرىبىنداعى جيىننىڭ جوسپارىنا كىرىكتىرىلگەن. الەۋمەتتىك ساياساتى جولعا قويىلماعان ەلدە، ءۇش اۋىسىمدى، اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپتەرى مەن جىلۋ-جارىق، اۋىز سۋى ماسەلەسىن تۇبىرىمەن شەشىلمەگەن قازاقستاندا ميلليارداعان قارجىعا ءارتۇرلى تاقىرىپتا جاھاندىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋ، ءدۇيىم جۇرتتىڭ باسىن قوسقان ءسان-سالتاناتتى سان-ساناقسىز جيىن-فورۋم وتكىزۋ داتۇرگە اينالعالى شيرەك عاسىردان استى.

"The Qazaq Times"