Halqı qırıq jıl qwdıqtan su işip kele jatqan Qazaqstan jahandıq forum ötkizuden jalıqpaydı

2008 jıldan beri 12 märte ötkizilgen Astana ekonomikalıq forumı (AEF) öz jwmısın kütpegen jerden «toqtatqanday» jalğastırmaq.

Bügin jılına milliardtağan qarjı jwmsalatın Astana ekonomikalıq forumı endi ötpeytini jöninde prem'er-ministriniñ birinşi orınbasarı äri qarjı ministri Älihan Smayılov mälimdedi.

– Biıl biz DSW (Düniejüzilik sauda wyımı) ministrler forumın ötkizip jatırmız. Bwl halıqaralıq forum, oğan ministrler deñgeyindegi 200-ge juıq memleket qatısadı. Osı forumğa Astana ekonomikalıq forumında qosıp jiberemiz. Bwrınğıday jeke ötkizudi toqtattıq, – dedi qarjı qambasına jauaptı ministr.

Qazaqstannıñ eks-prezidenti Nwrswltan Nazarbaevtıñ sözinşe, joba «ayasında 20 mlrd dollardan asatın qarjığa 300-den astam memorandum men kelisim jasalğan-mıs». Biraq mwnıñ esebi aşıq derekközderde joqtıñ qası. Forumdı Euraziyanıñ jıl sayınğı negizgi iskerlik oqiğası dep sanaytın eks-prezident Nazarbaev bıltırğı «Şabıttandıratın ösim: adam, qala, ekonomika» taqırıbında ötken jiında:

«11 jıldıñ işinde Astana ekonomikalıq forumı (AEF) älemdik ekonomika men qarjı jüyesin sauıqtıru jäne damıtu mäselelerin talqılau üşin eñ ıqpaldı halıqaralıq alañdardıñ biri märtebesine ie boldı. Forumğa älemniñ 150 elinen 50 000- ğa juıq delegat, onıñ işinde 20-dan astam Nobel' laureattarı men 30-dan astam joğarı deñgeydegi şeteldik sayasi qayratkerler qatıstı.
Forumnıñ spikerleri är uaqıtta sayasatkerler, ğalımdar men ekonomister, jurnalister men älemdik deñgeydegi qoğam qayratkerleri, halıqaralıq wyımdardıñ, qarjı instituttarı men biznes-elit ökilderi boldı. AEF taqırıbı jıl sayın özektilendiriledi jäne jalpı älemdik damudıñ problemaları men mindetteriniñ keñ auqımın qamtidı, sonday-aq talqılaudıñ keñ auqımı üşin koordinatalardı körsetedi», – degen edi.

AEF qatısuşıları. 16-17 mamır 2019 jıl. Foto: aşıq derekköz

Astana ekonomikalıq forumın  ötkizuge bıltır byudjetten jalpı jiını 1,4 mlrd teñge, al aldıñğı jılı, yağni 2018 jılı 3,1 mlrd teñge qarajat bölingen. Bwğan deyin ükimettiñ keñeytilgen keñesinde prezident Toqaev qoğamnıñ aşı sınınan keyin ısırapşıldıqqa jol bermeu qajettigin qatañ eskertip, tapsırma bergen bolatın.

Täuelsiz sarapşı, UIB oqıtuşısı, ekonomist Maqsat Halıq:

– AEF-tan bölek, täuelsizdik alğalı beri köp forumdar men jiındardı köp ötkizdik. Imidj jağınan basqa  aytarlıqtay eşteñe bergen joq. AEF köbine Nobel' sıylığı ielerin qonaq retinde şaqırıp, solardı tıñdau üşin ğana bolğanday körindi. Sarapşılardıñ pikirin forumsız-aq aşıq aqparattan biluge bolar edi.

Haruard universiteti biznes mektebiniñ professorı 2003 jılı Qazaqstanğa kelip, «jeti klasterdiñ türin damıtu» turalı keñesine milliondağan dollar gonorar alıp ketkeni belgili. Qazir sol boyınşa qanday klaster damıp ketti degen swraq tuadı? Sırttan kelgen sarapşılar qanşalıqtı käsipqoy-laureat bolğanımen, naqtı işki mäselege qatıstı wsınıs ayta almaydı. ...Qonaqqa şaqırılğan sarapşılardan göri özimizdiñ otandıq ekonomister qwndı, ötkir pikir bildirdi. Dese de joğarıda atalğan qarjılıq cifrlar özin aqtay almadı, – deydi ekonomist.

Ekonomika sarapşısı Maqsat Halıq. Foto: mamannıñ jeke mwrağatınan

Sarapşı forumnıñ bir igiligi bolsa, bwl eldegi mamandardıñ halıqaralıq pikir almasu ortalığında oy-söz jarıstırıp, sarapşı retinde qalıptasuına sep bolğanın aytuğa boladı dep sanaydı.

«Forumda köterilgen qandayda bir mäsele ükimet tarapınan şeşim taptı deu qiın. Bwğan qarağanda Wlttıq qoğamdıq senim keñesiniñ äldeqayda tiimdi. Şığını az, nätijesiz emes».

Maqsat Halıq eldegi ekonomikalıq ösimge köñili tolmaytının, tipti ortaşa bağağa jetpeytinin aytadı.

– Qazirgi Qazaqstannıñ ekonomikasına ortadan tömen dep bağalauğa boladı. Degenmen ümitsizdikke salınuğa bolmaydı, äldede memleket tarapınan özgeristiñ lebi seziledi. Soñğı jıldarı ekonomikalıq ösim 4,8%-dı körsetti, jalpı bizdiñ jağdayımızdağı elge eñ kemi 7-8% dep qarastırıladı. 2013 jılı ğana 7% ösim bayqaldı. Ekonomikanıñ şikizattıq bağıtqa täueldiligi kürdeli täuekeldi tuğızıp otır. Negizinde memleket tarapınan ekonomikanı industriyalandıru, modernizaciyalau, ärtaraptandıru bağıtındağı  strategiyalar bayağıda-aq qabıldanıp qoyğan. Alayda bwl äli jemisin bermey kele jatır. Mwnıñ bñrden bir bastı sebebi jüyedegi olqılıqtar: byurokratiyalıq kederginiñ köptigi, jemqorlıqtıñ keñ etek aluı, köleñkeli ekonomikanıñ tıyılmauı, zañ üstemdigi, monopoliyalau... – deydi sarapşı.

Bıltır 16 mamırda baspana mäselesin şeşudi talap etken bir top ana astana äkimdigi aldına barğan edi. Eşkim şıqpağan soñ, analar ekonomikalıq forum ötip jatqan ğimaratqa bet alğan. Nazarbaevpen kezdesudi talap etken analardıñ aldına qwraq wşıp sol kezdegi eñbek ministri Berdibek Saparbaev pen qala äkimi Baqıt Swltanov şıqqan bolatın. Eki şeneuniktiñ analardı avtobusqa salıp, äkimdikke alıp barğanı qoğamda «ötirik maqtan – qojakörsin», «jasandı jıltır» retinde sınğa wşıradı.

Qarjı ministriniñ sözine qarağanda, forum tüpkilikti toqtamağan. Tek auqımı keñ kezekti ekonomika taqırıbındağı jiınnıñ josparına kiriktirilgen. Äleumettik sayasatı jolğa qoyılmağan elde, üş auısımdı, apattı jağdaydağı mektepteri men jılu-jarıq, auız suı mäselesin tübirimen şeşilmegen Qazaqstanda milliardağan qarjığa ärtürli taqırıpta jahandıq mäselelerdi talqılau, düyim jwrttıñ basın qosqan sän-saltanattı san-sanaqsız jiın-forum ötkizu dätürge aynalğalı şirek ğasırdan astı.

"The Qazaq Times"