Amnesty International ۇيىمىنىڭ ورتالىق ازيا بويىنشا زەرتتەۋشىسى حەزا ماكگيلل. فوتو: اشىق دەرەككوز

حالىقارالىق Amnesty International قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى قازاقستاننان «قازاق-قىتاي شەكاراسىن كەسىپ ءوءتتى» دەپ ايىپتالعان شىڭجاڭدىق ەكى ەتنيكالىق قازاقتى قىتايعا قايتارماۋدى تالاپ ەتتى.

ۇيىمنىڭ كوزقاراسى بويىنشا، قازاقستان بيلىگى قاستەر مۇساحانۇلى مەن مۇراگەر ءالىمۇلىن قاماۋدان تەز ارادا بوساتىپ، ولاردىڭ ۇستىنەن قوزعالعان قىلمىستىق ءىستى توقاتۋى كەرك. AI قازاقستان ەكى قازاققا قۇقىقتىق كومەك كورسەتىپ، بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋى كەرەك دەپ سانايدى.

ازاتتىقتىڭ حابارلاۋىنشا، ۇيىمنىڭ ورتالىق ازيا بويىنشا زەرتتەۋشىسى حەزا ماكگيلل «قازاقستان بوسقىن مارتەبەسى كونۆەنتسياسىنا ساي، قۋعىن مەن قيناۋ قاۋپى تونگەن ەلدەن قاشقاندارعا كومەك كورسەتىپ، ادام قۇقىعى بويىنشا حالىقارالىق مىندەتتەرىن ورىنداۋعا مىندەتتى»، – دەگەن.

ازىرگە بەلگىلىسى، قاۋماۋدا وتىرىپ «پانا ىزدەۋشى تۇلعا» كۋالىگىن العان ەكى قانداستىڭ ادۆوكاتى ءلاززات احاتوۆانىڭ سوزىنشە، ولاردىڭ قىتايداعى تۋىستارىنا قىسىم كورسەتىلىپ جاتىر.

14 قازاندا الماتىداعى ادام قۇقىعىن قورعاۋ بيۋروسىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قاستەر مۇساحانۇلى شىڭجاڭداعى «ساياسي لاگەردە قاماۋدا بولعانىن»، مۇراگەر ءالىمۇلى قىتايدا «قىسىم كورگەنىن» مالىمدەگەن. وسىدان كەيىن ۇقك ەكەۋىن «شەكارانى زاڭسىز كەسىپ ءوتتى» دەگەن ايىپپەن ۇستاپ، ەرتەڭىندە شىعىس قازاقستان وبلىسىنا الىپ كەتكەن.

قازان ايىنىڭ 30-ى كۇنى ۇقك شەكارا قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى دارحان ءدىلمانوۆ شەكارانى زاڭسىز بۇزىپ ءوتۋ فاكتىسى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، تەرگەۋ ءجۇرىپ جاتقانىن جانە بىرقاتار لاۋازىمدى تۇلعالار تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعاندىعىن حابارلاعان. جەلتوقساننىڭ باسىندا ۇقك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، شەكارا قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى دارحان ءدىلمانوۆ سوت ءىسى اياقتالعاننان كەيىن شەكارانى زاڭسىز بۇزىپ وتكەن ەكى ەتنيكالىق قازاق قىتايعا قايتارىلاتىنىن مالىمدەگەن ەدى. بۇعان قوعام تاراپىنان قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ، كۇشتىك قۇرىلىمدار مەن بيلىك قاتتى سىنعا ۇشىرادى. بىراق ارتىنان دارحان ءدىلمانوۆ «ەل مەنىڭ ءسوزىمدى دۇرىس تۇسىنبەي» قالدى دەپ، قايتا تۇسىندىرۋگە تىرىسقان بولاتىن.

ەكى جىگىتتىڭ ادۆوكاتى ءلاززات احاتوۆا قازاقستان بيلىگى وڭ شەشىم تاپپاعان جاعدايدا 10-15 شاقتى ەل ولارعا «پانا بولۋى مۇمكىن» ەكەندىگىن، ول ءۇشىن ارنايى كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتقانىن مالىمدەگەن ەدى. سونداي-اق قاراشانىڭ باسىندا قازاقستانداعى اقش كونسۋلدىعى «ەل ۇكىمەتىن حالىقارالىق كونۆەنتسيادا بەكىتىلگەن كەرى قايتارماۋ قاعيداسىن ساقتاۋعا شاقىرىپ»، «پانا ىزدەگەن ەشبىر ادام بەلگىسىز تاعدىر كۇتىپ تۇرعان ەلگە ءماجبۇرلى تۇردە كەرى جىبەرىلمەۋى ءتيىس» دەگەن.

8 جەلتوقسان اقش-تىڭ نيۋ يورك قالاسىنداعى بۇۇ عيماراتى الدىندا وزدەرىن «ەركىن قازاقتار» («Free kazakhs») ساياسي قوزعالىسى دەپ اتايتىن ءبىر توپ نارازىلار باسقا ۇيىمدارمەن بارگە ادام قۇقىقتارى كۇنىنە وراي «قىتاي ەكسپانسياسىنا قارسى» جانە «ەكى ەتنيكالىق قازاقتى قايتارماۋ» جونىندە ميتينگ وتكىزدى.

قازاننىڭ 4-ءى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى «شىڭجاڭداعى لاگەرلەردە قازىر قازاقتار جوق» دەسە، 4 جەلتوقسان پرەزيدەنت توقاەۆ گەرمانياعا جۇمىس ساپارى قارساڭىندا Deutsche Welle تەلەارناسىنا بەرگەن سۇقباتىندا  حالىقارالىق ۇيىمدار ۇسىنىپ جاتقان كوپتەگەن اقپارات شىندىققا جاناسپايتىنىن ايتىپ، «شىڭجاڭداعى قايتا تاربيەلەۋ ورتالىعىندا ءبىردى-ەكىلى عانا قازاق وتىرعان بولار» دەگەن. الايدا تەك قازاقستاننىڭ وزىندە قوعامدىق قۇقىق قورعاۋشى ۇيىمداردىڭ وزىنە مىڭنان اسا ارىز-وتىنىمدەر كەلىپ تۇسكەن.

"The Qazaq Times"