S-400 جۇيەسىنىڭ جانجالى: تۇركيا شىعىس-باتىستىڭ تالاسىنا اينالدى ما؟

اقش ناتو-داعى وداقتاسى رەتىندە تۇركياعا قايتالاي ەسكەرتۋ جاساعانىنا قاراماستان، تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان رەسەيلىك S-400 زىمىران قورعانىس جۇيەسىن ساتىپ الۋ جوسپارىن راستادى. ماسكەۋ تارابىنىڭ اتالعان اۋە قورعانىس جۇيەسىن الدىن الا جەتكىزەتىنى بەلگىلى بولعاننان كەيىن، ۋاشينگتون مەن انكارانىڭ داۋ-داماي كۇشەيىپ كەتتى.

پرەزيدەنت ەردوعان بۇل تۋرالى پىكىرىندە، تۇركيانىڭ S-400 زىمىران جۇيەسىن ساتىپ الۋى ءوزىنىڭ اۋە-قورعانىس قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ەڭ قولايلى شەشىم ەكەنىن، ال ونىڭ تەرەڭ داعدارىسقا ۇلاسۋىنا اقش-تىڭ تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىگى بار دەگەن پىكىرىن ايتقان.

تۇرىك پرەزيدەنتى ەردوعان جەكسەنبى كۇنى قولداۋشىلارىنا سويلەگەن سوزىندە: «رەسەيدەن S-400 جۇيەسىن الىپ كەلۋ، بۇل – ىزدەنىستىڭ ناتيجەسى. سىزدەر (ۋاشينگتون) ءبىزدى S-400-ءدى ساتىپ الۋدان باس تارتقىزباقسىزدار. وندا بىزگە وندىرىستىك جانە قارجىلىق قولداۋ كورسەتىڭىزدەر»، – دەگەن. ەردوعانىڭ بۇل ءسوزى تۇركيانى ورىس قورعانىس تەحنيكاسىنا مۇددەلى ەتپەس ءۇشىن، اقش-تىڭ كومەگىن تالاپ ەتكەنى بەلگىلى. ال، اقش رەسەيلىك قورعانىس تەحنيكاسىنىڭ ورنىنا ءوزىنىڭ Patriot زىمىران جۇيەسىن ۇسىنىپ كورگەن. الايدا، باعا جانە تەحنولوگيانى ءبولىسۋ ماسەلەسىندە انكارا مەن ۋاشينگتون پاتۋاعا كەلە المادى.

ناتو مەن اقش قارسىلىعى

تۇركيا ورىس قورعانىس جۇيەسىن ساتىپ الۋعا نيەت ەتكەننەن تارتىپ، ناتو-داعى وداقتاستارى وعان قارسى ەسكەرتۋلەرىن جاسادى. ولار رەسەيلىك S-400 زىمىران جۇيەسى ناتو قورعانىس جۇەيسىنە زيانىن تيگىزەتىنىن العا تارتتى. اقش جەتەكشىلىك ەتكەن F-35 ۇشاقتارىن وندىرۋشىلەر مەن پايدالانۋشىلار دا بۇعان الاڭداۋلى. تۇركيا F-35 ۇشاعىن ءوندىرۋ مەن پايدالانۋعا قاتىسقان ەلدىڭ ءبىرى.

ەڭ وزەكتى ستراتەگيالىق ماڭىزدى ماسەلەلەردە ترامپتىڭ ورنىنا ەڭ سالماقتى ەسكەرتۋ مەن ايىپتاۋدى جاساۋشى اقش-تىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى مايك پەنس دۇيسەنبى كۇنى انكاراعا قارسى سالماقتى ەسكەرتۋ جاسادى. پەنس سوزىندە: «ءبىز قارسىلاستارىمىزدان قارۋ ساتىپ الۋ ءۇشىن ناتو-عا مۇشە بولعامىز جوق. ەگەر ءبىزدىڭ وداقتاستارىمىز شىعىسقا تاۋەلدى بولسا، وندا ءبىز باتىستىڭ قورعانىس قاۋىپسىزدىگىن قاناعاتتاندىرا المايمىز»، – دەدى.

زىمىران ءوندىرۋشى رەسەي ۇلتتىق تەحنولوگيا كورپوراتسياسىنىڭ (Rostec) باس مەنەدجەرى سەرگەي چەمەزو بۇل تۋرالى: «ءبىز كەلىسىمشارتقا قول قويدىق. بيىلعى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن جەتكىزەتىن بولامىز، ءارى، تۇركيا سۇراتقان  بارلىق جۇيەلەردى جەتكىزەمىز»، – دەگەن. ماسكەۋ تۇركياعا S-400 جۇيەسىن مەرزىمىنەن بۇرىن جەتكىزۋى، ناتو جونىنەن الىپ ايتقاندا، ماسەلەنى شەشۋگە كوپ ۋاقىت قالماعانىن كورسەتەدى. ناتو تارابىنان جانە اقش-تان انكاراعا قارسى قىسىمنىڭ از ۋاقىت ىشىندە وسىنشالىق كۇشەيىپ كەتۋى دە سودان.

ارينە، تۇرىكتىڭ امەريكالىق Patriot-تان باس تارتىپ، ورىس قورعانىس تەحنيكاسىن ساتىپ الۋ پروتسەسىن تەزدەتۋى، اقش پەن تۇركيانىڭ ۇلتتىق قورعانىس جانە ستراتەگيالىق مۇددەلەرىندەگى قايشىلىقتى ورشىتە تۇسەرى بەلگىلى. بۇنىڭ سوڭى اقش-تىڭ جازالاۋ شاراسىنا اپارىپ سوعۋى دا مۇمكىن. ەگەر اقش تۇركياعا ەكونوميكالىق سانكتسيالار سالاتىن بولسا، وندا بۇل ناعىز جاڭا ۇيەكتەرگە ءبولىنۋدىڭ سوڭعى پروتسەسى بولىپ قالادى. سەبەبى، قازىر تۇركيانىڭ باتىس پەن شىعىس اراسىندا وزىندىك ءرولى بار. تاياۋ-شىعىستاعى نەگىزگى ويىنشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە دە ەۋروپا مەن اقش تۇركيامەن ساناسپاي وتىرعان جوق.

انكارا جونىنەن العاندا

ماسەلەنى ءبىر جاقتى باتىس تۇرعىسىنان قاراۋعا دا بولماس. تۇركيا تارابىندا تۇرىپ مىنا ءبىر ماسەلەنى دە ايتا كەتكەن ءجون. تۇركيا العاش رەت رەسەيلىك قورعانىس جۇيەسىن ساتىپ الۋ شەشىمىن قانداي جاعدايدا جاريالادى؟ بۇل ءسۇريا داعدارىسى باستالعان تۇس ەدى. سۇرياداعى تەررورلىق توپتاردان جانە باسقا دا قارۋلى كۇشتەردەن زىمىران قاۋپى انادولى جۇرتىن الاڭداتقانى راس. بۇل تۇستا ناتو مۇشەسى ۇيىمنان اۋە قورعانىس جۇيەلەرىن تۇركياعا جەتكىزۋدى، كەڭىستىگىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋدى تالاپ ەتتى. الايدا، فرانتسيا، يتاليا جەرىندەگى اۋە قورعانىس قۇرىلعىلارى تۇرىك جەرىنە جەتكىزۋگە ناتو-نىڭ ءوزى دە ىنتالى بەينە تانىتپادى. بۇدان كەيىن انكارا: «ەگەر ناتو ءبىزدىڭ كەڭىستىگىمىزدى قورعاي الماسا، بىزدە ءوزىمىز شارا قولدانۋدان باسقا جول جوق»، – دەگەن پىكىرىن ايتتى. ال، ورىس قورعانىس تەحنيكاسىن ساتىپ الۋ شەشىمى جاريالانعاننان كەيىن بۇل اقش باستاعان ناتو مۇشەلەرى نارازىلىعىن باستادى.

تۇركيانىڭ دا ءوز ەسەبى ىشىندە جاتىر

امەريكالىق Patriot نەمەسە رەسەيلىك S-400 قورعانىس جۇيەسى ماسەلەسىندە تۇركيانىڭ ءوز ەسەبىنىڭ تەرەڭدە جاتقانى دا كورىنگەندەي بولدى. S-400 جۇيەسىن ساتىپ الاتىن كەزدە پرەزيدەنت ەردوعان رەسەيلىك تەحنولوگيا ارقىلى اۋە قورعانىسىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، وتاندىق قورعانىس جۇيەسىن جاساپ شىعارۋعا كۇش سالاتىندارىن مالىمدەگەن. بۇل مالىمدەمە ارينە باتىس ەلدەرىن الاڭداتپاي قويمايدى.

سوڭعى جىلدارى تۇركيا وتاندىق اسكەري ءوندىرىستى دامىتۋعا بار كۇشىن سالىپ جاتىر. تۇرىك اسكەري وندىرىسىندە جەڭىل قارۋلاردان تارتىپ، اۋىر سوعىس تەحنيكالارىن جاساپ، ونى ءسۇريا جەرىندەگى سوعىستاردا سىناقتان وتكىزىپ تە ۇلگىردى. «ۇلكەن جيىرمالىق» مۇشەسى، ورتا شىعىستىڭ بەلدى ويىنشىسى، بايىرعى يمپەريا مۇراگەرى رەتىندە انكارانىڭ دا امبيتسياسىنىڭ ارى دا جاتقانى وسىدان-اق بەلگىلى.

مەيلى قالاي دەسە دە، تۇركيا قازىر دەرجاۆالار اراسىنداعى تارتىستىڭ باسىنە اينالىپ تۇر. ورىس بەرى تارتادى، امەريكا ارى تارتادى. تارتىستا تۇرىپ تۇرىك تە ءوز ماقساتىن جۇزەگە اسىرعىسى كەلەدى. بۇل ءۇردىس باتىس پەن شىعىس ۇيەكتەرگە ءبولىنىپ، XX عاسىرداعى تاريحي جاعدايلاردى قايتا تۇزۋگە بەت الۋدا. ءبىر ەسەپتەن اقش-تىڭ تۇركياعا قاتتى كەتە المايتىنى دا، قۇبىلمالى انكارا ساياساتىنىڭ شىعىسقا اۋناپ كەتۋىنەن الاڭداۋى. ءارى، تۇركيانى جوعالتۋ قاراتەڭىز بەن ءمارمار، ەگەي جانە جەرورتا تەڭىزدەرىندەگى ماڭىزدى وداقتاسىن جوعالتىپ الۋ ناتو-عا دا قيىن تيەرى انىق.

 “The Qazaq Times”