S-400 jüyesiniñ janjalı: Türkiya Şığıs-Batıstıñ talasına aynaldı ma?

AQŞ NATO-dağı odaqtası retinde Türkiyağa qaytalay eskertu jasağanına qaramastan, Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğan reseylik S-400 zımıran qorğanıs jüyesin satıp alu josparın rastadı. Mäskeu tarabınıñ atalğan äue qorğanıs jüyesin aldın ala jetkizetini belgili bolğannan keyin, Uaşington men Ankaranıñ dau-damay küşeyip ketti.

Prezident Erdoğan bwl turalı pikirinde, Türkiyanıñ S-400 zımıran jüyesin satıp aluı öziniñ äue-qorğanıs qauipsizdigi üşin eñ qolaylı şeşim ekenin, al onıñ tereñ dağdarısqa wlasuına AQŞ-tıñ tikeley jauapkerşiligi bar degen pikirin aytqan.

Türik prezidenti Erdoğan jeksenbi küni qoldauşılarına söylegen sözinde: «Reseyden S-400 jüyesin alıp kelu, bwl – izdenistiñ nätijesi. Sizder (Uaşington) bizdi S-400-di satıp aludan bas tartqızbaqsızdar. Onda bizge öndiristik jäne qarjılıq qoldau körsetiñizder», – degen. Erdoğanıñ bwl sözi Türkiyanı orıs qorğanıs tehnikasına müddeli etpes üşin, AQŞ-tıñ kömegin talap etkeni belgili. Al, AQŞ reseylik qorğanıs tehnikasınıñ ornına öziniñ Patriot zımıran jüyesin wsınıp körgen. Alayda, bağa jäne tehnologiyanı bölisu mäselesinde Ankara men Uaşington pätuağa kele almadı.

NATO men AQŞ qarsılığı

Türkiya orıs qorğanıs jüyesin satıp aluğa niet etkennen tartıp, NATO-dağı odaqtastarı oğan qarsı eskertulerin jasadı. Olar reseylik S-400 zımıran jüyesi NATO qorğanıs jüeysine ziyanın tigizetinin alğa tarttı. AQŞ jetekşilik etken F-35 wşaqtarın öndiruşiler men paydalanuşılar da bwğan alañdaulı. Türkiya F-35 wşağın öndiru men paydalanuğa qatısqan eldiñ biri.

Eñ özekti strategiyalıq mañızdı mäselelerde Tramptıñ ornına eñ salmaqtı eskertu men ayıptaudı jasauşı AQŞ-tıñ vice-prezidenti Mayk Pens düysenbi küni Ankarağa qarsı salmaqtı eskertu jasadı. Pens sözinde: «Biz qarsılastarımızdan qaru satıp alu üşin NATO-ğa müşe bolğamız joq. Eger bizdiñ odaqtastarımız Şığısqa täueldi bolsa, onda biz Batıstıñ qorğanıs qauipsizdigin qanağattandıra almaymız», – dedi.

Zımıran öndiruşi Resey Wlttıq tehnologiya korporaciyasınıñ (Rostec) bas menedjeri Sergey Çemezo bwl turalı: «Biz kelisimşartqa qol qoydıq. Biılğı jıldıñ ayağına deyin jetkizetin bolamız, äri, Türkiya swratqan  barlıq jüyelerdi jetkizemiz», – degen. Mäskeu Türkiyağa S-400 jüyesin merziminen bwrın jetkizui, NATO jöninen alıp aytqanda, mäseleni şeşuge köp uaqıt qalmağanın körsetedi. NATO tarabınan jäne AQŞ-tan Ankarağa qarsı qısımnıñ az uaqıt işinde osınşalıq küşeyip ketui de sodan.

Ärine, türiktiñ amerikalıq Patriot-tan bas tartıp, orıs qorğanıs tehnikasın satıp alu procesin tezdetui, AQŞ pen Türkiyanıñ wlttıq qorğanıs jäne strategiyalıq müddelerindegi qayşılıqtı örşite tüseri belgili. Bwnıñ soñı AQŞ-tıñ jazalau şarasına aparıp soğuı da mümkin. Eger AQŞ Türkiyağa ekonomikalıq sankciyalar salatın bolsa, onda bwl nağız jaña üyekterge bölinudiñ soñğı procesi bolıp qaladı. Sebebi, qazir Türkiyanıñ Batıs pen Şığıs arasında özindik röli bar. Tayau-Şığıstağı negizgi oyınşılardıñ biri retinde de Europa men AQŞ Türkiyamen sanaspay otırğan joq.

Ankara jöninen alğanda

Mäseleni bir jaqtı Batıs twrğısınan qarauğa da bolmas. Türkiya tarabında twrıp mına bir mäseleni de ayta ketken jön. Türkiya alğaş ret reseylik qorğanıs jüyesin satıp alu şeşimin qanday jağdayda jariyaladı? Bwl Süriya dağdarısı bastalğan tws edi. Süriyadağı terrorlıq toptardan jäne basqa da qarulı küşterden zımıran qaupi Anadolı jwrtın alañdatqanı ras. Bwl twsta NATO müşesi wyımnan äue qorğanıs jüyelerin Türkiyağa jetkizudi, keñistigin qorğaudı qamtamasız etudi talap etti. Alayda, Franciya, Italiya jerindegi äue qorğanıs qwrılğıları türik jerine jetkizuge NATO-nıñ özi de ıntalı beyne tanıtpadı. Bwdan keyin Ankara: «Eger NATO bizdiñ keñistigimizdi qorğay almasa, bizde özimiz şara qoldanudan basqa jol joq», – degen pikirin ayttı. Al, orıs qorğanıs tehnikasın satıp alu şeşimi jariyalanğannan keyin bwl AQŞ bastağan NATO müşeleri narazılığın bastadı.

Türkiyanıñ da öz esebi işinde jatır

Amerikalıq Patriot nemese reseylik S-400 qorğanıs jüyesi mäselesinde Türkiyanıñ öz esebiniñ tereñde jatqanı da köringendey boldı. S-400 jüyesin satıp alatın kezde prezident Erdoğan reseylik tehnologiya arqılı äue qorğanısın qamtamasız ete otırıp, otandıq qorğanıs jüyesin jasap şığaruğa küş salatındarın mälimdegen. Bwl mälimdeme ärine Batıs elderin alañdatpay qoymaydı.

Soñğı jıldarı Türkiya otandıq äskeri öndiristi damıtuğa bar küşin salıp jatır. Türik äskeri öndirisinde jeñil qarulardan tartıp, auır soğıs tehnikaların jasap, onı Süriya jerindegi soğıstarda sınaqtan ötkizip te ülgirdi. «Ülken jiırmalıq» müşesi, Orta Şığıstıñ beldi oyınşısı, bayırğı imperiya mwrageri retinde Ankaranıñ da ambiciyasınıñ arı da jatqanı osıdan-aq belgili.

Meyli qalay dese de, Türkiya qazir derjavalar arasındağı tartıstıñ bäsine aynalıp twr. Orıs beri tartadı, Amerika arı tartadı. Tartısta twrıp türik te öz maqsatın jüzege asırğısı keledi. Bwl ürdis Batıs pen Şığıs üyekterge bölinip, XX ğasırdağı tarihi jağdaylardı qayta tüzuge bet aluda. Bir esepten AQŞ-tıñ Türkiyağa qattı kete almaytını da, qwbılmalı Ankara sayasatınıñ Şığısqa aunap ketuinen alañdauı. Äri, Türkiyanı joğaltu Qarateñiz ben Märmär, Egey jäne Jerorta teñizderindegi mañızdı odaqtasın joğaltıp alu NATO-ğa da qiın tieri anıq.

 “The Qazaq Times”