«تۋرچانكاعا» توتە كىرىپ، تۇرىكتەردى تاۋبەسىنە كەلتىرگەن قازاق (جالعاسى)

ءبىرىنشى اڭگىمەنىڭ جالعاسى

ەكىنشى اڭگىمە...

مەن كەتەرىمدە جاڭاعى ۆاگون دەپوسى باستىعىنىڭ تەلەفون ءنومىرىن الدىم جانە وعان «مەن ساعان تەلەفون سوقپاي كابينەتىڭنەن شىقپايتىن بول، قاشان بوسايتىنىڭدى ءوزىم حابارلاپ ايتامىن، وعان دەيىن سەن تۇتقىنداعى ادامسىڭ» دەپ، كوزىنە شۇقىپ ەسكەرتىپ كەتتىم. ونىڭ قارسى ءسوز ايتۋعا جاعدايى جوق بولاتىن. بەتى بوزارىپ، كوزى الايىپ «ءتۇسىندىم، ءتۇسىندىم، ورنىمنان قوزعالمايمىن» دەدى ەكى قولىن تاس توبەسىنە قويىپ.

ۇشەۋمىز سالىپ ۇرىپ، تۋرچانكاعا جەتتىك. كەلگەن سوڭ كورسەتىلگەن مەكەن-جاي بويىنشا الگى جولسەرىكتىڭ ءۇيىن تاۋىپ الدىق. ەندىگى ماسەلە ونى ۇيىنەن ەشبىر سەكەم الدىرماي شىعارىپ الۋ. ەگەر ول ارتىنا قۋعىن تۇسكەنىن بىلسە، بىرەۋلەرگە حابار بەرىپ قويادى، نە قاشىپ كەتەدى. وسىنى ويلاعان مەن ميليتسيا باتىرحاندى ونىڭ ۇيىنە كىرگىزدىم. «قالاي دا الىپ شىعاتىن بول» دەپ تاپسىرعانمىن. «قازىر ۇيىنەن سۋىرىپ الىپ، جەلكەسىنەن دەدەكتەتكەن كۇيى الىپ كەلەمىن» دەپ، باتەكەڭ ەرلەنىپ كەتكەن. الدىنداعىداي ەمەس، مەنىڭ باستىقتى قورقىتقانىم وعان دا جال بىتىرسە كەرەك، باتەكەڭ اتىنا ساي باتىر بولىپ العان. بىراق، ەكى-ءۇش مينۋتقا جەتپەي ول سۇلكىنى ءتۇسىپ قايتا شىقتى.

– اۋ، نە بولدى، تەز شىقتىڭ عوي، نە دەدى؟

– ورىستىڭ بوعاۋىز سوزىنەن بىرنەشەۋىن ايتتى دا، «كەت بۇل جەردەن» دەدى.

مىنانىڭ قورلىعى ءتىپتى اشۋلاندىردى. قازىر مىقتى ەكەنىڭدى كورەمىز دەپ ويلادىم ىشىمنەن. سودان الگى تۇرىكتى اڭدىپ، ون-جيىرما مينۋتتاي كۇتتىك. الايد،ا ونىڭ شىعاتىن ءتۇرى بايقالمايدى. بۇل جەردە كوپ تۇرساق، كوزگە ءتۇسىپ، باسقالاردىڭ نازارىنا ءىلىنۋىمىز مۇمكىن. وندا بىزگە جاقسىلىق جوق. سودان مەن تاعى دا ءبىر ايلاعا كوشتىم. ويتكەنى، ۆاگون دەپوسىنداعىلاردىڭ جۇمىس جۇيەسىنەن حابارىم بار، الدىندا سۇراپ العان ەدىم. سونىمەن، كيىمىمدى القام-سالقام قىلىپ كيىپ، بەتىمە ازداپ ماي-سۇي، شاڭ-توپىراق جاقتىم، شاشىمدى دا ۇيپا-تۇيپا قىلىپ قويدىم. سويلەۋ مانەرىمدى دە وزگەرتتىم. قولىما ونىڭ اتى-ءجونى جازىلعان قاعاز ۇستاپ، شاقىرۋشى كەيپىنە ەندىم. ۆاگوندا جولسەرىكتەر جەتىسپەي قالعاندا وسىنداي ادامداردى جىبەرىپ، ولاردى دەپوعا قايتا شاقىراتىن. وسىنى پايداعا جاراتپاق بولعان مەن ونىڭ ۇيىنە ءوزىم كىردىم.

– سەن كىمسىڭ، جاڭاعى ميليتسيامەن بىرگە جۇرگەن جوقسىڭ با؟ – دەدى ول كىرگەن جەردەن ماعان ەجىرەيە قاراپ.

– جوق، ول قانداي ميليتسيا؟ مەن ءسىزدى جۇمىسقا شاقىرىپ كەلىپ وتىرمىن. باستىق جىبەردى، – دەدىم.

اناۋ دا ءبىر قۋ اياق ەكەن، ماعان بىردەن سەنبەي، سۇراقتىڭ استىنا الا باستادى.

– بىزدە ىستەيتىن كىمدەردى بىلەسىڭ؟

– مەنى كادر ءبولىمى جۇمىسقا العان، وندا فاريدا تۇگەنباەۆا ىستەيدى، –دەپ اتىن زىرىلداتتىم.

ويتكەنى، بەرى شىعاردا دەپودا ىستەيتىن باستىقتاردىڭ ءبىرازىنىن اتى-ءجونىن جازىپ العانمىن.

– ءبىزدىڭ ستارشي كىم؟

– بالەنشە تۇگەنشەەۆ.

ءبارىن ساقىلداتىپ ايتىپ تۇرمىن.

– ءوزىڭ قاي جەردەنسىڭ؟

– ماتايدانمىن، – دەپ ادەيى ءوزىم بىلەتىن جەردى ايتتىم.

– ماتايعا كىرە قالعاندا نە بار؟

– ماتايعا كىرە بەرىستە ۇلكەن كوپىر بار.

– ودان كەيىن نە بار؟

– ودان كەيىن ينتەرنات بار، مىنا جەردە سۋ مۇناراسى، انا جەردە ۆوكزال بار.

ول ماعان سەندى. ءوزى وتىز بەس جاستار شاماسىنداعى تۇرىك جىگىت ەكەن. «قازىر كيىنىپ شىعامىن» دەدى. سودان ەكەۋمىز اۆتوبۋسقا وتىردىق. باتىرحاندار ماشينامەن بىزدەن بولەك كەتتى. اۆتوبۋسپەن ءبىر ايالداماعا دەيىن جۇرگەن سوڭ مەن ونى شاپ بەرىپ ۇستاپ، قولىنا كىسەن سالدىم دا «سەن تۇتقىندالدىڭ» دەدىم. جانە كىسەننىڭ ەكىنشى باسىن ءوز قولىما سالىپ الدىم. ول «تىرپ» ەتە الماي قالدى. الدانعانىن ءبىلىپ، قورىققانىنان كوزى الارىپ سالا بەردى. مەن ونى سالعان بويى ۆوكزالعا اكەلىپ، ميليتسيا بولىمىنە كىردىم دە، ۇستاۋ بۇيرىعى بار قاعازدى كورسەتتىم. ولار جاڭاعى تۇرىكتى كامەراعا قاماپ تاستادى. كوپ وتپەي باتىرحاندار دا كەلدى. ول كەلگەن سوڭ ءبىز الگى جولسەرىكتى شۋعا الىپ جۇردىك. جولدا ەبىن تاۋىپ قاشقىسى كەلدى-اۋ دەيمىن، ول «دارەتحاناعا بارامىن، بۇيتەمىن، سويتەمىن» دەپ بۇلتالاقتادى. بىراق، مەن كىسەننىڭ ءبىر باسىن قولىمنان شىعارماي، ونى قايدا بارام دەسە دە، قاسىنان قالماي قويدىم. شۋعا تاياعاندا باسقا امالى قالماعان ول ەندى مەنى پارامەن شىرعالاماق بولىپ، قالتاسىنان ءبىر بۋدا اقشا ۇسىندى. «وسىنى الىپ مەنى قويا بەرسەڭشى، قاتەلىك جاساپ، كىنالى بولعان شىعارمىن، بىراق ءبىر جولعا كەشىرىم جاساپ، قويا بەرە سالساڭشى» دەپ الداماق بولدى. الايدا، مەن ونىسىن ەلەڭ قۇرلى كومەدىم. «ولاي بولمايدى، مەن مەملەكەتتىڭ ادال قىزمەتكەرىمىن، كاپيتان شەنىم بار، قىلمىسكەردى ۇستاپ، ءادىل جازاسىن الۋىنا قىزمەت ەتەمىن» دەدىم.

شۋعا كەلدىك تە، ونى كامەراعا توعىتىپ جىبەردىك. ءسويتىپ، تۇپ-تۋرا ءۇش كۇن دەگەندە سارىشاعانعا جەتىپ، جۇمىسىما دا ۇلگەردىم.

كەيىن الگى تۇرىكتىڭ ىستەگەن قىلمىسىن موينىنا قويىپ، ءتورت جىلعا سوتتاپ جىبەردى. ول تەك مەنىڭ اعامدى عانا ەمەس، باقا دا ادامداردى ۇرىپ-سوققان ەكەن. سودان قايتىپ جاڭاعى پويىزدا بۇرىنعىداي قىلمىس جاساۋ شورت توقتادى. قازاقتا «مىڭ اسقانعا ءبىر توسقان» دەگەن ءسوز بار عوي. جاڭاعى جولسەرىك الىنەن اسىپ، اسقاقتاپ العان ەكەن. جانە ءوزىن جونگە سالاتىن جىگىتىنە كەزىكپەي جۇرگەن سەكىلدى. «وزىڭنەن زور شىقسا، ەكى كوزىڭ سوندا شىعادى» دەگەن. مەن ونىڭ وزىنەن زور شىعىپ ەدىم، جىنىن العان باقسىداي، سۇمىرەيدى دە قالدى. ءتىپتى، ءتورت جىلعا سوتتالىپ كەتە باردى.

سونىمەن، ميليتسيانىڭ قولىنان كەلمەگەن ءىستى نامىستىڭ جەتەگىندە مەن ىستەدىم. شىنى كەرەك، وتىرىكتىڭ وزىنە سەنبە، ەبىنە سەن دەيدى عوي، مەنىڭ جاڭاعىداي وبرازعا كىرىپ، جاسانعان جاعدايىمدى ەكىنىڭ ءبىرى ىستەي الادى دەپ ايتا الماس ەدىم. ونىڭ وزىنە ەپ پەن قاتار، جۇرەكتىلىك جانە جىگەر قاجەت. ايلا مەن ءادىس، ورايدى ءدوپ باساتىن قاعىلەزدىك تە كەرەك. ءوزىمدى ماقتاعانداي بولمايىن، بىراق كەلەر ۇرپاق وسىدان ءبىر ساباق الا ءجۇرسىن دەپ اق قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرعان جايىم بار. ايتپاقشى، سول وپەراتسيامىز ءۇشىن مەن العىس حاتپەن ماراپاتتالدىم، ال باتىرحان شەنى ءوسىپ، كاپيتان بولدى. ول كىسىمەن كەيىن دە ۇنەمى قارىم-قاتىناس جاساپ تۇردىق. ۇيىمىزگە دە تالاي كەلىپ، قونىپ كەتەتىن. «ءاي، كەنداي سەن ناعىز ىسكەرسىڭ عوي، سەنىڭ قاسىڭدا موسكۆاداعى بارلاۋشىلار تۇك تە ەمەس، سەنىڭ تاجىريبەڭنەن ماعان كىشكەنە بولسا دا بەرسە عوي، ءا!» دەۋشى ەدى مارقۇم. ءوزى ءبىراز ۋاقىت بۇرىن دۇنيە سالدى.

كەنداي احمەتوۆتىڭ "مەرەيلى وتباسى" كىتابىنان الىندى

سوڭى

«The Qazaq Times»