كوزسۇزگەن
جاتىپ قالعان تايلاعى،
جارداي اتان بولعان جەر.
جاباعىلى توقتىسى،
قوي بولىپ، قورا تولعان جەر.
ماحامبەت
مەنىڭ تۋعان جەرىمدە توبە-دوڭدەر كوپ ەدى،
قياعى قىلىش سەكىلدى،
قۇراعى ىرىس سەكىلدى،
بەتەگەسى جۋسانداي، وراساڭ ول دا ءشوپ ەدى.
ۇيەڭكى،
تەرەك-اعاشى وسكەندە ءوزىن تاراعان،
تىرەۋى سىندى اسپاننىڭ يىلمەي تومەن قاراعان.
جەبەسى قولدان تۇسكەن سوڭ جاۋ جىلاپ كەتكەن جەر ەدى،
سودان سوڭ بەيبىت ومىرگە ماۋجىراپ كەتكەن جەر ەدى.
ەسىگىن تۇندە ىلمەگەن ەركىندەۋ جاتقان ەلى بار،
وزەۋرەپ كەلگەن ەسەرگە بەيىتتەر جاتقان بەلى بار.
باسىڭا جۇرسە باق قونباي،
جاقىنداي كەلگىن جات بولماي،
دانا قارتتارىم بار ءالى دالا جايىنداي سەنى ۇعار.
قىرمىزى تەكتەس قىزدارىن كورىنگەنگە ءۇزىپ بەرمەگەن،
قانداسىم دەيتىن قالقاعا جانارىن ءسۇزىپ كورمەگەن.
وسىنداي جەردە تۇرام مەن،
وسىنداي ەلدە تۇرام مەن،
كەسىلگەن باستىڭ زارى بار،
كوزىندە كەك بار سونبەگەن.
جاۋ ىزدەپ كەلسەڭ – توزاقپىن،
جايىڭمەن كەلسەڭ – جۇماقپىن،
سۋىنا عانا جۋىنعام ءموپ-ءمولدىر، تازا بۇلاقتىڭ.
تۇندە جورتسام، اي – قىلىش،
جۇلدىزدار جۇبىم بوپ كەلگەن،
كۇندىز جورتسام، كۇن – قىلىش،
كوزىمە سالىپ شوق بەرگەن.
كوڭىلىن بەرگەن ادامعا كوكتەمگى قار بوپ ەرىگەم،
كوڭىلىم قالعان نادانعا قارا تاس بولىپ كورىنەم.
شىرەنگەنىمدى كورسەڭ سەن – ۇزەڭگى باۋىم ۇزىلگەن،
قۋانعانىمدى كورسەڭ سەن – قورالى قويىم كەمىگەن.
وزىمە تارتقان دالام بار،
توبە-دوڭدەرى مولىنان،
قياعى قىلىش سەكىلدى قىرقانىڭ تۇسپەس جونىنان.
تۇياعى جۇمساق مالىم بار – ايالاپ كوككە جايىلعان،
شىعاردا-شىقپاس جانىم بار وسىنىڭ ءبارىن قورىعان.
كوڭىلشەكتىگىم قارتايعان،
جاسارىپ قازىر كەلەمىن،
قۇدايسىنباعىن، كوزسۇزگەن، بولا دا قويماس دەگەنىڭ.
تىرەۋسىز كوپىر
باسكانىڭ سۇيرەپ ارباسىن،
جاعالاپ جۇرسە ول جار باسىن،
بۇل ىسكە جاراس سارسەكتىڭ
قاتىسى قانشا، قارعاشىم؟
بايسىلدى قارتتىڭ كوزى ەدى،
بايىپتاپ ايتقان ءسوزى ەدى.
بايلىقتى باق دەپ ۇعىنىپ،
بايشىكەش بولعان ءوزى ەدى.
ايتقاندا ءسوزدىڭ توتەسىن
اقشا دەپ ۇقتى ول كوكەسىن.
بۇل ىسكە جاراس سارسەكتىڭ
قاتىسى قانششا، كوكەشىم؟
قارپىدى،جەدى، اسادى،
قارلىعىپ انگە باسادى.
قالتاسى قالىڭ قايران ۇل
قانداسىن كورسە ساسادى.
ويلاساڭ سوڭى – كوڭىل كىر،
كوڭىلىممەن ، كوكەم، كومىر ءبىر.
وزەككە وكسىك بايلانىپ،
ورتەنىپ جاتقان ءومىر بۇل.
تىرشىلىك سۋىن ىشپەگەن ،
جەمىسىن مىنا پىسپەگەن.
كوزىمدى ءوزىم اعازىپ،
ءتىلىمدى ءتىسىم تىستەگەن.
جاعاما قولىم جارماسىپ،
جاعىم مەن جاعىم قارعاسىپ،
جالاڭباس، جالاڭاياقپەن
بارادى جۇرتىم قار باسىپ.
كوكتەم جوق،
جاز جوق وڭىردە،
ولەڭ جوق،
ءوڭ جوق ومىردە.
قۇلازىم تۇرعان بەلىم بە،
قۇلازىم تۋرعان كوڭىل مە؟!.
قۇردىمعا كەتكەن سەزىم بە،
قۇردىمعا جەتكەن ءوزىم بە؟
ويلانتىپ قويعان ءومىر-اي،
ويناتىپ جىلتىل كوزىمدە!..
قولىم بار – الۋ بىلمەيتىن،
اياق بار – شالۋ بىلمەيتىن.
كوزىم بار – تانۋ بىلمەيتىن،
كوڭىلىم بار – جانۋ بىلمەيتىن.
الاتىن بولسام – قايتەرسىڭ،
شالاتىن بولسام – قايتەرسىڭ؟
جانىندا تۇرىپ جالىنداپ،
جاناتىن بولسام – قايتەرسىڭ؟
بۇلىنگەندەردى بۇتىندەپ،
كەرەك دەپ وعان كۇتىم دەپ،
بەزەكتەپ ءجۇرىم بەل اسسام،
تۇراسىڭ ىلعي تۇتىندەپ.
كەلتىرىپ الىپ كەتىرگەن،
ءولتىرىپ الىپ وكىرگەن،
وسى ءبىر مىنەز اۋمايدى
تىرەسىز تۇرعان كوپىردەن.
كوپىردەن تۇرعان تىرەۋسىز،
وتپەيتىن بولدىق بىرەۋسىز.
ۇرەيدە عانا كوپپىز ءبىز،
ۇرەيزىس كەزدە جوقپىز ءبىز.
قۇنارسىزعا دا ءدان سەپتىم،
قۇنارلىعا دا ءدان سەپتىم.
قاتىسى بولسا بولاردى،
بۇل ىسكە جاراس سارسەكتىڭ.
ءمان
(ديالوگ)
– تاۋدا تۋعان ادامسىز،
تاۋ بيىك پە، نە بيىك؟
– كۇن كوتەرگەن باسىنا
قولىڭ جەتسە دەپ ءتۇيىپ،
ماڭعاز قالپىن بۇزباعان
اسپان بيىك،
كوك بيىك...
– ءتۇپسىز دۇنيە جوق، ءسىرا،
نە تۇڭعيىق؟
نە تەرەڭ؟
– جالعىزدىقتا قالدىرىپ
وزەگىڭدى ورتەگەن،
وي – تۇڭعيىق،
جەر – تەرەڭ،
جەر دەگەنىم – كور تەرەڭ...
– نەنىڭ قىمبات ەكەنىن
ءسىز دە ۇقپايسىز شاماسى؟..
– و، بۇل جايلى پەندەنىڭ
قىزىپ تۇر-اۋ تالاسى.
دانا ايتپاعان بايلامدى،
قايدان ايتسىن بالاسى.
ەڭ قىمباتى مەن ايتسام –
كوك پەن جەردىڭ اراسى...
كافەدە
وتىرام ۇزاق،
جۇرت ەكەۋ، ۇشەۋ – توپ بولىپ
كەلەدى-داعى كەتەدى سوسىن جوق بولىپ.
جالعىزدىق ەمەس، جانىمدى مەنىڭ سوندايدا
قاريدى ءبىر مۇڭ – قوزداعان قىزىل شوق بولىپ.
توبىلعا كۇرەڭ الدىرىپ سىرا جاڭادان،
قوزداتىپ ويدى ابىگەر بولام سانادان.
داياشى قىزدار ويلايدى، بالكىم، مەن جايلى:
«وتىر-اۋ بايعۇس، بىرەۋدى كۇتىپ مانادان...»
كىمىمدى كۇتەم؟..
قايراۋىم ءۇشىن ءوزىمدى،
ءوزىمدى-ءوزىم ەتۋىم ءۇشىن ءتوزىمدى،
وسىلاي كەيدە وڭاشا قالام وزىممەن،
وسىلاي قانشا ولەڭىم ەرتە كوز ءىلدى؟
وتىرىپ الىپ ساپارلاپ كەتەم وتكەنگە،
ءتول باققان كەزىم ەسىمە ءتۇسىپ كوك بەلدە.
قوزى-لاعىمدى قولىمدا بارمەن قالقالاپ،
بولۋشى ەم بايەك كوكەكتە جاڭبىر توككەندە.
ەرتەسى كۇنى ءبىر مۇزداپ دەنەم، ءبىر ىسىپ،
جاتۋشى ەم جالعىز تورىندە ءۇيدىڭ ءبۇرىسىپ.
«قۇرىسىن بۇيتكەن مالى»، – دەپ انام اكەمدى
جانىمدا مەنىڭ وتىرۋشى ەدى ۇرىسىپ.
ايىندا ءبىر رەت سويلەسە، سويلەر يەمدى،
جىلىندا ءبىر رەت ءوي دەسە، ءوي دەر يەمدى،
يىلمەي استە يت تىرلىك كەشكەن يەمدى،
ەگىلىپ ەسكە الاتىن بولدىم ءجيى ەندى.
شۋاقتى كۇندەر سوڭىمدا قالعان سىڭايلى،
اۋىلدىڭ شاڭ-شاڭ جولىندا قالعان سىڭايلى.
ارمانىمدى ەرتتەپ الاتاۋ جاققا كەلگەنمىن،
تەك سونىم راس،
قالعانىم جالعان سىڭايلى.
بۇل دا ءبىر، قايتەم، دارمەنسىز داۋسى سەزىمنىڭ،
بىلە الماي دالمىن مىنەزىن وسى ءوزىمنىڭ.
كەلەر كۇن-سورلى الدىما قارسى جايعاسىپ،
ىزدەيدى ءوزىن قاراشىعىنان كوزىمنىڭ.
ودان سوڭ ونىڭ جانارى سىرعىپ تومەنگە
ءدۇرسىلدى تۇسقا توقتايدى بارىپ دەگەندە،
كۇرسىنىپ الىپ ورنىنان تۇرا بەرەدى،
دەگەندەي، «سورلى، نە قۇنىڭ بار ەد ولەڭدە؟..»
كۇڭكىلدەر ءوستىپ ىلعي دا كۇننىڭ جاڭاسى،
كەشەگى كۇننەن اۋمايدى ءتۇرى، قاراشى.
توقتاتىپ الىپ سويلەسەر مە ەدى وزىمەن،
كەلمەيدى-اۋ بىراق ەشكىمنىڭ وعان شاماسى.
قوي ەندى،
بولماس،
جولىمدى مەن دە تابايىن،
ءتۇس كورىپ جاتقان شاقتا بۇل تەگىس اعايىن.
مەزگىلسىز ولگەن ولەڭدەرىمنىڭ باسىنا
بارايىن-داعى ءبىر-بىردەن شىراق جاعايىن...
***
مەن باقىتتى شىعارمىن...
اناۋمەن سالىستىرعاندا جۇرە الامىن عوي،
جۇرە الامىن عوي، اياۋلىم.
قالاسام بارلىق ەسىككە كىرە الامىن عوي،
كىرمەسەم-داعى تاياۋمىن.
مەن باقىتتى شىعارمىن...
اناۋمەن سالىستىرعاندا جانارىم بار عوي،
كورە الام ءبارىن، جارىعىم.
اق پەن قارانى اجىراتا الار امالىم بار عوي،
مەنى دە سولاي تانىعىن.
مەن باقىتتى شىعارمىن...
اناۋمەن سالىستىرعاندا سويلەي الام عوي،
سويلەي الام عوي، كوركەمىم.
وكتەمسىگەنگە «ءوي» دەي الام عوي،
ۇلىمىن قۇلسىز ولكەنىڭ.
مەن باقىتتى شىعارمىن...
اناۋمەن سالىستىرعاندا باۋىرلارىم بار عوي،
اللاعا شۇكىر، از ەمەس.
ودان دا بولەك تاۋىرلەرىم بار عوي،
ىشىندە ءوزىم ءماز ەمەس.
مەن باقىتتى شىعارمىن...
اناۋمەن سالىستىرعاندا جارىم بار، جاي بار،
جارىم بار، جاي بار، جاماعات.
مىڭ ءتاۋبا حاققا، نانىم بار، شاي بار،
قاناعات سوعان قاناعات.
مەن باقىتتى شىعارمىن...
اناۋمەن سالىستىرعاندا ءوز ەلىم بار عوي،
وزەگىم بار عوي، قىلىقتىم.
ۇزىلسەم جاتار ءوز جەرىم بار عوي،
باسقانىڭ ءبارىن ۇمىتتىم.
***
وتان دەيدى ءا؟..
وتان ونىڭ ءوز باسى،
ءوز باسىنا لايىقتى ءسوز باسى.
بالكىم دۇرىس،
بالكىم بۇرىس، بىلمەيمىن،
وتان دەيتىن...
وتان – مەنىڭ كوز جاسىم،
وتان – سەنىڭ كوز جاسىڭ.
سول جاسىڭدى جانارىڭدا تۇندىرعىن،
نۇر دا قىلعىن،
جىر دا قىلعىن،
سىر قىلعىن.
كوزشۇقىعانكوپكەششەنىڭساۋساعىن،
وتاناعىپتۇسپەۋۇشىنسىندىرعىن.
ءبىرجيىرماجىل،
وتسىنمەيلىجۇزعاسىر،
وتان – جاسىم،
جانارىمداقۇرعاسىن.
كەمسەڭدەتەكورمەڭدەرشىمەنى، ادام.
دەمەسەڭدەروتانكوزدەمۇزداسىن.
كۋ جۇرەگىمقۋىسىمداسىزداسىن،
وتان – مەنىڭكوزجاسىم.
سول جاسىمدى جانارىمدا تۇندىردىم،
نۇر دا قىلدىم،
جىر دا قىلدىم،
سىر قىلدىم.
كوز شۇقىعىش كوپ كەششەنىڭ ساۋساعىن،
وتان اعىپ تۇسپەۋ ءۇشىن سىندىردىم.
نە وتپەدىمەنىڭعازيزباسىمنان،
قاقىراردايتالايجەردەاشىنعام.
جىلاماۋعاتيىستىەدىم، ويتكەنى
جانارىماوتانىمدىجاسىرعام...
اداسقاقتىڭ ايتقانى
سىيلاسار كوپ سىرلاسقا سىيىم بولماي،
جۇرگەن-اي مىنا كۇندە كۇيىم بولماي.
سىزداعان جۇرەگىمە سىرقات جاماپ،
دەرتتى ەتكەن قۋ مىنەزىم قيىن قانداي!..
قۇلاعان قيىن قانداي ءالىڭ باردا،
ءاجىمسىز اجارىڭ بار،
ءارىڭ باردا.
سىرتىمنان سىرقاتىمدى ەمدەپ جۇرگەن،
سيقىرشىم،
ءدارىڭ بار ما،
ءدارىڭ بار ما؟
بىلمەيمىن، قازىر مەندە جالىن بار ما،
ءماز بولام بىلعانباعان ارىم بارعا.
اسپاندا ۇشا-ۇشا اش قۇرساقپىن،
الدانىپ اعىمدار مەن ساعىمدارعا.
قۇلديلاپ قۇشاعىڭا كەلەم قۇلاپ،
جەر-اپا-اۋ، نانىڭ بار ما، نانىڭ بار ما؟
ايتپاعان،
ايتىلماعان ءانىم دە الدا،
ءاۋ دەيىن قۋ كەۋدەمدە جانىم باردا.
ءبىر تورعاي ءبىر جاعىمدا شىرىلدايدى،
قۇس پاتشام،
ءدانىڭ بار ما،
ءدانىڭ بار ما؟
قيالاپ تارتسام دەپ ەم كەزەڭىمە،
ءومىرىم ءورت بوپ ءتۇستى وزەگىمە.
اپتاپتا كولەڭكە ىزدەپ الاسۇرام،
سۋ پاتشام،
اعىز مەنى وزەنىڭە.
كارىنەن ۋاقىت پەن زامانداردىڭ
تال قارماپ تالاي-تالاي امان قالدىم.
قالعۋ جوق قازىر ماعان
قايتارماعان
الدىندا قارىزىم كوپ ادامداردىڭ.
ونسىز دا وكىنىشكە تولى ءومىر بۇل،
ونسىز دا كەلەر ءبارىن ءتامامدار كۇن.
قول دا امان،
اياق – مىعىم،
باس – قالپىندا،
جان-دۇنيەم جالىندايدى جاس قالپىندا.
كەز ءالى كەلگەن جوق-اۋ
قىر باسىنان
قاسقايىپ قاراپ تۇرار تاس قالپىمدا.
قيالاپ تارتتىم، مىنە، كەزەڭىمە،
قاراماي قارايعاننىڭ كەزەگىنە.
وسىدان كولەڭكە ىزدەپ كوزگە تۇسسەم،
سۋ پاتشام، اعىز مەنى وزەنىڭە.
قاسقاجيرەن
قۇداي-اۋ،
نە بولعانسىڭ قاسقاجيرەن،
تۇرقىڭا تۇرمىن قاراپ باسقا كۇيمەن.
الدىمنان مىڭ-سان ءۇيىرىن ءوتسىن ايداپ،
وزىڭدەي بولسىن قايدان باسقا جيرەن.
باياعى قايدا قالعان تانىس قۇلاق،
تانىس قۇلاق دەگەنىم قامىس قۇلاق.
قۇداي-اۋ، نە بولعانسىڭ، نە بولعانسىڭ،
قامىس قۇلاپ قاپتى عوي قامىس قۇلاپ،
كەۋدەمدە جاتىر مەنىڭ نامىس جىلاپ...
جالىڭدا ءوزى قالعان بالا كەزدىڭ،
وزىڭمەن قىر جايلادىم، دالا كەزدىم.
جەر سيعان،
اسپان سيعان –
ءبارى سيعان،
ورنىندا ويىق قاپتى قارا كوزدىڭ.
جۇرگەندە قۋ تاعدىردىڭ سيلىعىن-اي
ارمانعا كەتكەن ەستى جيدىرا الماي!..
تويدىم عوي،
قويدىم عوي مەن، قاسقاجيرەن،
ۋاقىتتى ۋىسىما سيدىرا الماي.
كەزىندە ەن دالاما كورىك بولعان
قاسقام-اي، كورىنگەنگە كولىك بولعان.
سەن ءۇشىن مىنا دۇنيە جوق سياقتى،
سەن ءۇشىن مىنا دۇنيە ءولىپ قالعان.
سەن – ەڭ عوي مىنا مەنى قازاق قىلعان،
قۋعاننان،
قۇتىرعاننان ازات قىلعان.
قاسقام-اي، قايتسەم ەكەن زامانىڭا،
زاماتتا ءدال وسىلاي مازاق قىلعان؟!
قاسقام-اي،
قاناتىم-اي،
جيرەنىم-اي،
كۇيدىردى-اۋ كەزدەسكەنىڭ كۇيدە بۇلاي.
قامالسام – ايىرىپ الار تۇزدەگىم-اي،
قاڭعىسام – قايىرىپ الار ۇيدەگىم-اي!..
سەن جەلگەن پاڭ دالاعا مەن سىيا الماي،
مەن جۇرگەن تار قالاعا سەن سىيا الماي
بارادى باسىمىزدان داۋرەن ءوتىپ،
قاشقان اڭ،
ۇشقان قۇستى ەش قيا الماي!...
جەردە – توڭ،
اسپاندا – اياز،
ءۇي – شەشەسىز،
قالتىراپ،
توڭىپ كۇن دە كۇي كەشەمىز.
تۇنەرگەن مىناۋ اسپان اياسىندا
ەكەۋمىز قالاي، قايتىپ ۇيلەسەمىز؟!
سەن قاسقا نە بىلەسىڭ،
تاس قالادا،
كۇنىگە كۋا بولىپ ماسقاراعا
كەشكىسىن كۇرسىنۋمەن اتاۋ ۇرتتاپ،
قۇلايمىز كورىنبەستەن جاس بالاعا.
سۇرايمىز از قىلعاي دەپ زامان جۇگىن،
جىلايمىز جۇرتتىڭ تىلەپ اماندىعىن.
باياندى بولا ما ءوزى بوستاندىعىم،
قۋ كوڭىل سوعان تاعى الاڭ بۇگىن.
بىلمەيمىن،
بىلمەيتىنىم كوپ بوپ كەتتى،
ءمالىمىم كوز الدىمدا جوق بوپ كەتتى.
ءومىر دەپ جۇرگەنىمنىڭ كوبى وتىرىك،
ۇلتاراق تۇسىم تاعى شوق بوپ كەتتى.
ءدال سەندەي مەن دە ءبىر كەز بيىك بولعام،
بورىكسىز باسىم مىناۋ – ءيىپ بولعان.
قاس تا جوق،
قاباق تا جوق قازىر مەندە،
ورتەلگەم،
ورتەتىلگەم،
كۇيىپ قالعام.
مەن دەگەن ادام دەيتىن ۇياتتىنىڭ،
سەن دەگەن تۇلپار دەيتىن تۇياقتىنىڭ
تۇقىمى سانالعانمەن جاي-كۇي مىناۋ...
بارىنە مەن كىنالى سياقتىمىن.
بارىنە ءبىز جازىقتى سياقتىمىز
بايگەدە
وزسا،
قالسا
تۇياقتىمىز.
ۇزارتقان اياعىمدى قايران، قاسقام،
الدىڭدا ولە-ولگەنشە ۇياتتىمىز.
ەر-تۇرمان سەنەن قالعان ەسەككە ءوتتى،
ەشقاشان كەشىلمەيتىن سياقتىمىز.
شاباتىن جەرىڭ قالماي،
جايىلىمىڭ
بىلعانىپ ناجىسىنە باي ۇلىنىڭ
وسىنداي زامان كەلدى،
زامان ءولدى
بەرەتىن قاسقالارعا قايىرىمىن.
كوڭىلىم كوپتەن بۇگىن شەت قونادى،
كولكىلدەپ شەر كەۋدەگە دەرت تولادى.
ادامدار جۇرگەن جەردىڭ ءبارىن دە ىلعي،
ايتەۋىر ارعىماقتار مەرت بولادى!..
قارايمىن قاجىپ ساعان قايران قاسقا،
قارتپىن مەن قايراتى جوق ويدان باسقا.
قايمانام نە بىلەدى قويدان باسقا،
قايمانام نە بىلەدى تويدان باسقا.
سەرتتەسكەن جۇرت سىندىمىز ويلانباسقا...
جالت ەتىپ وتەر ءبارى قاس-قاعىمدا،
جال قۇشقان،
جانعان شاعىم،
تاسقانىم دا.
ايتەۋىر كىسىنەگىم كەپ تۇرادى،
وسى مەن اداممىن با،
باسقامىن با؟..
***
ومىردە بولماسام دا ءوزىم وكتەم،
قارايىپ حاتقا تۇسكەن ءسوزىم وكتەم.
كەۋدەسى كىر تاسىنداي كىسىڭىزگە
كىشىرىپ كۇمىمجيتىن كەزىم وتكەن.
ءاي قويشى...
بولماسام دا ءوزىم جاقسى،
ءسۇزىلىپ سىرتقا شىققان ءسوزىم جاقسى.
پاتشاداي پاڭ قالپىندا ويعا شومىپ،
وتىرار وڭاشادا كەزىم جاقسى.
ايتەۋىر الابارقىن كۇي كەشەمىن،
جوق استە جۇك ارتاتىن ۇيدە ەسەگىم.
كەلەمىن ءوزىمدى-ءوزىم ورگە سۇيرەپ،
جۇرمەيدى سىيعا ەسەبىم، كۇيگە ەسەبىم.
قيراعام،
قيراتىلعام،
ولگەمىن جوق ،
ونگەننەن كەز دە بولعان كومگەنىم كوپ.
ايتەۋىر الابارقىن وسى كۇيمەن
ادامنان الاسارىپ كورگەمىن جوق.
ۇناسىن،
ۇناماسىن،
انىعىندا
ءوزىمنىڭ ءومىر ءسۇردىم قالىبىمدا.
قاراڭداپ الدەكىمگە كورىنەرمىن
بىلتەنىڭ ءدىر-ءدىر ەتكەن جارىعىندا.
وي – قۇنار،
ولەڭىم – ءدان،
ءدان – دەرەگىم،
ءدانىمنىڭ ءبارىن ەمەس، ال كەرەگىن.
سۋىنداي ابىلحايات بولماسام دا،
از-ازداپ از جاقسىعا ءنار بەرەمىن.
بىردە – كۇز،
بىردە – كوكتەم،
جاز بولامىن،
بىرگە – كوپ،
ال، ەكەۋگە از بولامىن.
قۇيىلعان قۇتىداعى سۋ سەكىلدى
ورتايىپ بارا جاتىپ ءماز بولامىن.
بالاعا بايان
ءبىرىمىزدىڭ جەيدەمىز بىرىمىزگە جاراسىپ،
بىرىمىزگە ءبىرىمىز ءوستىپ وستىك – قاراسىپ.
الماتىڭدى ول كەزدە بىلمەۋشى ەدىك ءبىز ءتىپتى،
ساز-بالشىقتان قالا ساپ ات قويامىز تالاسىپ.
استاۋىنا ارماننىڭ ماقسات، مۇرات تولاتىن،
كوبەلەگى قيالدىڭ ۇشاتىن دا قوناتىن.
بۇزىپ قايتا سالامىز ۇناماسا جاڭاسىن،
ءبارىمىزدىڭ ايتەۋىر ءوز قالامىز بولاتىن.
وينادىق ءبىز اۋلادا ءبىر كىندىكتەن ون بولىپ،
ون ءبىر بولدىق سودان سوڭ اكە ارمانى سول بولىپ.
ءبىر اۋىلدىڭ بار ءىسىن بالا بوپ-اق اتقاردىق ،
ءبىر كوشەنىڭ بويىندا تۇردىق قالىڭ قول بولىپ.
ءبىرىمىز مال جوندەيمىز – ءشوپ سالامىز جاعالاپ،
ال ءبىرىمىز استاۋعا سۋ قۇيامىز جاڭالاپ.
ءتىل الۋدى بىلمەيتىن ءسۇت كەنجەسى اكەيدىڭ
سىباعا السا جاقسىلاپ شىرىلدايتىن «اعالاپ».
كوكتەم كەلسە كوك بەلگە مال ورگىزگەن بالا ەدىك،
دەيتىن ءبىز جوق «بالا ەدىك»،
دەيتىن ءبىز جوق «شالا ەدىك».
قوي تولدەتتىك ورىستە،
تولمەن بىرگە ەسەيدىك،
ۇلكەن شاپان جامىلعان كىپ-كىشكەنتاي شال ەدىك.
شاقىرىمداپ جول ءجۇرىپ سۋ اكەلسەك بۇلاقتان،
قاتال قىسى سۇمبەنىڭ وي-حوي تالاي جىلاتقان.
قولعابىمىز سۋ بولىپ،
جولداعىمىز مۇز بولىپ،
اياز اتا سەكىلدى ورالۋشى-ەك جىراقتان.
جازدا جاسىل جەلەكپەن كومكەرىلەر جان-جاعى،
ءبىزدىڭ شاعىن باقشانىڭ ەڭسەلى ەدى-اۋ تالدارى.
ءدان ەگەمىز جەر كەپسە،
تال ەگەمىز جەر جەتسە،
قولدا كۇرەك-كەتپەنى ءبىز – ديقاننىڭ بالدارى.
ءبىز – ديقاننىڭ بالدارى،
انامىز – جەر قايىرىمدى،
نەڭدى ايتايىن ءومىر-اي قالىڭداتقان قايعىمدى؟!
ەمەنىمىز، قايتەمىز ءسال ەرتەرەك تەڭسەلدى،
قاناتىمىز، قايتەمىز ءسال ەرتەرەك قايىرىلدى.
قازىر ءبىر-ءبىر اكەمىز،
قازىر ءبىر-ءبىر انامىز،
باياعىداي جارىسىپ سالماي كەتتىك قالا ءبىز.
بىرىمىزگە ءبىرىمىز سول باياعى باۋىرمىز،
ەستىلەۋمىز،
قارتاڭبىز،
ەسكىلەۋمىز،
جاڭامىز...
كوڭىلىم بوساپ بارادى، بالام، ماعان قاراما،
ەسكى كۇنىم جانىمدى ەلجىرەتىپ بارا ما؟!
سەن – قالانىڭ جاڭاسى سەكىلدىسىڭ دالاعا،
مەن – دالانىڭ اۋاسى سەكىلدىمىن قالادا...
P.S. سەن قالادا تۋعانسىڭ، تۋعان جەردە قۇلدايسىڭ،
اۋىلىنا اكەڭنىڭ بارىپ-كەلىپ تۇرعايسىڭ...
* * *
جوعالىپ كەتەدى كوپ ولەڭ،
جوعالىپ كەتەدى كوپ ويلار.
قۇداي-اۋ بەيعامسىڭ نە دەگەن،
وزىڭنەن باسقا ونى كىم ويلار؟!
كىم ىزدەر وزىڭنەن باسقا ونى،
ءسۇرت اناۋ كوزىڭدى جاس تولى.
قاعازىڭ قالىپتى اشىعىپ،
قالامىڭ قالىپتى شاشىلىپ
قازاندى اڭساۋمەن اس تولى.
تالپىندىڭ،
القىندىڭ ازىراق،
جان-جاعىڭ بارا ما ازىناپ؟
تۇگەندە جوعالتقان دۇنيەڭدى
ۇيقىڭنان ازىراق قارىز اپ.
ويتپەسەڭ ءومىرىڭ وڭبايدى،
دەيسىڭ بە وزگە ودان سورلايدى.
جەك كورىپ،
كوپ كورىپ وزگەنى
شەت قونىپ جۇرۋگە بولمايدى.
بولمايدى...
بولمايدى...
بولمايدى...
ولەڭنىڭ جوعالعان باعى بار،
ويدىڭ دا جوعالعان جانى بار.
باعى بار،
جانى بار دەسەك تە،
ولار دا باستاۋىن ساعىنار؟
تەك ىزدە،
تابىلار...
تابىلار...
***
جاز كەلدى مە؟..
ءاي قايدام ۇقسامايدى،
كىرپىكتەرىم كوزىمنەن شىق سانايدى.
«ءبىر مەزگىلدى ءبىر مەزگىل مۇيىزدەپ ءجۇر»،
دەپ تۇرعانداي مەن اناۋ ۇقسام ايدى.
جاز كەلگەن جوق،
كەلگەن جوق كوكتەم ءالى،
تاس تا،
تاۋ دا،
تاڭىم دا – وكتەم ءبارى.
جاز كەلسە ەگەر جايقالىپ جاتپاس پا ەدى،
قۇنارىمدا قۇلشىنىپ ەككەن ءدانىم.
جاز كەلگەن جوق،
كەلگەن جوق كوكتەم ءالى.
مىڭ تۇرامىن، مىڭ قۇلاپ تايعاناقتاپ،
بولدى لەزدە جان-جاعىم قايدان اپپاق.
كەلگەن جەرىن جاز-جەڭگەم نەگە ۇمىتتى،
ءجۇر ەكەنسىڭ قاي ماڭدا اينالاقتاپ.
جوعالتىپ العانداي-اق بىردەڭەنى،
كوڭىلىمدى كوڭىلسىزدەۋ جىر كومەدى.
تون كيگەن،
توڭىپ قالعان ءبىزدىڭ جاققا،
ايتەۋىر جاز جادىراپ ءبىر كەلەدى.
مەن ەمەس ادامىڭىز جوق شىدامى،
سەنىمنىڭ جاندى جاندا كوپ شىراعى.
ايتەۋىر ءبىر كۇندەرى قۇستار سايراپ،
ورتەنگەن ورىسىمە ءشوپ شىعادى،
ءشوپ شىقسا بۇرىنعىدان كوپ شىعادى.
شىرشا ماحاببات
بۇل حالىققا جوق مۇلدە داۋ ەتەرىم،
دوسپىن با الدە جۇمباقتاۋ جاۋ ەكەنىم.
تاۋدىڭ ءوزىن سۇيەرىن بىلگەن بولار،
شىرشا اعاشى سۇيەدى تاۋ ەتەگىن.
بولماسا دا بۇل ەلگە ماسقارام كوپ،
ەمىن-ەركىن سويلەۋگە جاسقانام كوپ.
الماتىدا وسەتىن شىرشا بىتكەن،
تاۋدى عانا ۇعادى استانام دەپ.
ادام تاۋدى «سۇيەم» دەپ ايقايلايدى،
ايقايشىلعا تاۋ جاۋاپ كايتارمايدى.
«سەن حالكىڭدى سۇيسەڭشى» دەگەن ءسوزدى،
شىرشالى تاۋ، ارينە، ايتا المايدى.
بۇل حالىقكا جوق مۇلدە داۋ ەتەرىم،
ءسوز شەشپەيدى كىمنىڭ دوس، جاۋ ەكەنىن.
تاۋدىڭ ءوزىن سۇيەرىن ءبىلىپ بولعان،
شىرشا اعاشى سۇيەدى تاۋ ەتەگىن.
قاراعايلى وي ءتىزىپ قاشىققا اسەم،
شىرشا اعاشى كوڭىلىمدى جاسىتپا سەن.
حالىق بىتكەن اقىنىن سۇيەر بولسا،
مەن حالىقتى سۇيۋگە اسىقپاس ەم.
جارالعانىڭ شىن بولسا كۇن ەلىنەن،
جالعىز اقىل سۇرايىن بىلگەنىڭنەن:
ءاز حالقىمدى سۇيەم دەپ نەگە ايتپايمىن،
بۇل حالىقتى سۇيەردەي كىم ەدىم مەن؟..
ارمان-اي!
(مونولوگ)
ابىزدارىم-اي!
اتالارىم-اي!
الاش اتالاتىن اسقاقتىڭ
يەسى دە، كيەسى دە ەدىڭدەر.
ەرتەدەگىدەي ويىما قاراي ءسوز قوزعاپ،
سوزىمە قاراي وي قوزعاپ،
التى قانات اقشاڭقان
ءۇيدىڭ تورىنە شاقىرىپ،
اتا ساقالدارىڭ دىرىلدەپ،
ابىز كەۋدەلەرىڭ كۇبىرلەپ،
بولاشاعىما – نۇر،
ساندىق كەۋدەمە جىر سىيلاپ
باتا بەرەتىندەرىڭ قايدا؟
وشپەسەم دە وسپەي قالعان جوقپىن با؟
نە بوپ كەتتى ءوزى؟
اقجاۋلىقتى اجەلەرىم-اي!
دانالىعىمەن كۇللى اۋىلعا سىيعان،
كەلىندەرىن كەلەكە بولۋدان تىيعان
ەل اناسى سەندەر ەدىڭدەر.
ەرتەدەگىدەي ۇرشىعىڭدى ءيىرىپ،
ەل بالاسىن ءۇيىرىپ
ىڭىلدىپ قانا ءان سالعان،
سىرتىنان جۇرتى تامسانعان
سول ءبىر كەزدى ساعىندىم.
بەسىگىمدى تەربەپ جىر ايتۋشى ەدىڭ،
قيالىمدى قياندارعا ورلەتىپ،
عاجايىپتارعا شولدەتىپ
ەرتەگى الەمىنە جەتەلەۋشى ەدىڭ.
ەرتەگىسىز قالدىم عوي،
ەرتەڭىمدى نە قىلدىڭ؟
نە بوپ كەتتى ءوزى؟
اعالارىم-اي!
بولەك ەدى عوي باعالارىڭ-اي!
قورعانىم دا،
ورمانىم دا سەندەر ەدىڭ عوي.
قورعانىم – ءالسىز،
ورمانىم – ءنارسىز بۇگىندە.
جالعاسى قايدا جاقسى ءاننىڭ،
بالعاسى قايدا بابامنىڭ؟
نە بوپ كەتتى ءوزى؟
مەن بولاشاققا قاراي ادىمداپ بارام،
اتادان باتا الا الماي،
اعادان كورمەي ونەگە،
اجەدەن اقىل تىڭداماي اۋىرلاپ بارام.
وسىنى تۇسىنەسىزدەر مە سىزدەر؟
جالاڭاش كەتىپ بارام!..
نە بوپ كەتتى ءوزى؟
جالقى ساۋال
بىرەسە – كوپ،
ال بىرەسە – از دەيسىڭ،
بارىم وسى باسقا قالاي جاز دەيسىڭ؟
ايدىنىما ايلاپ ارەڭ قوندىرعان
اققۋ-جىردى قاڭقىلداعان قاز دەيسىڭ،
بارىم وسى باسقا قالاي جاز دەيسىڭ؟
ءبىراز قاعاز اق جەم بولىپ جىرتىلدى،
ءبىراز قالام جازدى، سوسىن قۇرتىلدى.
ءبىراز جىرىم تىزبەك قۇرىپ العان سوڭ،
ارالاۋعا كەتكەن شىعىپ جۇرتىمدى.
سودان بەرى ەش حابار جوق ولاردان،
ەلەڭدەۋدى مەن دە سوسىن دوعارعام.
ەرتەلى-كەش ويلاپ قويام ەسىنەپ،
ەش دەرەكسىز كەتكەندەردى جوعالعان.
جىردىڭ جولىن جىلتىل ەمەس وڭعارار،
وندا اقىنعا باق عايىپ تا،
سور قونار.
ءبىر جىرىمنىڭ تىم كەلتە ەدى كويلەگى،
ءبىراز قۋعا بىرازعا ءسوز سول بولار.
ءبىر ولەڭىم جۇرگەن شىعار نان سۇراپ،
ءبىر ولەڭىم قالعان شىعار قانسىراپ.
قاي ولەڭىم قارسى الادى جايراڭداپ،
بارا قالسام ءبىر كۇندەرى حال سۇراپ.
قاي ولەڭنىڭ جانارىنان جاس اعىپ،
قاي ولەڭىم تۇرادى ەكەن جاسارىپ.
ءبىر وقىرمان شىعار الدان دوسىم بوپ،
ءبىر وقىرمان تۇرا ۇمتىلار تاس الىپ.
ءبىر جىرىمدى جەتىم جايلى دەندەتىپ
جازعان ەدىم سەزىمىمدى سەلدەتىپ.
ءتۇن جارىمدا ءبىر-ءبىر جەسىر ەگىلىپ،
وتىر ما ەكەن سول جىرىمدى تەربەتىپ.
ءبىر ولەڭدى قاساڭداۋ قىپ شىعاردىم،
ءبىر ولەڭدى جاساڭداۋ قىپ شىعاردىم.
بەرگەنىمدى بەرەر قايتا بەرەن – جۇرت،
سەن – تالعامپاز،
مەن – اساۋلاۋ شىعارمىن.
باسقا قالاي، باسقا قالاي جاز دەيسىڭ!..
بىرەسە – كوپ،
ال بىرەسە – از دەيسىڭ.
ايدىنىما ايلاپ ارەڭ قوندىرعان،
اققۋىمدى نەگە، نەگە قاز دەيسىڭ؟!.
ەندى قالاي،
ەندى قالاي جاز دەيسىڭ؟
شابىتسىز شاق
سەنىڭ جانىڭ جازىلماعان جىر،
اق پاراققا اقتارىلشى ءبىر.
ۇناماسا ۋماجدا دا جىرت،
وقىماسا وقىماسىن جۇرت.
ءبىر سەرپىلىپ قالارىڭا سەن،
ءوزىڭدى ءوزىڭ وسىلايشا جەڭ.
سيقىرلى ءسوز بار دەيدى جۇرت، تاپ،
تابا قالساڭ وت كەۋدەڭە جاق.
تىم بولماسا اۋەنگە سال، سال،
اۋەن باردا الەم بار عوي، بار.
ۇيقى شىركىن بولماسا دا باق،
ەسىنەسەڭ مامىعىڭا جات.
تەك ەرتەسى ءىس بىتكەندەي ءبىر،
كۇلمەسەڭ دە كۇلىمسىرەپ ءجۇر.
سەبەبى سول – جازىلماعان جىر،
سەنىڭ ءالى سەنىمىڭدە ءجۇر.
قالايدا ءبىر الدىڭدا بار كۇن،
قالايدا ءبىر الدىڭدا بار ءتۇن...
ماڭگىلىكتى اڭساۋ
(مۇڭلى ءازىل)
ايالداي تۇرشى، ۋاقىت!
ارتىمدا قالىپ قويعانداي مەنىڭ الارىم
ءورت بولىپ ءىشىم، اينالدى جاسقا جانارىم.
وزىمە تىپتەن ەستىلمەي كەيدە ءوز ءۇنىم،
وزىڭمەن بىرگە ءۇن-ءتۇنسىز ەرىپ بارامىن.
ايالداي تۇرشى، ۋاقىت!
وتىرار سىندى ويرانى شىققان مەكەندەي
ورىنىمدى كومىپ ولەيىن،
ۇلگەرمەي الدە كەتەم بە ەي!
عۇمىرىم مەنىڭ – قۇدايدان العان ءبىر قارىز،
قارىزدىڭ قۇنى قالماسىن دەيمىن وتەلمەي.
ايالداي تۇرشى، ۋاقىت!
اللادان، راس، از عانا كۇندى جالعا الدىم،
الدادى ءومىر،
الداندىم،
قانشا الدادىم.
ادامنان ايۋان جاساعان عاسىر سەن دە اقتال،
قانسىز بەتىڭدى تۇرتكىلەپ جانسىز بالداعىڭ.
ايالداي تۇرشى، ۋاقىت!
الدەبىر داۋىس الدەبىر جاقتان «كەت» دەيدى،
كوپ ءومىر سۇرسەڭ – كۇناڭ دا سونشا كوپ دەيدى.
كۇناسىز ەمەن،
از ءومىر سۇرگەن جوقپىن مەن،
كۇناھارلاردى قۇداي دا قاجەت ەتپەيدى.
ءوزىڭ ءبىل ەندى...
داۋىس
تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ىرگەدەگى كورشى ەلدىڭ دياسپوراسى قازاقستاننىڭ شىعىس ايماعىن ءوز جەرىنە بالاپ بايبالام سالعانى ءالى ەستەن كەتە قويعان جوق. سونداي-اق، 1992 جىلى وسكەمەن قالاسىنان ونشا قاشىق ەمەس «وۆەچي كليۋچ» دەگەن اۋىلدا شەشەندەردىڭ قازاقتىڭ ءتورت بىردەي ازاماتىن باۋىزداپ تاستاعانى دا جادىمىزدا. قاھارىنا مىنگەن حالىق ولاردى وسكەمەننەن ارى اسىرىپ جىبەرگەنى دە ەسىمىزدە.
كۇن شىعاتىن جاعىمدى عايىپ قىلام دەدى مە،
كۇن سۇيەتىن ءتانىمدى مايىپ قىلام دەدى مە؟
كولدەنەڭدەپ كوك اتتى كوڭىلىمدى قالدىردى،
ازدىعىمدى بەتىمە ايىپ قىلام دەدى مە؟
كەتەتىندەي وڭگەرىپ جەردى جەڭىل دەيدى مە،
كەيكيتىندەي كەم كورىپ ەلدى جەڭىل دەيدى مە؟
ەتەگىمەن ەرتەدە ءوزىن جەلدەن قورعاعان
بۇل قازاقتىڭ ءتوزىمىن ەندى تەمىر دەيدى مە؟
قۇمعانىنان سۋ بەرگەن،
قۇنارىنان جەر بولگەن،
تابۋ قيىن بوتەن جۇرت قازاق دەيتىن ەلدەن كەڭ.
وڭتۇستىكتەنوقشاشسام،
سولتۇستىكتەن وت شاشسام،
باتىسىمنانجەلتۇرسا – جاعدايىڭىزنولمەنتەڭ.
سولقولىممەنقاۋسىرسام – بىردەگەنىڭنەمەنە،
وڭقولىممەنقاۋسىرسام – مىڭدەگەنىڭنەمەنە؟
وزۇيىمدەسىلتەنگەن بىلەكدەگەننەمەنە،
ارىستاننانالساڭ دا جۇرەكدەگەننەمەنە؟
وشىككەندىجايمەنەنوتكىزەتىنوڭەشپىز،
وبالسىزعاوپىنىپوعاشبولدى-اۋ دەمەسپىز.
كوڭىلقارىزبولساق تا،
ومىرقارىزبولساق تا،
ءبىز ەشكىمگە تاريحتا جەرمەن قارىز ەمەسپىز...
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى