Biıl Qazaqstanda koronavirustan basqa da pnevmoniya, qan aynalım jüyesi, tınıs alu organdarı auruları kürt örşip, keybiri eselep ösken. Sarapşılar keminde 3 mln adam koronavirus jwqtırğanın aytadı. Biraq Ükimettiñ resmi statistikası ondağan ese kem. Mamandar men därigerler mwnıñ esebine qalay anıqtağanın jäne biliktiñ moyındauın nazarıñızğa wsınamız. 

Densaulıq saqtau ministrligi The Qazaq Times aqparat agenttiginiñ swrauına bergen jauap hatında 2019 jäne 2020 jıldarı tirkelgen pnevmoniya jağdayınıñ statistikası körsetilgen. Resmi esep boyınşa, biıl qañtar jäne qazan ayları aralığındağı pnevmoniyanıñ barlıq türi bıltırğı osı uaqıtqa qarğanda 3,5 esege ösken (yağni 102 101-den 357 601-ge artqan). Eñ köbi – mausım, şilde, tamız aylarında.

Bwğan 1 tamızdan bastap eseptele bastağan «koronavirustıq infekciya belgileri bar pnevmoniya» dep atalatın nemese  U07.2 kodımen belgilenetin koronavirus pnevmoniyasınıñ 37 962 nauqasın (31 qazandağı derek – QT) qosa eseptesek, jıl basınan bergi esep 400 mıñğa juıqtaydı. Bıltırğa qarağanda 4 ese köp.

DenMin wsınğan derekte biıl pnevmoniyanıñ koronavirustan basqa türlerimen sırqattanğandardıñ ösimine säykes qaytıs bolğandardıñ da sanı öskeni körinedi. Mausımda 2,2, şildede 8,7 esege...

Sarapşılar mwnday kütpegen ösimniñ sebebin «koronavirustan» köredi. Şveycariyadağı qazaq, däriger Serik Twrsın «pnevmoniyanıñ auruşañdıq pen ölim körsetkişi jıl sayın artıq-kem 3% şamasında boluı kerek, qalıptı jağdayda ayırmaşılıq bwdan joğarı boluı äste mümkin emes» deydi. Ol 3-3,5 mln qazaqstandıqtıñ sırqattanğanına senimdi.

Medicina ğılımdarınıñ kandidatı, däriger Qayırğali Köneev te «pnevmoniyamen auırğandardı koronavirustıñ sebebinen dep tanu kerektigin» aytadı. Onıñ esebinşe, mausım-şilde aylarında auru örşip, densaulıq saqtau jüyesi kollapsqa wşırağandıqtan, şamamen 3,7-4,5 mln adam auırğan. Joğarı sanattı neyrohirurg-däriger Mıñjılqı Berdiqojaev pnevmoniyanıñ osılay kürt ösuine «koronavirustıñ qandayda bir qatısı barın» joqqa şığarmaydı. Qolda bar mälimetter negizinde maman  «15-20% qazaqstandıq nemese milliondağan adam auırdı» deydi.

«Sandj» zertteu ortalığı Qazaqstanda koronavirusqa şaldıqqandardıñ şınayı esebin anıqtau maqsatında 9 mıñnan astam respondentten saualnama jürgizgen. Statistika metodologiyasınıñ käsibi şarttarın qanağattandıratın zertteu qorıtındısına säykes, pandemiya bastalğalı naurız-qırküyek aylarınıñ aralığında halıqtıñ 20%-ı nemese 3,8 million adam virus jwqtırğanı belgili bolğan. Bwl resmi esepten 37 ese köp.

Bwl pnevmoniya bwrınğıdan özgerek

Mıñjılqı Berdiqojaevtıñ sözine qarağanda, koronavirus infekciyasınıñ 15%-ı auır jağdayda, 5%-ı reanimaciyada ötedi. Ol eldegi «1,5%  mölşerindegi ölim deñgeyine say şamamen 4,5 mıñ adamnıñ ölimi jaña koronavirustan bolğanın» topşılaydı. Al Qayırğali Köneev eseptiñ bwdan köptigine ädettegiden «artıq 21 mıñ ölimniñ» negiz bolğanın alğa tartadı. Mamannıñ aytuınşa, şildede pnevmoniyadan qaytıs bolındı delingen 2149 adamnıñ ölimin koronavirus dep qarastıru kerek.

Berdiqojaev pnevmoniyanıñ örşu sebepterin özinşe boljaydı.

«Aldıñğı qatarlı 30 ne 50 eldiñ tobına enuge wmtılatın Qazaqstannıñ densaulıq saqtau salası «mıqtı» degen atqa layıq boluğa tırısudan, ekinşi jağınan, infekciya jöninde bilimimizdiñ jetkiliksizdiginen boluı ıqtimal. ...Auruşañdıq sanı ösken sayın ölim jağdayı da proporcianal türde artadı. Pnevmoniyamen auırğandar şilde ayında kürt köbeygen twsta ottegi men auruhanada tösek-orın jetispey, medicinalıq qızmetke jüginu qiındağandıqtan, 1,5% degen ortaşa körsetkiştiñ artuı äbden mümkin», – deydi däriger.

Jaz ayında PTR testinen anıqtalmağan, biraq klinikalıq körinisi koronavirusqa tän nauqastardı kovidke qosıp esepteu kerektigin aytqan ol «koronavirus pnevmoniyasınıñ bakteriyaldı ne basqa türlerinen ayırmaşılığı – köp müşelerdi zaqımdauında» deydi. Sarapşınıñ sipattauı boyınşa, auru barısı joğarı temperaturada ötedi. Jäne antibiotiktermen emdeuge kelmeydi. Kovidtiñ kesirinen qabınğan ökpe tek simptom-sindromdardı emdeytin terapiyağa ğana könedi. «Jay pnevmoniyalardı antibiotik arqılı emdeu jeñil. Ahaualdıñ kürdelenuine adamdardıñ jappay antibakterialdı jolmen emdelui sebep boluı mümkin» deydi Berdiqojaev.

Tek pnevmoniya ğana emes...

Qazaqstannıñ Wlttıq Ekonomika ministrligine qarastı Statistika komitetiniñ  mälimetinşe, «biıl qañtar-tamız aralığındağı qaytıs bolğandar sanı bıltırğı osı uaqıtqa qarağanda 24%-ğa (21 470 adamğa) artıp, 89 511 adamnan 110 981 adamğa köbeygen».

Densaulıq saqtau vice-ministri Ajar Ğiniyatqızınıñ redakciyağa bergen tüsindirme jauabına qarağanda, biıl qan aynalımı jüyesi (18,7%), tınıs alu organdarı (63,2%), jwqpalı jäne parazittik (2,6 esege) aurulardan köz jwmğandar eselep ösken. Biraq tap osı sırqat türleriniñ örşu sebepterin tüsindirmegen.

Bwl aurulardıñ ölim-jitiminiñ köbeyuine klinikası tolıq zerttele qoymağan COVID-19 infekciyasınıñ qandayda bir äseri bar-joğı jöninde mamandardıñ oyı ortaq.

– Pnevmoniya, tınıs alu organdarı jäne qan tamırları jüyesi, jürek aurularınıñ barlığın koronavirus esebine engizu kerek. Sebebi aurudıñ patafiziologiyasına qarasaq, koronavirustıñ kiretin jeri – ökpe, qan tamırları, asqazan men işek. Bwl dert meñdeytin ağza müşeleri, – deydi Serik Twrsın.

Ökpe-jürek aurularınıñ sozılmalı türine şaldıqqandarğa koronavirus sözsiz äser etti dep sanaytın Köneevtiñ twjırımdauınşa, nauqasqa infekciya jwğıp auru asqınbağanda äldeqayda wzağıraq ömir sürer edi. «Sol sebepti koronavirusqa qosıp esepteu qajet».  Qoğamda koronavirus keysin kemitu jolı – nauqastar men ölim sanın «ärtürli diagnozğa telu» arqılı «zañdastıru» degen pikir jii aytıladı. Köptegen äleumettik jeli qoldanuşıları «koronavirustıñ şınayı taralu körsetkişin jasırudıñ» aylası dep esepteydi.

Mıñjılqı Berdiqojaev mwnıñ eki sebebi boluı mümkin deydi.

«Atalğan diagnozdardan qaytıs bolğandar sanı koronavirus ölimin azaytu üşin nemese basqa aurularğa ülestiru maqsatında köbeytilgen boluı mümkin. Ekinşi sebep, osı aurumen sırqattanğan nauqastar josparlı ne jedel kömekke jete almay köz jwmıp jattı. Onıñ işinde jükti äyelderdiñ ölimi kürt östi. Mwnı adamdardıñ auruhanalarğa der kezinde jete almauınan, tiisti medicinalıq qızmetke qol jetkize almauınan».

Joğarı sanattı neyrohirurg-däriger Mıñjılqı Berdiqojaev. Foto: keyipkerdiñ jeke mwrağatınan

  • «2020 jıldıñ segiz ayında ötken jıldıñ säykes kezeñimen salıstırğanda qan aynalımı jüyesi aurularınan bolatın ölim-jitim 3834 adamğa artıp, 20 539 adamnan 24 373 adamğa jetti. Bwdan bolatın ölim-jitim qwrılımında gipertoniyalıq aurudan bolatın ölim-jitim 41,2% (2019 j. segiz ayda – 554, 2020 j. segiz ayda – 782 adam), JIA 12,8% (bıltır – 7362, biıl – 8306 adam), midıñ qantamırlıq zaqımdanuı 13,6%-ğa (bıltır – 7399, biıl – 8405 adam) ösken.
  • 2020 jıldıñ 8 ayında tınıs alu organdarınıñ aurularınan qaytıs bolğandardıñ sanı ötken jıldıñ säykes kezeñimen salıstırğanda 6 994 adamğa köbeygen (bıltır – 11 068, biıl – 18 062 adam).
  • 2020 jıldıñ 8 ayında jwqpalı jäne parazittik aurulardan qaytıs bolğandardıñ sanı ötken jıldıñ säykes kezeñimen salıstırğanda 2,6 esege nemese 1479 adamğa artqan (bıltır – 929, biıl – 2408 adam)», – delingen resmi habarlamada.

Koronavirustıñ örşu sebepteri...

Virus taralar twsta Qıtaydıñ aylap toylaytın dästürli jaña jıl merekesi bolğanın eske alğan Serik Twrsın mwnı indettiñ düniejüzine keñ tarauına birden-bir sebep boldı deydi.

«Bwl kezde Qazaqstan şekaranı japqan joq. Sondıqtan koronavirus elde negizinen naurızda emes, qañtardan bastap tarap ketken. Olardı pnevmoniyağa jatqızdı. 13 naurızdan bastaladı degen atışulı mälimdemeniñ naqtılığı auru edäuir erte tarağanın körsetedi. DDSW kodtı aqpan ayında engizdi. Biraq Qazaqstan koronavirus pnevmoniyasın nelikten tek tamız ayınan bastap eseptey bastağanı tüsiniksiz. Resmi derekke qarasaq, qañtar-aqpan aylarında pnevmoniya ädettegiden köp anıqtalğan. Bwl fakt», – deydi.

Qazaqstan Ükimeti men pandemiyanıñ kursına jauaptı moderator-vedomstvonıñ jağdaydı şeşudegi käsibi qızmeti men boljauda öreskel qatelik jibergenin prezident Toqaev tamızda ötkir sınağan. «Mausım-şilde qırğınında» halıqtıñ otandıq medicinağa senimi dağdarısqa wşıradı. Jedel järdem qızmetine qolı jetpey, kerek däri-därmegin tappay qinalğandar auruhanağa barudan «jüreksindi». Ärkim üyinde öz betinşe emdeluge tırıstı. Infodemiya örşip, teris mağınadağı qastandıq teoriyası (konspirologiya) qaptadı.

Jaz kezindegi ölim statistikasınıñ ösuine tağı bir sebep – «Qazaq Ükimeti şetelden kelgen kömekti tejep, der kezinde jetuine kedergi jasadı». Serik Twrsın «köpşilik qırılıp jatqanda däri-därmek pen qajetti qwraldardı kirgizudi bayaulatu, qoymada jatıp qaluı – qastandıq» dep oylaydı.

Şeteldegi (Europa, Şveycariya) joğarı sannattağı qazaq därigeri Serik Twrsın. Foto: keyipkerdiñ jeke mwrağatınan

Jeltoqsanda jağday qalay boladı?

Serik Twrsın Germaniyadağı 100 mıñ adamnıñ arasında auırğandar 50-den aspasa, karantin engizilmeytinin dwrıs köredi. Onıñ pikirinşe, Qazaqstanda karantindi engizu şartı ayqın emes. Qaşan jäne qanday jağdayda lokdaun bolatını turalı kriteriy naqtılanbağan. «Şekteu şaraların bekitudi jalğız bas sanitar-därigerdiñ qolına beru qate, bwl zañ şığaruşı organmen keñesip iske asırıluı kerek» dep esepteydi.

Qazan ayına qarağanda qaraşa ayında indet ekpin ala bastadı. Qaraşa ayında 15 332 adam auırğan jäne 148 adam qaytıs bolğan. Bwl qazan ayında tirkelgen tolıq jiıntıqtan da köp, 6 mıñğa artıq. Jeltoqsanda jağday qalay örbui mümkin degen swraqqa Qayırğali Köneev şildedegidey jappay sırqattanu bolmaytının aytadı. Auruşañdıq össe de, – ölim örşimeydi dep boljaydı.

Medicina ğılımdarınıñ kandidatı, sarapşı-däriger Qayırğali Köneev. Foto: mamannıñ jeke mwrağatınan

Däriger Köneev: «Birinşi tolqın auır bolğandıqtan, bwl jolı barınşa jwmsaq ötedi. Resey jazğı tolqındı jeñil ötkizip edi, endi qazir medicina salası auır jağdayğa tap boldı. Bwl halıqtıñ basım böligi auırıp şıqqanşa jalğasatın ürdis... Qaşan senimdi vakcinağa qol jetkenge deyin».

Mıñjılqı Berdiqojaevtıñ pikirinşe, lokdaun kerek.

«Eger jaqında lokdaun bolsa, jağday bayau örşidi. Eger osı qarqın jalğasa berse, onda jeltoqsannıñ ortasında qaytkende de lokdaun boladı. Jeltoqsanda 60 mıñday adam auıratın scenariy boluı mümkin», – deydi Berdiqojaev.

Sayda sanı, qwmda izi joq 709 ölim 

9 qaraşa densaulıq saqtau vice-ministri Ajar Ğiniyatqızı koronavirus jwqsa da janama-ilespeli aurulardan qaytıs bolğan adamnıñ  709-ğa jetkenin habarlağan. Barlıq ölimniñ 81%-ı tınısalu jäne qanaynalım jüyesi aurularınan qaytqandarğa tiesili. Qayırğali Köneev pen Serik Twrsın koronavirus jwqqanı rastalğan, biraq özge aurulardıñ sebebinen qaytıs boldı delinetin ölim sanatın jalpı esepke qospaudı qate dep bağalaydı.

Biraq Qazaqstannıñ DenMin-i mwnı jalpı statistikağa qospaydı. 709 jağdayğa sebep bolğan auru türleri:

  • Tınıs alu jüyesiniñ auruları – 332 (47%);
  • Qanaynalım jüyesiniñ auruları – 235 (34%);
  • Endokrindik jüyeniñ auruları, tamaqtanu jäne almasu bwzıluı – 34 jağday (5%);
  • Jaña öskinder – 32 jağday (5%);
  • Basqa jağdaylar – 76 jağday (9%).

"The Qazaq Times"