Kollaj QT

Qırküyektiñ 9-ı küni Baqıtjan Sağıntaevtıñ Qazaqstan Respublikasınıñ prem'er-ministri bolıp tağayındalğanına bir jıl toladı. Ol 2016 jıldıñ 9 qırküyeginde täuelsiz Qazaqstannıñ 9-şı prem'er-ministri bolıp saylanğan bolatın. Qalıñ köpşilik toğızınşı aydıñ toğızı küni toğızınşı prem'er bolıp tağayındalğan Sağıntaevtan ülken ümit kütken edi. Ol osı uaqıt aralığında ne tındırdı? El ümitin qanşalıqtı aqtadı? Bwğan deyin Qazaqstan ükimetin kimder basqardı? Qazaqstanda eñ wzaq uaqıt prem'er kreslosında otırğan kim? Bügin biz osı jäne özgede swraqtarğa jauap izdeytin bolamız. 

Qazaqstan Respublikasınıñ eñ alğaşqı prem'er-ministri bolıp 1991 jılı 10 jeltoqsan küni Sergey Tereşenko tağayındaldı. Ol bwl qızmette 1994 jılğa deyin otırdı. Tereşenko keñester odağınan qalğan memlekettiñ ieligindegi dünielerdi jekeşelendiruge at salısqan prem'erlerdiñ alğaşqısı. Ol 1994 jıldan beri ülken sayasatpen qoş aytısqan. Qazirgi tañda Sergey Tereşenko auıl şaruaşılığımen aynalısadı. Onıñ Aqmola, Qostanay, Oñtüstik Qazaqstan jäne Almatı oblıstarında auıl şaruaşılığına arnalğan jer telimderi men «Bank Centr Kredit», «Integraciya Rossiya», «Rahat» sındı ondağan kompaniyalarda ülesi bar. Wzın sözdiñ qısqası Qazaqstannıñ twñğış prem'er-ministri Sergey Tereşenko mırza qazir jaman jağdayda ömir sürmeydi.

Tereşenkodan keyin el ükimetiniñ tizginin 1994-1997 jıldarı aralığında oppoziciyalıq sayasatker Äkejan Qajıgeldin wstadı. Ol prem'er-ministr kabinetinde üş-aq jıl otırdı. 1998 jıldıñ naurız ayında ol Nwrswltan Nazarbaevtıñ keñesşisi bolıp tağayındaldı. Biraq bwl jerde de ol köp ayaldamay 1998 jıldıñ küzinde prezident saylauına öz kandidaturasın wsındı. Al 1999 jılı barrikadanıñ arğı betine ötip ketken Qajıgeldinge el ükimeti halıqaralıq izdeu jariyaladı. 2001 jılı 6 qırküyek küni  QR Joğarğı sotınıñ sotı Bektas Beknazarov Äkejan Qajıgeldindi sırttay 10 jılğa bas bostandığınan ayırdı. Qajıgeldin qazaq dalasında sottalğan eñ alğaşqı prem'er-ministr boldı. Bwdan bölek ol elinen quılıp, sırttay 10 jılğa sottalğanmen, Europarlamentten «Bostandıq tölqwjatın» alğan twñğış qazaqstandıq retinde de el tarihında qaldı.

Elden quılğan Äkejan Qajıgeldinniñ orınına 1997 jıldıñ 10 qazanında Nwrlan Balğınbaev otırdı. Biraq ol da bwl qızmette wzaq twraqtamadı. 1999 jıldıñ 1 qazanında qızmetinen bosatılıp, «Qazaq  oyl» kompaniyasınıñ prezidenti bolıp tağayındaldı. 2002 jılı «Qazaq oyl» men «Mwnay jäne gaz tasımalı» kompaniyalarınıñ biriktirilip, «QazMwnayGaz» kompaniyasınıñ qwrıluı saldarınan Balğınbaev biraz uaqıt jwmıssız qaldı. Osıdan keyin ol Nwrswltan Nazarbaevtıñ wsınğan qızmetterinen bas tartıp, «Qazaq oyl» siyaqtı öziniñ jekemenşik mwnay kompaniyasın qwratını jayında mälimdeme jasadı. 2002-2007 jıldarı aralığında «Qazaqstan mwnay investiciya kompaniyasınıñ» prezidenti, 2007 jılı Nwrswltan Nazarbaevtıñ keñesşisi qızmetterin atqardı. 2015 jıldıñ qazan ayında täuelsiz Qazaqstannıñ üşinşi prem'er-ministri Nwrlan Balğınbaev auırıp qaytıs boldı. Däl osı jılı ol Forbes Kazahstan jurnalınıñ jariyalağan reytingi boyınşa Qazaqstannıñ 50 bay adamınıñ işinde 23 orınğa jayğasqan edi.

Balğınbaevtan keyin 1999 jılı prem'er kreslosına  qazirgi uaqıttağı Parlament senatınıñ törağası Qasım-Jomart Toqaev otırdı. Ol prem'er-ministrlikke deyin de, odan keyin de köptegen qızmetter atqardı. Atap aytqanda 2002-2007 jıldar aralığında sırtqı ister ministri, 2007-2011 jıldarı Parlament senatınıñ törağası boldı. Bir sözben aytqanda ol äli künge deyin ülken sayasattıñ ortasında jür jäne osı uaqıtqa deyin Balğınbaev sındı Nazarbaev wsınğan qızmetten bas tartıp körgen joq.

2002 jılı prem'er-ministr bolıp halıq arasında ülken qwrmetke ie Imanğali Tasmağanbetov tağayındaldı. Biraq ol bwl qızmette bir-aq jıl otırdı. 2003 jılı bwl orınğa qazirgi Şığıs Qazaqstan oblısınıñ äkimi Danial Ahmetov keldi. Biraq bwl jerde Ahmetovtıñ  prem'er nemese qorğanıs ministri bolıp atqarğan qızmetterinen qarağanda, onıñ milliondağan dollar qarjısı bar wlı Talğat Ahmetovtıñ ömiri qızığıraq. Öytkeni ol Forbes Kazahstan jurnalınıñ 2017 jılğı reytingi boyınşa Qazaqstannıñ eñ jas millioneri atağına ie bolğan. Nebäri 31 jastağı Danial Ahmetovtıñ erke wlınıñ qazirgi qarjısı 145 million dollardı qwraydı.

Al egemen eldiñ jetinşi prem'er-ministri bolıp 2007 jılı qazirgi WQK-nıñ (KNB) basşısı Kärim Mäsimov saylandı. Ol prem'er kreslosında 2012 jılğa deyin otırdı. Onıñ kezinde teñge qwnsızdanıp, elde dağdarıs şarıqtau şegine jetti. Köpşilik jwrt Mäsimov prem'er bolğanda onı bwl orında wzaq uaqıt otırmaydı dep boljadı. Biraq qalıñ bwqaranıñ bwl boljamı mülde qate bolıp şıqtı. Ol prem'er bolıp birdi qoyıp eki märte tağayındaldı.

Kärim Mäsimovten keyin jäne oğan deyin tağı bir atışulı sayasatker Serik Ahmetov ükimet basşısı bolıp saylandı. Serik Ahmetov 2012 jılı qırküyektiñ 24 küni Mäsimovten keyin prem'er kabinetine jayğastı. Ol prem'er-ministr bolğannan bwrın el jadında sottaluımen köbirek este qaldı. Qıruar qarjı jımqırdı degen ayıppen 10 jılğa sottalğan Ahmetov, biıl qırküyektiñ 21-i küni bostandıqqa şığadı dep kütilude. Serik Ahmetovtıñ sottaluımen el işinde "türmede de bir ükimet jasaqtalıp qaldı" degen äzil-şındığı aralas äñgime tarağanı belgili. Endi onıñ bostandıqqa şıqqanın türmedegi ükimettiñ otstavkağa ketkenine balauğa äbden boladı.

2014 jılı atışulı Ahmetov prem'erlikten ketkennen keyin ükimet basına sol bayağı prezidenttiñ senimdi sarbazı Kärim Mäsimov qaytıp oraldı. Biraq onıñ bwl jolğı oraluı wzaqqa barmadı. Eki jıldan keyin prezident onı WQK basşısı etip tağayındadı. Mäsimovtıñ prem'erlikten erte ketuin batıs basılımdarı onıñ üstinen Franciyada qılmıstıq is qozğaluımen baylanıstırdı. Batıs BAQ ökilderiniñ mälimetinşe, Mäsimov şeteldik äue kemelerin öndiretin kompaniyadan Qazaqstanğa tik wşaqtarın satqanı üşin 12 million dollar köleminde para alğan. Biraq bwl aqparat resmi rastalmağan jäne oğan Kärim Mäsimovtıñ özi de eşqanday pikir bildirmegen.

Kärim Mäsimovtıñ qısqa merzimdegi basşılığınan keyin ükimet basına qazirgi prem'er-ministr Baqıtjan Sağıntaev keldi. Onıñ tağayındaluınan halıq ülken ümit kütti. Biraq Sağıntaev kelgennen ükimet jwmısı özgerip ketken joq. Jıl sayınğı köktem-küzdegi janarmay qımbattauı, bilim salasındağı bılıq, jer satu jönindegi dau barlığı-barlığı bäz bayağı qalpında qaldı. Bir sözben aytqanda sağıntıp jetken Sağıntaev el ükimetine auız toltırıp aytatınday özgeris alıp kelgen joq, "bayağı jartas sol jatas". Biraq onı da bwlay jazğıra beruge bolmas, ärine. Öytkeni prem'eri auıssa da Prezidenti auıspaytın el ükimetine özgeris alıp kelu öte qiın.

Qorıta kelgende Sergey Tereşenkodan bastap, Baqıtjan Sağıntaevqa deyingi prem'er-ministrler ükimettiñ damuına belgili bir därejede üles qosqanı anıq. Biraq olar osı uaqıtqa deyin özdiginen bastama köterip, belsendilik tanıtqan joq. Bas şwlğıp, orındauşılıq mindetten äri aspaytın prem'erler tiziminde quğındağı sayasatker Äkejan Qajıgeldinniñ joq ekeni belgili. Biraq qalğan segizdik özderin prezidenttiñ senimdi sarbazdarı sanağanımen osı künge deyin halıq senimin aqtay aldı ma, joq pa ol ülken swraq.

“The Qazaq Times”