Su astında qalğan örkeniet. Foto: Worldpress.com

Adamzat örkenietiniñ säbi şağında teñiz-mwhit adamdar üşin beymağlwm bolıp keldi. Dolı tolqındarımen üreylendirip, şeksizdigimen tañdandırıp, tüpsizdigimen qorqıttı. Jomarttığımen tänti etip, sır-qwpiyasımen baurap keldi. Adamdar ğarış kemelerin jasap, kök zeñgirge köterilgende Jer şarı dep atalatın alıp planetamızdıñ şın mänisinde alıp «Su şarı» ekenin kördi. Ğılım-tehnika damıp, teñiz joldarı aşılğan sayın, teñizge jasalatın ğılımi ekspediciyalar köbeygen sayın, adam men teñiz qarım-qatınası etene küyge ötti.

XXI ğasırğa ayaq basqan adamzat qoğamı baylıq-resurstarı men energiya közderine degen swranısı arttı, nätijesinde jer astı qazba baylıqtarı köptep aşıldı. Alayda sonıñ özi birte-birte adamzattıñ qajettiligin tolıq qanağattandıra almauğa bet aldı. Halıq sanınıñ tez ösui azıq-tülikke, resurstarğa degen qajettilikti kün sanap joğarlatıp keledi. Bolaşaq adamzatqa azıq-tülik jetispeu qaupi men qorşağan ortanıñ lastanuı, bülinuinen tuatın qauipter tönip twr. Ekologiyalıq ortanıñ lastanuı, jerdiñ şöleyttenui älemdik problemağa aynalıp bara jatır. Al bwlar kerisinşe azıq-tülik tapşılığın keltirip şığaratın bastı faktorlar. Qoğam damuı tudıratın osınday qayşılıqtardı şeşu üşin adamzattıñ jasandı ğılımı izdenisin toqtatqan emes.

Qazirgi tañda ğalımdar teñiz-mwhittı zerttep aşudı ortağa qoyıp keledi. Teñiz barlau kemeleriniñ mümkindikteri joğarlap, teñizdiñ şüñet tereñderinde barlaular jasau arqılı köptegen ğılımi jañalıqtardı taptı. Ğılımi zertteuler arqılı teñiz-mwhittarğa adamzatqa kerekti mwnay, kömir, tabiği gaz, temir, mıs, qalayı, marganec, kükirt t.b. bay qazınalardıñ jasırulı jatqanın däleldedi. Bwl qazba baylıqtarğa qajettilikti şeşuge kömektesse, teñiz önimderi alda tuılatın azıq-tülik tapşılığın şeşui mümkin. Ğalımdardıñ boljauınşa XXI ğasırda adamdardıñ tamaq mäzirinde teñiz önimderi barğan sayın köbeyedi. Teñiz önimderin twtınu älemdik ürdiske aynaladı. Bara-bara jer betinen alınatın azıq önimderi qımbattaydı, köbi jeuge jaramsız bola bastaydı. Ortanıñ özgerisi küşeygen sayın, jer betinde işpek-jemek öndiru qiınğa soğadı, sol kezde adamdar eriksiz özindik qwnı arzan, äri birşama qauipsiz teñiz önimderine oyısadı dep otır.

Bügingi kündegi  tağı bir özekti älemdik mäsele – energiya tapşılığı. Kündelikti qajetsinetin elektr energiyasın öndiru qwnın barınşa azaytu, qazirgi kezdiñ bastı talabı. Su, jel sındı jasıl energiya közderi köptep däriptelip jatadı. Teñiz-mwhittı da bolaşaqta osı qajettilikke paydalanuğa boladı. Tekten-tekke ısırap bolıp jatqan tolqındardıñ jäne teñizdıñ köterilip-qaytuındağı energiya bolaşaqta elektr öndiretin negizgi közge aynaladı deuge boladı.

bolaşaqtağı suastı qalası. Foto: Pinterest.com

Keybir ğalımdar mınaday boljamdar jasaydı: XXI ğasırdıñ orta şeninen bastap adamdar teñiz suların twşıtu arqılı su tapşılığın körip otırğan elderdi sumen qamday bastaydı. Teñizdi barlap-aşu damığan sayın suastı qalaları men eldimekenderi payda boladı. Jer betindegi ekologiyanıñ bwlğanuı auırlağan sayın adamdar teñiz astına mekendeuge oyısadı. Bolaşaq teñiz-mwhit pen adam qarım-qatınası barğan sayın qoyulanadı.

Teñiz astı qalası. Foto: Wallpaper Abyss

Ejelgi örkenietter turalı derekter men boljamdardı tanığan sayın, adamzattıñ barlıq jaratılıstıq apattarğa sebepşi özi ekenin bayqauğa boladı. Bizben qatıs joq degen keyibir tabiği apattardıñ da bastı sebepşisi adamzat ekenin bayqaymız. Öz damuı öziniñ bolaşağın kesetin aqıldı tirşilik endi teñiz-mwhittı meken etti delik. Künderdiñ küninde onıñ da bar qazınasın tauısıp, jer şarın süliktey sorıp bolğan şaq ta tuar. Älde oğan jetpey birin-biri jep tügete me!? Aqıldı tirşilik iesi aqıl-parasatımen «aqıl-sanasız» taiğattı qorğau sanası erte jetilmese ol kün de tuılmay qoymas.

 Estay Bojan

“The Qazaq Times”