Bektwr Aymauıtov. Foto: e-history.kz/

Belgili Alaş qayratkeri Jüsipbek Aymauıtov ömirinde üş ret bas qwrağan adam. Bwl turalı wlı Bektwr Jüsipbekwlı aytqan estelikten biluge boladı. 1996 jılı B.Jüsipbekwlı Oñtüstik Qazaqstan oblısınıñ ortalığı Şımkent qalasına keledi. Sol kezdegi äl-Farabi audanınıñ äkimi Orazkül Asanğazieva, Şımkenttegi №64 mektepte Büktwr Aymauıtovpen oquşılardıñ kezdesuin ötkizedi. Bektwr Aymauıtovtıñ osı saparı jaylı jazuşı Serik Janäbilwlı 2008 jılı «Oñtüsik Qazaqstan» gazetinde «Bekzat minezdi Bektwr» attı estelik maqala jazğan bolatın.

Sol kelisinde Bektwr aqsaqal qattı tolqıptı. Äueli, «men osı qwrmetke layıqpın ba» dep, öziniñ tuğan el, tuğan jer aldındağı parızın ötey almağanına qapalanıp alğan. Biraq, tağdır tolqını, qızıl ükimettiñ quğını üşin ol kinäli me. Qayta, asıldıñ sınığınıñ aman qalıp, äkesi, äkesimen arman-tilegi bir Alaş ardaqtıları köre almay ketken täuelsiz eline kelip otırğanı bir ğanibet emes pe.

Bizdiñ aytpağımız, äkesi turalı jılı estelikterimen bölisken Bekeñniñ mına sözi. Endi, S.Jänäbilwlı jazğan maqaladan üzindi keltireyik. «Meniñ äkem orta boylı, qoyu qara şaştı, mwrttı jigit bolatın. Ol kezde jası qırıqtan asqan, külgende jüzi nwrlanıp ketetin, möldir janarınan meyirim tögilip twratın swlu jigit edi. «Baqa kölge» şomılatın. Äkemdi 1930 jılı Qızılorda qalasında twtqındap, mäskeuge alıp ketti. Men Qazaqstannan qaşıp, jan sauğaladım. Äkemniñ bir swlu tanıs kelinşegi bar edi. Äkem wstalğan soñ, Başqqwrtstannıñ Tuimazin audanına baruıma sol ädemi kelinşek Farida Kuşimova kömektesti».

Mine, sol ädemi kelinşek Bektwrğa äkesin qattı sıylaytının aytıp, oğan Qazaqstannan tez qaşıp ketudi eskertken. «Halıq jauınıñ balası» retinde qamalasıñ dep saqtandırğan. Äkesiniñ dwşpandarınıñ da köp ekenin jasırmağan.

–  Mende neleri bar, – depti bala Bektwr.

Äkeñdi «Alaşordanıñ» müşesi dep wstatıp otır. Ol kisiniñ «Aqbilek» romanınan artıq kitap joq. Analar äkeñniñ talantın qızğanadı. Özderi jaza almaydı, – depti Farida.

«Faridadan basqa eşkimim qalmadı. Men eşnärse tüsinbedim. Sımbattı swlu Farida äkemdi sağınıp jıladı. Özi başqwrt qızı bolatın. Ekeumiz Başqwrtstanğa jolğa şıqtıq. Farida äkemniñ kitaptarın, suretterin özimen birge alıp jürdi», – deydi Bektwr aqsaqal.

Ol kisiniñ tuğan anası Vera Volkova orıs qızı eken. Keyin J. Aymauıtov odan ajırasıp, Bağila attı qazaq qızına üylenedi. Onımen de däm-twzı jaraspay, üşinşi ret Evgeniya Kirillovnamen bas qwraydı.

«Janı qinalğan uaqıtta äkem meni Faridağa tapsırdı. Äkeme şın janı aşitın osı başqwrt qızı Farida siyaqtı. Men ol kezde jas edim», – deydi B.Aymauıtov. Bektwr ana tiline şorqaq bolğanımen, tatarşanı, äsirese, başqwrt tilin öz tilindey erkin söyleydi eken. Keyin, 1937 jılı «keri töñkerisşil» retinde on jılğa sottaladı. 1947 jılı 29 jeltoqsanda türmeden bosaydı. Biraq, Qazaqstanğa qaytuğa köñili daualamay, aqırı Tatarstannıñ Agrız qalasında twrıp qaladı.

Alaş arısınıñ wrpağına qamqor bolğan, sol şın janı aşır başqwrt kelinşek kim? Onıñ keyingi tağdırı ne boldı? degen swraqtar mazalaydı. J.Aymauıtovtıñ ömirinde qanday orın alğan? degen qızığuşılıq ta tuındaydı. Bwl ärine, zertteuşilerdiñ enşisindegi dünie. Biraq, twlpardıñ twyağına tilekşi bolıp, onı qorğap-qolpaştağan Farida Kuşimovanıñ aruağına rizaşılıq bildirip, layıqtı bağasın beru de bizdiñ parızımız bolsa kerek.

Bek AYDAR

«The Qazaq Times»