Älihan BÖKEYHANOV

«Samar kezeñi» - HH ğasır basındağı «Alaş» wlt-azattıq qozğalısınıñ köşbasşısı Älihan Bökeyhannıñ ömiri men qızmetiniñ az zerttelgen aqtañdaq twsı. Älihan Bökeyhan eñ alğaş jer audarılğanda Reseydiñ Samar (Samara) qalasına jiberildi. 1907 jıldıñ ayağınan bastap 1917 jılğı aqpan töñkerisine deyin ol Samar qalasında twrdı.

Samar qalasınıñ mwrağattarınan tabılğan jaña qwjattar qazaq halqınıñ ğasır basındağı sayasi kösemi Älihan Bökeyhan ömiriniñ beymälim twstarı turalı köp mağlwmat beredi jäne bwrınnan belgili tarihi derekterdi tolıqtıradı.

SIRI AŞILĞAN QWJATTAR

Azattıq radiosına samarlıq jurnalist äri ölketanuşı Valeriy Erofeev Samar oblısınıñ memlekettik mwrağatındağı Älihan Bökeyhan turalı qwjattar men oblıstıq tarihi-ölketanu mwrajayınan tabılğan fotosuretin jiberdi. Ol suretke Älihan Bökeyhan Samardağı kadet partiyasınıñ müşelerimen birge tüsken.
Bwl qwjattardıñ köbi Samar guberniyalıq jandarm basqarmasınıñ qwpiya ​​jazbalarınan alındı. Bwl basqarma jansızdar men sırttay añdu qızmeti kömegimen Älihan turalı mağlwmattar jinap otırğan.
Jasırın mälimet beruşiler özderi «qamqorlıqqa alğan adamdarınıñ» jüris-twrısı men qayda barıp, kimmen kezdeskenin añdıp, arnayı jurnalğa tirkep otırğan.
Jurnaldıñ sırtına «Samar qalası boyınşa 1915 jılğı mamırdıñ 3-inen 1916 jılğı qañtardıñ 1-ine deyin äskeri tıñşı retinde küdikke ilingen jäne jergilikti (qanday wyım ekenin öşirip tastağan - red.) wyımğa müşe adamdar üstinen jürgizilgen baqılau derekteriniñ jalpı aqparı» dep jazılğan.
Ol jazbalarğa qarağanda, añdu qızmeti «tıñşı retinde küdikke ilingen» kisilerge qwpiya attar qoyğan. Biraq onı «küdiktilerdiñ» özderi bilmegen. Jandarmeriya jazbalarında Älihan Bökeyhannan bölek, añduğa ilikken tağı üş tarihi twlğanı atap ötuimiz kerek. Bwl Aleksandr Kerenskiy — törtinşi Memlekettik dumanıñ deputatı jäne «Resey halıqtarınıñ wlı şığısı» attı mason lojasınıñ müşesi; Nikolay Gladiş - sol kezderi qalalıq dumanıñ deputatı äri konstituciyalıq-demokratiyalıq nemese kadet partiyasınıñ müşesi; Isidor Ramişvili. Bwl adamdarmen Bökeyhan sayasi qızmetiniñ türli kezeñderinde birge jwmıs istegen.
Bizge belgili bolğan bir qızıq jayt - jandarmeriyanıñ jasırın agentteriniñ esepterinde Kerenskiyge «Dumskiy»; Gladişke «Glasnıy», Ramişvilige «Ataman» degen attar qoyılsa, «Alaş» qozğalısınıñ köşbasşısına «Asman» jäne «Kalmık» degen eki birdey jasırın at berilgen.

Bükilreseylik qalalar men zemstvolar odağınıñ Samar gübernelik komiteti. Suret Samar qalalıq basqarmasında tüsirilgen. Soldan oñğa qaray (otırğandar): P.P.Podbel'skiy – advokat (prisyajnıy poverennıy - aymaqtıq sot nemese sot palatası qwramındağı advokat), K.G.Gladkov – advokat, A.G.Elşin – advokat, V.V.Teys – qalalıq Dumanıñ müşesi (glasnıy), P.L.Kuz'min – qalalıq Duma müşesi, S.E.Permyakov – Samar qalasınıñ basşısı, komitet törağası, V.P.Uşakov – qalalıq basqarma [uprava] müşesi, V.A.Tırtov – zeynetke şıqqan general-leytenant, S.A.Elaçiç – «Voljskiy den'» gazetin şığaruşı. Twrğandar: Ä.N.Bökeyhan (Bökeyhanov) – Memlekettik Dumanıñ bwrınğı deputatı, A.V.Teytel' – gübernelik zemstvo basqarmasınıñ agronomı, I.S.Anisimov - - advokat, M.N.Lapuşkin – qalalıq basqarma kolonizaciyalıq böliminiñ tehnigi, N.M.Skulyara – armiyanı jabdıqtau men qamsızdandıru jönindegi qalalıq komitettiñ bas injeneri, A.V.Matul'skiy – sol komitettiñ bas därigeri, N.F.Nikolaevskiy – qalalıq basqarmanıñ [uprava] hatşısı, V.A.Kuguşev – qalalıq Duma deputatı [glasnıy], knäz, M.P.Sidorov – advokattıñ kömekşisi [pomoşnik prisyajnogo poverennogo], L.S.Kravcov – advokat. Edende otırğandar: Stoyanovskiy – oblıstıq komitettiñ tehnigi, M.S.Ryabkin - advokattıñ kömekşisi [pomoşnik prisyajnogo poverennogo], V.A.Kuz'min – oblıstıq komitettiñ hatşısı, N.I.Bogolyubov - advokattıñ kömekşisi (fotosuretti P.V.Alabin atındağı Samar oblıstıq tarihi-ölketanu mwrajayı qorınan alıp wsınğan V.Erofeev).Swltan Han Aqqwlınıñ “Älihan Bökeyhan” (Almatı, 2016 jıl) attı kitabınan.

«The Qazaq Times»