Qazaq, qırğız, özbek basşıları bir kün bwrın oñaşa kezdesti. Foto: Azattıq qırğız qızmeti.

Bügin, 21 şildede qırğızdıñ Çolpan-Ata jerinde Ortalıq Aziyadağı bes eldiñ memleket basşıları bas qosıp jatır. Aymaq elderi basşılarınıñ oñaşa kezdesuine körşiles elder men aymaqtardıñ, tipti älem alpauttarınıñ basa nazar audararı sözssiz. Onıñ birqatar sebepteri bar, qazirge bwl jiınnıñ älemdegi geosayasi şielenisterdiñ qızıp twrğan kezinde ötip jatqanın aytu da jetkilikti.

OA elderi basşılarınıñ konsul'tativti kezdesui birinşi ret 2018 jılı Astanada ötip edi. Sol kezekte özbek basşısı Ş.Mirzieev bwnday kezdesudi üzilissiz jıl sayın ötkizip twrudı wsınğan. 2020 jılı pandemiya jağdayına baylanıstı ötkizilmey qalğanın aytpağanda jıl sayın jalğasıp keledi. Bıltırğı qonaq qabıldau kezegi qırğızdarda edi, alayda eldegi ekonomikalıq jäne pandemiya jağdayına baylanıstı türkimender qabıldap ötkizdi.

Ne degenmen, OA elderi basşılarınıñ üşinşi ret oñaşa jinalıp jatqanı aymaqtağı işki integraciyanıñ qarqındı dami tüskenin körsetedi. Sonau toqsanınşı jıldardan beri Ortalıq Aziyadağı bes eldiñ özara ıntımaqtastığı aymaq üşin, olardıñ wlttıq qauipsizdigi men müddesi üşin paydalı ekenin belgili bolğan. Biraq, OA elderiniñ ortaq til tabısuına kedergiler de az bolğan joq, eñ äueli aymaqqa ıqpal etuşi eñ ülken küş retinde Mäskeu bes eldiñ ım-jımınıñ bir boluın qalağan joq. Kerek desek, Qıtaydıñ özi de aymaq elderiniñ auız birşiligi öziniñ öñirdegi strategiyalıq müddelerine kedergi keltiredi dep sanap keldi. Kedergiler qatarında OA elderindegi diktaturlıq bilik qwrğan jeke twlğalar da boldı.

Soñğı uaqıttarda Ortalıq Aziya jetekşileri özderinde bolıp jatqan mäselelerdi özara talqılaudıñ mañızın ayqın tüsingendey. Bwl jiın aldında da bes elde jekelegen kürdeli sayasi oqiğalar bolıp ötti. Qazaqstanda «Qañtar oqiğası», Özbekstanda Qaraqalpaqstan mäselesi, qırğız-täjik ortasındağı qaytalanğan şekara janjaldarı, Türkimenstandağı bilik almasu. Bılay qarağanda osınşama auqımdı jağdaylardan keyinde aymaq elderi özara pikir almasudıñ reti kelip-aq twr.

Ortalıq Aziya elderi arasındağı oñaşa keñesuler konsul'tativtik deñgeyde bolğanımen, bwğan deyin aymaqqa salmaqtı ıqpal etip kele jatqan Reseydiñ qatısuınsız alğaşqı özara keñesi, bwnıñ özi osı jiınnıñ mañızın anıqtaydı. Aymaq elderi arasındağı köptegen mäselelerdi şeşude Reseydiñ ara ağayınşılığı ünemi eskerilip keletin. Al, Reseydiñ qatısuınsız ötetin jiın öñirdiñ işki ıntımaqtastığın älde qayda jıldam damıtuğa mümkindik aşadı.

Kezekti jiınnıñ qorıtındısı aşıq aqparatqa şığa qoymadı. Degenmen, aldın ala mälimetterge say Çolpan-Atadağı bas qosuda birqatar mañızdı qwjattar bekitiledi degen boljamdar bar. Bastısı bwnday jiında qanday qorıtındı bolmasın,  Ortalıq Aziya elderiniñ özara tüsinistigi men ınıtmaqtastığın tereñdete tüsetini anıq.  Kezekti bas qosuda qanday qorıtındı bolsa da Resey, Batıs, Qıtay, Iran jäne AQŞ sındı elder men aymaqtar basa nazar audaradı. Sebebi, qazirgidey geosayasi şielenster kezeñinde Ortalıq Aziyanıñ qanday wstanımda bolatını osı atalğan elder men aymaqtar üşin özindik mañızı bar.

Reseyge baylanıstı Ortalıq Aziyanıñ qarım-qatınası men wstanımı AQŞ pen EO elderin qalay da eleñdetedi. Üytetini, Resey Ukrainağa qarulı şabuıl jasağanın OA elderi aşıq qoldamadı, biraq Mäskeumen baylanıstı saqtap twrmauğa şarasız küyde. Endi bir jağınan Resey öziniñ agressiyalıq äreketetrine qaray Batıstıñ joyqın sankciyaların tws boldı, sonıñ özinde Ortalıq Aziya Reseymen sauda-ekonomikalıq seriktestigin joğaltqan emes. Osınıñ bäri şındap kelgende aymaq elderiniñ wlttıq jäne strategiyalıq müddelerine ülken qiındıqtar jarattı. Tipti, sırtqı sayasatta belgili deñgeydegi dağdarıs küyin qalıptastırdı. Qalay degen künde de OA Reseymen tereñ baylanıstağı aymaq, äri sırtqı elder üşin Resey-AO aymağı asa näzik te sezimtal küyde sanaladı. Kezekti jiında däl osı mäsele bes el basşılarınıñ jabıq esik işindegi äñgimesinde boları anıq. Al, odan şıqqan qorıtındı kimge bolsa da mañızdı boları sözssiz.

The Qazaq Times