AQŞ pen Izrail' uädelesti: Orta Şığısta jaña jağday

Iran yadrolıq kelisimi jönindegi kelissözdiñ sätsizdigi aymaqtağı tamırı tereñde jatqan qayşılıqtı qayşılıq qolamtasın qayta ürlep, Orta Şığıstağı qaqtığıs qaupiniñ artatının aytqan edik. Bwnıñ alğaşqı körinisteri de jüz berip jatır. Bir kün bwrın AQŞ pen Izrail' Iran yadrolıq bağdarlamasına qarsı ortaq mälimdeme jasadı. Onda Iran yadrolıq bağdarlaması «aymaqqa ülken qauip töndiredi» delingen. Äri, AQŞ pen Izrail' Tehrannıñ yadrolıq bağdarlamanı jüzege asıruına jol bermeuge uädelesti.

Izrail' men AQŞ-tıñ arnayı delegaciyalı bir üstelde otırıp, Irannıñ aymaqqa töndiretin qauipterin jan-jaqtı talqılağan. Mısalğa, terrorlıq wyımdardı qoldauı, öziniñ ıqpal etu aymağın keñeytu äreketteri jäne yadrolıq bağdarlaması sekildi Tehrannan keletin türli qauipterdi talqılağan. Nätijesinde, Tel'-Aviv pen Uaşington Irandı aymaqtıñ twraqtılığına qater töndiruşi dep bir auızdan tanıdı.Bwl degenimiz, AQŞ pen Izrail' endi Iranğa qarata ortaq qadamdardı jüzege asıradı degendi bildiredi. Al, onıñ arı jağında aymaqtağı geosayasi, äskeri is-qimıldardıñ jiiligin arttırıp, aymaqta qaqtığıs qateri de küşeyetinin meñzeydi.

Iran mäselesin talqılağan Tel'-Aviv pen Uaşingtonnıñ delegaciyasıların eki eldiñ de wlttıq qauipsizdik jönindegi bas keñesşileri bastağan. Bir tarapta Baydenniñ keñesşisi Mark Sallivan, endi bir tarapta evrey memlektiniñ qazirgi ükimet basşısı Navtali Bennettiñ wlttıq qauipsizdik jönindegi keñesşisi Eyal Hulatta. Bwl ekeuiniñ kezdesinen keyin Izrail'diñ joğarı lauazımdılarınıñ mälimdemesi qatqıl şıqtı. Olar diplomatiya sätsiz bolğan jağdayda, Irannıñ yadrolıq qaruğa qol jetkizuine jol bermes üşin aldın ala soqqı berilui de mümkin ekenin mälimdedi.

Qazirgi beybit jağday men Irannıñ twrğısınan aytqanda bwl mälimdemeler soğısqa şaqıru dabılı qatarında qabıldanarı anıq.

Endi mäselege jalpılıq twrğısınan köz jügirtip körelik. 2015 jılı Irannıñ yadrolıq bağdarlamasın toqtatu üşin altı el Tehranmen keliskeni belgili. Onıñ qatarında AQŞ ta bar. Kelisim boyınşa Iranğa salınatın sankciyalar jeñildetilui tiis edi. Biraq, Barak Obama äkimşiligi qol qoyğan kelisimdi Tramp ükimeti tanımaytın bolıp şıqtı, kelisimnen birjaqtı bas tartıp, Iranğa qarsı sankcilardı qalpına keltirdi. Iran AQŞ-tı kelisimdi bwzdı dep ayıptap, öziniñ yadrolıq kelisimdegi mindetterin orındaudan bas tarttı, uran bayıtu mölşerin joğarılattı.

Tramp nege kelisimnen şıqtı? Qwrama Ştattardıñ äkimşilik-sayasi jüyesiniñ erekşeligi sol, bir prezidenttiñ qol qoyğan kelisimderin kelesi prezident mindetti atqaruı tiis emes. Prezident Tramp öz kezeginde Iranmen kelisken kelisimdi tiimsiz dep taptı, onıñ oyınşa atalmış kelisim Irandı ekonomikalıq sankciyalardan bosatqanımen, Tehran biligi yadrolıq bağdarlamasın jüzege asıruğa mümkindikter berip qoyadı eken.

Ärine, AQŞ prezidentteriniñ şeşimi jeke öz tarapınan jasala berui eki talay. Parlamenttik bilik jüyesi degen künde de, Kongress şeşimine äser etetin wyımdar, qarjılıq toptardıñ bar ekenin jasıru qiın. Bwrın bolmasa da, qazir belgili bolğanday, Tramptıñ bwl şeşimine Izrail' tikeley äser etti. Izrail' äuelden Irannıñ yadrolıq bağdarlamasın diplomatiyalıq jolmen toqtatuğa kelisken emes jäne onı mümkin emes dep sanaydı. 2015 jılğı kelisimnen keyin de Izrail' öziniñ barau agentteriniñ mälimetterine süyene otırıp, Irandı yadrolıq bağdarlamasın jasırın jüzege asırıp jatır dep ayıptağan-dı.

Al, Donal'd Tramp pen Izrail' arasında onıñ evrey küyeu balası, yağni qızı Invanka Tramptıñ küyeui Jared Kuşnerdıñ faktorın da osı arada ayta ketuge boladı. Prezidenttiñ keñesşisi retinde Izrail'ge Donal'd Tramptan bwrın saparmen bardı jäne prezidenttiñ Izrail'degi saparında da birge jürdi. Qısqa ğana tört jıl işinde Kuşnerdiñ Tel'-Avivpen baylanısınıñ qoyu bolğanı anıq bayqaldı.

Izrail' wzaq jıldardan beri arab elderimen geostrategiyalıq qayşılıqta ömir sürdi. Biraq, jıl ötken sayın evrey memleketiniñ bäsi arabtıñ ondağan elinen basım tüse berdi. Endigi jerde Izrail'diñ aymaqtağı qarsılası arabtan köri parsılar ekeni belgili bola tüsti. Üytkeni, bir wlt, bir senim bolğanına qaramastan Orta Şığıstağı arab elderiniñ bası birikken emes. Izrail'diñ palestinanı jaulauına da önimdi qarsılıq körsete alğan joq. Esesine, Iran özin aymaqtağı mañızdı oyınşı retinde körsetip keledi. Äri, Saud Arabiyası sındı bastı qarsılasınan Yemen, Irak, Süriya sekildi arab elderinde basımdığın bayqattı.

Qazirgi jağday twrğısınan qarağanda, AQŞ pen Izrail' aldağı uaqıtta Irannıñ yadrolıq qaruğa ie boluına jol bermes üşin qanday qadamdar jasaytının mañızdı. Eger, bwl ekeui Iranğa qarsı äskeri operaciyalardı qoldansa, bwl Orta-Şığısta bitpes soğıstıñ bastaluına soqtıruı da ğajap emes.

Eshat Swltan

The Qazaq Times