Foto: kz.expert

– Ermwrat mırza, Qwrıltay ötkizu jönindegi wyımdastıru komitetiniñ müşesi retinde sizden anıq-qanığın bilmekke birneşe swrağımız bar edi...

– Jön. Swrañız, bilgenimdi aytayın. Biraq birden eskertetin remarka – bwl jiınnıñ «İİİ-şi Halıq Qwrıltayı» degen tolıq atauı bar. Aldıñğı ekeui bwğan deyin Astana men Almatıda ötken...

– Endeşe biz de birden aytayıq: bwl qwrıltaylar birinen soñ biri nege «balalap» ketti? Ötken aptada astanada «Şarualar qwrıltayı» degen jiın ötti; endigi bireuin aldağı jwma küni Baltaş Twrsımbaev pen Rısbek Särsenbaywlı ağalarımız bastağan top Almatıda; Nwrjan Ältaevtıñ tirkelmegen «El tiregi» partiyası erteñinde – senbi küni astanada ötkizgeli jatır eken...

– «Balalau» mäselesin jaqsı ayttıñ, Qoyşıbek (küldi). Biraq men «balalamay» twrğandağı Baltaş ağa bastağan İİİ-şi Qwrıltay ötkizudiñ bastaması qalay payda bolğanın aytayın. Ötken qazan ayınıñ basında «El men jer» qozğalısınıñ jetekşi hatşılığı kezekti otırısın ötkizgen kezde, Rısbek ağa Särsenbaywlı kezekti Qwrıltay ötkizu jöninde bastama köterdi. Jinalğandar birauızdan kelisti. Biraq qaraşa ayına belgilengen İİİ-şi Qwrıltaydıñ naqtı öter küni ol otırısta belgilenbegen bolatın.

Al endi «El men jer» qozğalısı aşıq wyım bolğandıqtan, onıñ jwmısşı jiınına kez-kelgen belsendi azamat qatısa aladı. Sol «kez kelgen» bireudiñ bilikke jetkizgen habarınan «balalau» bastalğan siyaqtı...

– Sonda, köşeden köldeneñ ötip bara jatqan adam da qatısa bere me?

– Qoğamdağı kinaratqa janaşırlığı jäne soğan qatıstı aytarı bolsa, nege qatıspasqa? Meniñşe, Baltaş ağa men onıñ orınbasarı Erkin Raqışev otırıstan eşkimdi quıp şıqqanın körgen joqpın. Özim qatısqan bir de bir jiınnan «köldeneñ kök attı» quılğanı esimde joq.

Degenmen gäptiñ bir wşığın öziñ de däl bastıñ, Qoyşıbek bauır. Mine, Rısbek ağa «qwrıltay ötkizudiñ tolğağı keldi» degen sol jiınğa «köşeden kelgen» äldekim «tiisti jerge» habar jetkizgen: «solay da solay, Baltaştar qwrıltay ötkizgeli jatır» dep. Al «tiisti» mekemeler «halıqtıq» degen atauı bar Qwrıltaydıñ aldın alu üşin äreket qılğan. Sodan qwrıltaydıñ «balalau» nauqanı bastaldı.

– Ol «habarşınıñ» kim ekenin siz naqtı bilesiz be?

– Qolınan wstap, atap berudiñ reti qiın... Olardıñ qasında «şam wstap twrğan» joqpın... Degenmen, otırısqa qatısqan aynaldırğan onşaqtı adamnıñ arasınan kim ekenin twspaldap bilip otırmın. Şirek ğasırğa juıq qoğamdıq qarekettiñ qaq ortasında jürgen soñ, kimniñ – kim ekenin, onıñ qaydan jäne qalay payda bolğan «jansız» ekenin payımdaytın praktika jinadıq qoy...

– «Qwdayğa şükir» deñiz... Al atı-jönin atap bere alasız ba?

– Közine şwqıp körsetudiñ qajeti joq, «Bapi seni bilip otır» dep, «tiisti mekemesi» özine de eskerte jatar... Men ärbir osınday jiınğa jetip keletin «jasızdardıñ» jön-josığın jaqsı bilem.

Al bile otırıp, aytpauımnıñ sebebi – mwnday «közge şwqular» qoğamdağı jalpı qozğalısqa bereket äkelmeydi. Öytetin bolsam, qazaqtı qırıqqa bölşekteuge beyim biliktiñ diirmenine su qwyğan bolamın. Bizdegi ırıñ-jırıñnıñ barlığı osınday «anau – agent», «mınau «KNB»-nıñ jandayşabı» degennen şığadı. Ol «habarşı» beyşaralar «tiisti mekemesinen» tiın-tebenin alıp, janın bağıp jür ğoy – jüre bersin. Ar-abıroyın satıp, halıqtıq isti astırtın käsipke aynaldırğan adamnıñ k...ti quıstanıp körgen küninde qaybir qasiet bar deysiz?!

Qısqası, sondağı tobıqtay tüyin aytpağım – bilik nağız halıqtıq jiınnıñ bey-bereketin ketiru üşin, öziñ aytqanday, qwrıltaydı «balalatudıñ» qamın jasap jatır. Oğan dal wrıp, dälel izdeudiñ qajeti joq: soñğı on kündegi üş qwrıltaydı bilik pen tiisti vedomstvolardıñ tehnologiyası tudırıp otır. Qwrıltaydıñ qadirin ketiru sayasatı degen osı boladı!

– Sonda, bilik «tudırğan» sol üşeudiñ işinde sizder ötkizetin İİİ-şi Halıq Qwrıltayı da ketip qalğanı ma?

– Barlığınıñ «balalauına» türtki bolğan sol İİİ-şi Qwrıltay ğoy. Mwndağı ımırasız oppoziciyanıñ ökilderi ötkizetin jiındı bölşektep, bilik onıñ män-mağanasın ıdıratıp jiberudiñ amalın jasap baqtı. Tüptep kelgende, qoğamda qalğan-qwtqan oppoziciya men protestik qozğalıstıñ ökilderin bir-birimen qırqıstırıp qoyudıñ sasıq aylası iske asqanın jasıruğa bolmaydı. Endi kelip, sayasattan aulaq jürgen qarapayım jwrtşılıq bwlardıñ qaysısı nağız qwrıltay, qaysısı – jalğan dep, bas qatırıp jür.

Biraq bas qatıratın tügi de joq: oppoziciyalıq qozğalısta bwrınnan jürgen, bılıqpen bılğanbağan, eşqaşan bilikpen auızjalaspağan jigitter Almatıda ötkizgeli otırğan qwrıltay – bwl nağız halıqtıq jiın. Al basqasın anau eken, mınau eken dep, künibwrın tañba taqqım kelmeydi. Bälkim, äldebir azamattar qoğamnan orın alu üşin şınayı äreket qılıp jatuı da mümkin ğoy. Onıñ üstine sol «anau-mınaudıñ» salqını azamattıq qoğamdı odan arı ıdıratuğa äkelip soğadı.

– Sonda qoğam bölşektenedi eken dep, koncert qoyıp jürgenderdi äşkereleu qajet emes pe?

– Eger äldekkimder halıqtıñ miın qatırıp, rasımen de «koncer qoyıp» jürse, olardı uaqıttıñ özi-aq äşkerelep beredi. Köp kütetin tügi de joq: aldağı jwma men senbi künderi kimniñ – kim ekeni ayqındaladı. Ötkeli otırğan eki qwrıltaydıñ mazmwnı men ritorikası ayqındauşı indikator bola aladı. Qoğamdağı barılıq kinarattıñ, halıqtı qayırşılıq deñgeyge deyin jetkizip, eldiñ wlttıq qauipsizdigin saudağa salğan, memleketti qarızğa batırğan eñ bastı figuranttıñ atı-jönin jäne onıñ qılmısın qaysı qwrıltay ataydı – sol nağız Halıqtıq Qwrıltay bolmaq. Al sırtınan sılap-sipap, eldegi qiyanattıñ iesi «bilik» dep, jalpılama sözben ğana şığarıp salğan qwrıltay – ol «koncertşilerdiñ» kezekti qoyılımı bolmaq.

– Al sizdiñ JSDP bwl qwrıltaylardıñ qaysı jağında?

– Ol nege meniñ JSDP-ım boluı kerek?! Meniñ oğan eşqanday qatısım joq!

– Keşirersiz, kezinde siz sol partiyanıñ törağası bolğanıñızdı meñzegenim ğoy...

– Bwl partiya turalı söz qozğalsa, meniñ jınım keledi! Prezidenttik saylauğa deyin qoğamdı bir satqan, soñğı parlamenttik saylauda – eki satıp ketken bwl partiya äldeqaşan ölip qalğan. Endi Karim Masimovtıñ «kontorı» onıñ körde jatqan qu süyegin suırıp alıp, 26-qaraşa küni İİİ-şi Halıqtıq Qwrıltayğa qarama-qarsı maqsatta äldebir tüsiniksiz «aşıq sabaq» ötkizuge jwmsap otır eken. Aqıl-esi dwrıs adam satqınnıñ sabağınan qanday tälim alsın? Bwl da Halıqtıq qwrıltaydıñ mañızın şayıp jiberudiñ amalınan tuğan qasköylik äreket dep bilem.

– Ereke, qwrıltaylar taqırıbınan tıs tağı bir swraq: seysenbi küni birinşi prezident Nazarbaev «Nwr otan» partiyasındağı törağalıq orının Toqaevqa bosatıp berdi. Bwl «auıs-tüyistiñ» astarlı mağanasın qalay tüsindirip berer ediñiz?

– Rasında, bwl kürt şeşim boldı. Biraq astarında qanday qitwrqı jatqanın äzirge döp basıp ayta almaspın. Şaması, Nazarbaev ädettegidey öziniñ intrigalıq iirimindegi eki esep – bir qisaptıñ qulığına bastı ma dep oylaymın.

Birinşisi – sayasi-partiyalıq biliktiñ twtqasın Toqaevqa bere otırıp, öz orının prem'erlik postqa ayırbastaudıñ aylasın jasauı mümkin. Kelesi prem'er-ministrlikke Mäjilistiñ spikeri Nwrlan Nığmatulindi tağayındatıp, onıñ bos qalğan orınına qızı Dariğa Nazarbaevanı äkelui ğajap emes. Eger mwnday sceraniydiñ jolı bolsa, biliktiñ tranziti odan arı jalğasadı, tübinde Dariğanı kezekti prezidenttik saylauğa dayındaydı dep boljam jasauğa boladı.

Ekinşi nwsqa – prem'erlik postqa öziniñ qolbalası Bauırjan Baybekti tağayındatıp, sayasi basşılıqtan bwrın, ömiriniñ soñğı şağında öziniñ ekonomikalıq müddesin tübirimen şeşip ketudiñ aylasın küytteui mümkin. Mäselen, eldegi jekeşelendirudiñ üşinşi tolqını «Samwrıq-Qazına» arqılı jürip jatqanı anıq. Ekonomikanıñ qalğan-qwtqan iri aktivterin osı qordıñ atımen saudalau nauqanı jürip jatır. Endigi jäne soñğı qalğanı – eldiñ energetika salasın jeke qolğa satu. Soñğı kezderi arab elderinen energetikağa investiciya kelip jatır degen aqparat jii aytıla bastadı.

– Baybektiñ mümkin bolar-bolmas prem'erligi «Samwrıq-Qazına» men energetikağa qalay qatıstı boluı mümkin?

– Sauda-sattıqtıñ qwjat-qaulıların ükimet dayındaytın bolsa, prem'erdiñ qatısı qalay bolmaydı? Ekinşiden, arab elderi Qazaqstannıñ energetika salasına nege qızığa qaldı? Şaması, elge kelip jatqan jäne tağı da kelui mümkin osı investiciya arabtiki emes, Nazarbaevtıñ arab elderine tıqqan kapitalı ma dep oylaymın. Al ol milliardtardı investiciyalıq-mıs jolmen ornalastıru jäne aram aqşanı juıp-şayıp keri şığarıp alu – ükimettiñ qatısınsız jüzege aspaydı. Baybektiñ missiyası – osı aferanı resmi jäne qoldanıstağı zañnıñ negizinde räsimdeu boluı mümkin be? Äbden...

– Kim bilsin, mümkin şığar... Uaqıtı kelgende körermiz... Swhbatıñızğa raqmet!

"The Qazaq Times"