Foto: data:image

Kvanttıq tehnologiyalardı keñinen qoldanu aldağı onjıldıqta ğana jüzege asatınına qaramastan, kvanttıq ob'ektilerdi – atom, molekula, fotondardı jäne basqa elementterdi manipulyaciyalau arqılı qoldanbalı tapsırmalardı şeşudiñ ädis-täsilderi arttı. Endi kvanttardıñ kömegimen COVID-19 vakcinaların taratıp, qaterli isik biomarkerlerine taldau jasalıp jatır. Demek, jasandı intellektiñ damuı men kvanttıq bolaşaqqa qadam ğılımda äli talay revolyuciyağa äkelmek. 

Ärine, jasandı intellekt, tehnologiyalar taqırıbı türli terminder men tizbektelgen tirkesterden qwralatını mälim (Bwl qanday da bir eskertu emes). Bar-joğı bizdiñ bolaşaqtı qanday jañalıqtardıñ kütip twrğanın anıqtau bastı maqsat bolğandıqtan, «ğılımğa basa nazar audaratın» damığan memleketterde öndirilip jatqan jaña tehnologiyalardı oqırman nazarına osı saraptamalıq-ğılımi maqalanı wsınğandı jön sanadıq.

Kvanttı industriya

Covid-19 vakcinaların kvanttıq tehnologiyamen taratu qazir keñinen tarağan. 2020 jılı köktemde Fujitsu korporaciyasınıñ amerikalıq Entanglement, Inc startapımen seriktestigi jariyalandı. Atalğan kompaniya mobil'di tehnologiyalar ekojüyesiniñ birlesken jobsın wsındı. Alayda, älemdi «jaulağan» pandemiyağa baylanıstı bastapqı jospar keyinge qaldırılıp, kompaniyalar jeke qorğanıs qwraldarın şığaru, jetkizu joldarın qarastıra bastadı.

Birlesken jwmıstıñ nätijesinde Fujitsu adiabatikalıq kvanttıq esepteuiş Digital Annealer negizindegi esepteu platforması jasalındı. Platforma jeke qorğanıs qwraldarınıñ qol jetimdi qorın böludi oñtaylandırıp, lezde jetkizuge mümkindik berdi. Keyinnen AQŞ Qorğanıs ministrligi maqwldağan joba negizinde «vakcinalardı taratu platforması» qwrıldı. Bwl – älem boyınşa koronavirus vakcinası taratudıñ oñtaylı şeşimi sanaladı.

Sarapşılardıñ pikirinşe, bwl kvanttıq generatorlardıñ (QRNG) älemdik narığı 2026 jılğa qaray 7,2 milliard dollarğa deyin ösedi.

Jasandı intellekt qaterli isikti de emdeydi

Biıldan bastap japondıqtar diagnostika men qaterli isikti (nemese jalpı, onkologiyalıq aurulardı) emdeudi jasandı intellektke tapsırmaq. «Qaterli isikti naqtı emdeytin», KIBIT degen atau qoyılğan jasandı intellektti FRONTENDO Healthcare kompaniyasımen birlese oylap tapqan. Bwl jüye därigerlerge  ärbir pacienttiñ genetikalıq analizı negizinde emdelu kursın anıqtauğa ülken mümkindik beredi. Sebebi, jasandı intellekt aurudıñ barlıq belgileri men erekşelikterin körsetedi.

Al Crown Bioscience (AQŞ) jäne Cambridge Quantum Computing (Wlıbritaniya) onkologiyalıq aurulardı emdeuge arnalğan preparattardı jasauda kvanttıq esepteulerdi qoldanadı. Kompaniyalar Onkologiyadağı klinikağa deyingi jäne audarma zertteuleriniñ 15 jıl işinde jinaqtalğan mälimetter bazasın qoldana otırıp, bioinformatikada maşinalıq oqıtudıñ kvanttıq algoritmderin qoldanu strategiyasın äzirlegen.

Kvanttı internet

Çikago universitetiniñ Endryu Kleland zerthanasınıñ (Andrew Cleland) zertteuşileri aldımen kabel' arqılı baylanıs ornatıp, eki bölek kubitti «şağılıstıra» aldı. Eksperiment ayasında zertteuşiler eki kvanttıq tüyin jasadı, olardıñ ärqaysısında üş ötkizgiş kubit boldı. Tüyinderdi qosu üşin metrlik ötkizgiş kabel'di qoldana otırıp, ğalımdar är tüyinde bir kubitti tañdap, olardı kabel' arqılı kvanttıq küyler jiberu arqılı baylanıstırdı. Intruziya är tüyindegi basqa kubitterge de taraldı. Osılayşa, ğalımdar kvanttıq internettiñ nobayın jasadı.

Niderlandıdağı Del'ft tehnologiyalıq universitetiniñ zertteuşileri üş qaşıqtağı kvanttıq qwrılğını biriktirdi. Jeli arqılı baylanıs ornatılıp, kvanttıq internettiñ bir jañalığı retinde tirkeldi.

Kvanttı komp'yuter

Germaniya Federaldı bilim jäne zertteu ministrligi kvanttıq komp'yuterdi öndiru üşin Bavariya ğılım akademiyasınıñ Uolter Meysner institutına 14,5 million evro bölgen. GeQCoS (German Quantum Computer based on Superconducting Qubits) attı kodtıq jobağa Myunhen tehnikalıq universiteti, Karlsrue tehnologiyalıq institutı, Erlangen-Nyurnberg universiteti, YUlih zertteu ortalığı, Fraungofer qattı dene qoldanbalı fizika institutı qatısıp jatır.

12,4 million euro kölemindegi tağı bir grant naqtı qosımşalarğa arnalğan kvanttıq processorlardı qwru boyınşa jwmıs isteytin Quantum jobalarınıñ konsorciumına bölinedi. Konsorciumğa ParityQC jäne IQM startaptarı, Infineon Technologies, YUlih zertteu ortalığı, Berlin erkin universiteti jäne Leybnic superkomp'yuterlik ortalığı qatısadı. Joba tört jılğa eseptelgen jäne 54 kub kvanttıq processordı jasauğa arnalğan.

Kvant teñiz tasımalında

Teñiz logistikası barlıq sauda tasımaldarı köleminiñ 90%-ğa juığı, al jalpı jol jüru uaqıtın qısqartu üşin oñtaylı logistikalıq tizbekter qwru kürdeli. Endi ExxonMobil kompaniyası teñizdegi konteynerlik tasımaldar jüyesin oñtaylandırudıñ kvanttıq algoritmderin äzirleneudi qolğa aldı.

Däl qazir kompaniyanıñ negizgi mindeti atmosferağa parniktik jäne ulı gazdardıñ şığarıluın azaytu. Bwl üşin energetikalıq jüyeniñ tiimdiligin arttıru mañızdı.

Esepteu biologiyası jäne kvanttı algoritmder

Reseylik kvanttıq ortalıq pen Skolteh ğalımdarı Bioinformatika salasında kvanttıq algoritmderdi qoldanudı qolğa alğan. Sebebi, biologiyadağı kvanttıq esepteulerdiñ bolaşaqta paydası artadı. Mısalı, nitrogenazanı – atmosferalıq azottı bekitu procesin jüzege asıratın fermentti zertteu. Nitrogenaza topıraq pen su qoymaların baylanısqan azotpen bayıtuda mañızdı röl atqaradı, sonımen qatar ammiaktıñ önerkäsiptik öndirisinde qoldanıladı.

Jaña däri-därmekterdi sapasın arttıru üşin aquızdıñ üş ölşemdi qwrılımın boljau, DNQ baylanıstıratın aquızdardıñ transkripciyalıq faktorın anıqtau, sonımen qatar genomdı qwru mäselelerin tiimdi jäne ünemdi esepteu kerek. Eger Resey aldağı 2-3 jılda aytarlıqtay nätijege jete alsa, kvanttıq komp'yuterlerdi önerkäsipte qoldanıluı artadı.

"The Qazaq Times"