Qazaqstan özin Ortalıq Aziyadağı köşbasşı körsetuge tırısıp keldi. Bwl aymaqqa bağıttalğan investiciyalıq ağımdardı birinşi bolıp qabıldauğa mümkindik berdi. Sonıñ arasında Qıtay investiciyası da bar. Al, soñğı kezdegi işki-sırtqı faktorlar bwl qalıptasqan jağdayğa jaña özgerister alıp kelip jatqanday. Aytalıq, Özbekstannıñ birqatar reformalıq qadamdarmen şeteldik investiciyalarğa beyimdik tanıtuı Ortalıq Aziyada jaña bäsekelestik atmosferasın qalıptastırdı. Biz tömende bwğan deyin Ortalıq Aziyada Qazaqstandı bastı orınğa qoyıp kelgen Qıtaydıñ Özbekstanğa köñil bwruın jäne oğan äser etken faktorlar turalı taldap körmekpiz.

Qıtay nazarın Özbekstanğa audartqan faktorlar

Qıtaydıñ Ortalıq Aziya sayasatında köp jıdan beri Qazaqstan şübäsiz bastı orında twrdı. Qıtay biligi öziniñ memlekettik aqparat arnaları arqılı qıtaylıq biznes ökilderine Qazaqstandağı investiciyağa degen aşıqtıqtı, damuğa degen talpınıstı belgili deñgeyde däriptegenin moyındauğa boladı. YAğni, Qıtay ükimeti özindegi biznes ökilderine Qazaqstandağı investiciyalıq ortasın däripteu arqılı öziniñ sauda-ekonomikalıq qarım-qatınasın tereñdetudi, sodan arı öziniñ wlttıq müddelerine tiimdi jol izdegeni dausız.

Al, joğarıda aytıp ötkenimizdey keybir işki jäne sırtqı faktorlar Qıtaydıñ nazarın Qazaqstannan köri Özbekstanğa köbirek audarıp ketkenin şeteldik ekonomika sarapşıları köbirek aytıp keledi. Otandıq sarapşılar qatarında Ädil Käukenov te öziniñ mem.BAQ-ına bergen pikirleriniñ birinde Qıtaydıñ Qazaqstandağı investiciyası barğan sayın qısqarıp, kerisinşe Özbekstanda artıp kele jatqanın alğa tartqan.   Birinşi kezekte söz etiletini ärine, 30 millionnan astam halıqtıñ narğı men 18 milliondıq narıqtıñ ayırmaşılığı. Bwl öz aldına, al investorlar üşin investiciyalıq atmosfera eñ mañızdı. Sondıqtan da, Şavkat Mirzievtıñ reformalıq qadamdarı Qıtaydıñ nazarın özine audarğan faktorlardıñ biri retinde ataladı.

Özbekstandağı reformalıq qadamdarğa qaramastan ondağı investiciya atmosferası äli de äli de Qazaqstannıñ deñgeyine jete qoyğan joq. Süyte twra Qıtaydı Qazaqstannan göri Özbekstanğa köñil bwruınıñ sebebi ne de? İşki faktorlardıñ qatarına Qazaqstanda soñğı jıldarı küşeyip twrğan «sinofobiyanı» atauğa boladı. Qazirgi Qazaqstandağı anti-qıtaylıq közqarastı ötken ğasırda Keñes odağı näsihattağan anti-qıtaylıq közqaraspen salıstıruğa kelmeydi. Qazirgi anti-qıtaylıq nasihattıñ qaynarı bir Mäskeuden ğana bolıp otırğan joq. Bügingi Qıtay men Batıs arasındağı qayşılıqtarğa baylanıstı Batıs taraptan da kelgen aqparattıq dauıldardıñ ıqpalı da bar. (Eskerte keteyik, bwl sözder arqılı biz Qıtaydıñ tübirli qaupin joqqa şığarıp otırğamız joq).

Qıtaydıñ Ortalıq Aziyadağı ekonomikalıq belsendiligin Qazaqstannan Özbekstanğa qaray oyıstıruına tağı bir sebep Beyjiñniñ strategiyalıq qadamı dese de boladı. Qıtay öziniñ «Bir beldeu, bir jol» jobasınıñ barğan sayın tığırıqqa tirelgenin anıq biledi. Ol Batıs elderimen müddelik qayşılığı kezinde öziniñ ekonomikalıq dälizderiniñ türli jağdaymen jabılıp qalatının sezdi. Onıñ jandı mısalı M'yanmada boldı. M'yanmadağı äskeri töñkeristen keyin ornağan twraqsızdıq Qıtaydıñ oñtüstik taraptar Ündi-Tınıq mwhitqa şığatın eñ qısqa dälizin jauıp, sol aymaqtağı investiciyasına qauip töndirdi. Al, Batıs Qıtay men Batıs Europanı jalğaytın qwrlıq joldarı bir ğana Qazaqstanda boluı Qıtay üşin belgili deñgeyde täueldilikke alıp keletini şwbasız. Sondıqtan öñirdegi ekonomikalıq dälizderdi köbeytu arqılı Qıtay öziniñ atalmış jobasınıñ tüpki maqsatına jetudi közdeytini anıq.

Bwl maqsatta Qıtay Özbekstandağı reformanı der kezinde paydalanuğa tırıstı jäne «Bir beldeu, bir jol» jobasınıñ negizinde Özbekstandağı infraqwrılımdardıñ damuına da müddeli boldı. Osı jalpı qozğalıstardı alıp qarağanda Qıtay Qazaqstandağı investiciyanı tolıq qısqartıp onıñ ortın bir ğana Özbekstanmen tolıqtırğısı keledi dep aytuğa kelmeydi. Bwl arada biz Qıtay kerisinşe, eki eldegi öz investiciyasınıñ kölemin barınşa teñestiruge tırısıp jatqanın körip otırğandaymız.

Özbekstannıñ oyanuı

Özbekstan men Qıtay jäne Qırğızstan ortasında temirjol jobası qazir qızu talqı üstinde. Bwl joba iske asatın bolsa Qıtaydıñ Qorğas arqılı Ortalıq Aziyağa kiretin ekonomikalıq däliziniñ oñtüstik bağıttağı balamasına aynaluı mümkin. Bwl öñirdegi ekonomikalıq dälizderdiñ köbeyuine Qıtay ğana emes, Özbekstannıñ özi de müddeli bolıp otır. Osıdan bwrın Özbekstan prem'er ministri körşiles elderdi aralap Ortalıq Aziyanı Oñtüstik Aziyağa – Auğanstan men Päkistanğa twtastıratın ekonomikalıq däliz jobasın jüzege asırudı nasihattap ketti. Bwl joba jüzege assa Özbekstan Ortalıq Aziya ğana emes twtas Ortalıq jäne Oñtüstik Aziyanıñ ortalıq twtastıruşısına aynaladı. Osınıñ özi-aq Özbekstandı öñirdegi köşbasşığa aynaldıruğa ülken jol aşarı dausız.

Osınıñ bärin biz Özbekstannıñ oyanuı dep qarasaq, onda Özbekstannıñ oyanuına ıqpal etken qazirgi jağdaylardı da atay keteyik. Birinşiden, Auğanstan mäselesi men öñirlik qauipsizdik pen twraqtılıq mäselesiniñ özektilene tüsui Özbekstannıñ mañızdılığın arttırdı. Öñirdegi halıq sanı eñ köp eldegi twraqtılıq pen damuğa Qıtay ğana emes alıs Amerika Qwrama Ştattarı da müddeli boldı. Uaşington soñğı jıldarı Auğanstan mäselesin şeşude Täşkenttiñ rölin arttırdı. Ekinşiden, bilik almasudan keyin bwğan deyin qalıptasqan jağday elde şartsız reformalardı talap etti. Bwl reformalıq qadamdardıñ qanşalıq wzaqqa barıp, qanşalıq nätijeli oları äzirge anıq emes bolsa da, Ortalıq Aziyada bäsekelestik jağdaydı qalıptastıra aldı.

“The Qazaq Times”