1999-2018 jıldar. Vladimir Putin. Fotokollaj: aşıq derekköz

Resey memlekettik duması da, Senat ta Konstituciyağa engizilgen özgeristerge säykestendiru turalı zañ jobasın  üşinşi oqılımda maqwldadı. Bwl bastamanı Vladimir Putinnniñ özi bıltır qañtarda wsınıp, «qazaqstandıq model'di» tañdağan. Endi 1999 jıldan beri biliktegi negizgi figurant – Putin 2036 jılğa deyin sol orında qala aladı.

Älqissa, naurızda Federaciya keñesi Putinge 2024 jılı ötetin saylauğa prezidenttikke kandidat retinde qatısuğa jol aşatın konstituciyalıq özgeristi qoldadı. Prezidenttik merzimdi şekteudi joyu turalı wsınıstı parlamentke tarihtağı birinşi äyel ğarışker, «Edinaya Rossiya» partiyasınan saylanğan deputat Valentina Tereşkova engizgen.

Jaña özgerister boyınşa, jası 35-ten asqan, Resey aumağında kemi 25 jıl twraqtı twratın, şetel azamattığı joq jäne eşqaşan bolmağan, özge elde ıqtiyarhatpen de twrmağan adam Resey prezidenti bolıp saylana aladı. Degenmen memleket ne onıñ böligi Resey qwramına keyin qosılsa, onda twratın adamnıñ azamattığına qatıstı bwl talaptar qoldanılmaydı.

Resmi mälimetterde halıqtıñ 77,92%-ı Putinniñ basqaruına qoldau bildirgen. Al Resey biligi şetel agenti tizimindegi kommerciyalıq emes wyım qatarına qosqan «Levada-centr» ortalığı wsınğan mälimette reseylikterdiñ 41%-ı Putinniñ 2024 jıldan keyin prezident bolğanına qarsı ekeni aytılğan. Onıñ bilikte tapjılmay otırğanın sınğa alğan Kreml' sınşıları Putin zeynetke ketui tiis dep sanaydı.

Postkeñestik elderdegi basqarudıñ bir-birinen ayırmaşılığı köp emes. Putin biliginiñ tranziti bastalğan sät Qazaqstandağı sayasi ahualdı eske saladı: 2018 jılı mamırda Qazaqstan Parlamenti «QR Qauipsizdik Keñesi turalı» zañdı maqwldap, şildede eks-prezident Nazarbaev bekitti.

Qwjatta «Qazaqstan Respublikasınıñ Twñğış Prezidentine - Elbasına onıñ tarihi missiyasına baylanıstı Qauipsizdik Keñesin Törağa retinde basqaru qwqığı ömir boyı tiesili» ekeni jazılğan. Oğan prezident, mäjilis jäne senat törağaları, prem'er-ministr, memlekettik hatşı, prezident äkimşiligi jetekşisi, qauipsizdik keñesi hatşısı, bas prokuror, WQK törağası, sırtqı ister ministri, qorğanıs ministri jäne işki ister ministri müşe bola aladı. Qauipsizdik keñesiniñ qwramın prezident jäne keñes törağası aqıldasa otırıp jasaqtaydı.

Qauipsizdik keñesi 1991 jılı Qazaq SSR prezidenti bolıp twrğan Nazarbaevtıñ jarlığımen el tağdırına baylanıstı mañızdı mäseleler şeşiletin konsul'tativti-keñesşi organ bolıp qwrılğan. Ol 1993 jılı Qazaqstan Respublikasınıñ Qauipsizdik keñesi bolıp qayta qwrılğan.

Al 2019 jılı naurızda Nwrswltan Nazarbaev otstavkağa ketetinin jariyaladı. Degenmen, ol äli künge deyin memlekettik apparatqa ıqpalın saqtap qalğan. YAğni Putin de memlekettik keñeske şeksiz qwzıret ielenip, qazaqstandıq jüyeni ülgi etken.

«Patşanıñ oraluına» reakciya

Batıs sarapşılarınıñ Reseydegi auıs-tüyis jayında pikirleri Qazaqstandı aynalıp ötken joq. De-yure twrğısında Putin biliginiñ jartısı Dumağa ötkenmen, de-faktoda ol barlıq instituttarğa ıqpal etuşi küş atanadı. YAğni bwl oyında Putin «qazaqstandıq nwsqanı» tañdağan: Qazaqstanda prezidenttik jüye bolğanmen, eks-prezident Nazarbaevtıñ barlıq saladağı ıqpalı qos bilik fenomenin tuğızıp otır. Demek, Putin bwl sayasi oyında körşi memlekettiñ izin jalğap, avtoritarizmniñ jarqın mısalın körsetip otır deydi sarapşılar.

Franciyalıq Le Monde basılımı: «Bastı dünie – 67 jasta bolsa da bilikti basqarıp otırğan Putinniñ sayasi jüyesi. Memlekettik Keñes, basqa da organdardıñ küşeyui äli künge deyin kümändi. Bwl jayt 2019 jılı prezident qızmetinen ketken, biraq Wlttıq Qauipsizdik Keñesiniñ basşısı retinde sayasi sahnada bastı rölin saqtap kele jatqan Qazaqstannıñ bwrınğı basşısı N.Nazarbaevtıñ josparın eske saladı», – dep jazğan.

«Putin mırza öz biliginiñ kem degende bir böligin Duma qwzırına ötkizgenmen, mwrager turalı jaq aşpaydı. Medvedevten basqa, bwl rölge kandidattar retinde Mäskeu meri Sergey Sobyanin, Qorğanıs ministrliginiñ basşısı Sergey Şoygu, vice-prem'era Dmitriy Kozak, bwrınğı oqqağar Aleksey Dyumin jäne Putin Mariya men Ekaterinanı qosqanda ondağan adamdı atauğa boladı», – dep jazdı Financial Times.

Tvnet portalı:

«Bwl dauıs beruge baratındar lotereyağa qatısıp, kölik nemese päter wtıp ala aladı. Mäskeu elektorattı jandandıru üşin bärin jasaydı. Reseydegi sayasi oppoziciyanıñ Soltüstik Koreyadağı nemese Qıtaydağı oppoziciya siyaqtı mümkindigi az bolğandıqtan, özgeristi kütudiñ qajeti joq».

Sandra Veinberga:

«Bwl aqımaqtıqtıñ bäri Putinniñ bilikte mäñgi qaluı üşin ğana oylap tabılğan. Tağı qanday tarmaqtar men abzactar bolatını mañızdı emes, öytkeni olardıñ bastı maöqsatı belgili. Bilik Putinge özge balama joq jäne adamdar onıñ biligine qoldau bildiredi dep jalğan mälimet taratıp otır. Olardıñ halıqqa tikeley swraq qoyuğa batılı jetpeydi. Sebebi biliktegiler qoorqadı».

Politiken basılımı: «Bilik halıq aldında osaldığın körsetti. Wyatqa qaldı. Azamattardıñ qalauın eskermesten Konstituciyağa özgerister engizdi. Biliktiñ alğaşqı jiırma jılında Putin – işinara prezident, işinara prem'er-ministr retinde demokratiyanı öltiruge tırısqanı belgili. Biz onıñ agressivti sayasattı jaqtaytının da jaqsı bilemiz. Bwğan Qırım tübegin anneksiyalauı, Ukrainanıñ şığısındağı soğıs, Siriyadağı äskeri qılmıstar jäne Euroodaqtı twraqsızdandırıp, Batıs demokratiyasına qayşı äreketteri mısal bola aladı».

ERR:

«Mwnıñ barlığı älemge jalğan beyne körsetuge arnalğan: «joq, men diktator emespin, halıq meni bilikte qaluımdı ötindi» degen sarındağı äñgimeler. Şın mäninde, referendum prezidenttiñ ötken merzimderin emes, eldiñ bolaşağın joyadı. 1 şildeden keyin Putin Reseydiñ mäñgilik, ajıramas böligine aynaldı».

"The Qazaq Times"