AQŞ auğan jerinde 19 jıl soğıstı. Resmi mälimet boyınşa 2400-den astam jauıngerin joğalttı. AQŞ tarihındağı eñ wzaq osı soğısta Qwrama Ştattar 1 trillion dollarğa juıq şığın şığardı. Eñ qızığı jaqında Auğanstandı qalpına keltiru jönindegi arnayı bas inspektor (SIGAR) AQŞ Kongresine mälimet berip, Auğanstandağı qayta qwru jobalarına bölingen qarjınıñ basım köbi jelge wşqanın eskertti.

2001 jıldıñ soñında Qwrama Ştattar Auğanstanğa äsker kirgizdi. Al, kelesi jıldan bastap Auğanstandağı qayta qwru jobaları üşin qarjı böle bastadı, bwl bıltır jıl soñına deyin jalğastı. 2002-2020 jıl aralığında qayta qwru jobalarına 143 mlrd AQŞ dolları bölingen, keyin osı bölingen qarjını jımqıru, alayaqtıq, bwrlamau isteri bayqalıp, onı qadağalau üşin 2008 jılı SIGAR-dı qwrğan. Bwl agenttik jıldıñ är toqsanında Kongress aldında esep berip otıruğa mindetti-tin.

1 naurız küni Kongress aldında esep bergen SIGAR jetekşisi Jon Sopko milliondağan amerikalıq salıq töleuşilerdiñ qaltasınan alınğan qarjınıñ keybir böligi paydasız jobalarğa jwmsalğanın jayıp saldı.  Onıñ esebinşe, 2008 jıldan beri mektep, auruhana, qonaq üy, türme, jol, köpirler men Auğanstannıñ äskeri qwrılıstarın saluğa, qarjılandıruğa nemese subsidiyalauğa şamamen 7,8 milliard AQŞ dolları jwmsalğan. Bwnıñ köbin, 6,5 mlrd dolların AQŞ Qorğanıs ministrligi bölgen.

Osı qomaqtı qarjınıñ basım köbi soğıstan zardap şekken el men onıñ ükimetine eş kereksiz jobalarğa, jaramsız nemese paydalana almaytın jobalarğa tekke jwmsalğan. Aytalıq, Auğanstan halqı men ükimeti paydalanbağan nemese tastandı aktiv retinde salınğan jobalar jäne joyılğan, zaqımdalğan jobalardıñ qwnınıñ özi 2,4 mlrd AQŞ dolların qwraydı. Agenttik esebine qarağanda, bwl künge deyin paydağa asıp, igilikke jwmsalıp jatqan jobanıñ qwnı bar bolğanı 343,2 millon dollar ğana.

Bwl jağdaydı Jon Sopko «Qisapsız qarjını öte qısqa merzimde igeru qabileti tım tömen elge salınğan» dep bağalaptı. AQŞ tarabınan qarjılandırğan köptegen jobalar, qwrılıs nısandarı ekinşi tarapqa, yağni Auğanstan üşin tiimdi me, joq pa? Olardıñ bwnı wstap twruğa jäne paydalanuğa tehnikalıq mümkindikteri jete me degen swraqtardı qarastırmastan jasalğan. Mol qarjı jwmsalğan osı jobalardıñ deni Auğanstan üşin jaramsız, paydalana almaytın bolıp şıqqan.

AQŞ 2002 jıldan bastap Auğanstannıñ resmi biligimen ıntımaqtastıqtı küşeytip, damudı jebeu üşin 143 mlrd dollar jwmsadı. Bwl qarjı soğıs bolıp jatqan eldegi twraqtılıqtı nığaytadı dep ümittendi. Biraq, twraqtılıqtıñ bağası odan da qımbatqa tüsdi. Bıltır Tramp ükimeti Auğanstandağı eñ wzaq soğıstı ayaqtatu üşin «Taliban» qozğalısı jetekşilerimen kelisimge keldi. Sonıñ özinde Auğanstanda twraqtılıq ornağan joq. İşki dialog äli de bolsa dağdarıstan şığa almay otır.

SIGAR Auğanstanda qayta qwruğa jwmsalğan qarjılardıñ önimi turalı esep berip jatqan twsta, Aq üy basşısı Jo Bayden bwrınğı prezident Donal'd Tramptıñ täliptermen kelisimin qayta qarap jatır. Sebebi, ol kelisim boyınşa biıl mamır ayına deyin amerikalıq soñğı 2500 äsker Auğanstannan şığıp ketui tiis. Biraq, Auğanstandağı twraqtılıqqa bergen tälipterdiñ uädesi de atqarılıp jatqan joq. Jaqında Auğanstan boyınşa AQŞ-tıñ arnayı ökili Zalmay Halizat Kabul men Dohağa saparlay bardı. Bwl Auğanstan mäselesinde jaña özgeristerdiñ bolatının işaralasa kerek.

“The Qazaq Times”