Bügingi Qıtay biliginiñ qadamdarına qarağanda, Batıs elderiniñ qısımın qamtığan sırtqı jahandıq geosayasi jağdaylar men işki äleumettik, ekonomikalıq mäselelerge qaramastan Qıtay Kommunistik partiyası (arı qaray QKP) bilikti bir adamnıñ qolına şoğırlandırıp, totalitarlıq diktaturanıñ irgesin tipti de bekemdey tüsuge ärekettenip jatqanın köruge boladı. Bwnıñ soñın boljau qiın bolğanımen, älem elderine, eñ keminde Aziyağa özindik äseri bolmay qalmaytının ayta alamız. Oğan Qıtaydıñ älemdegi ekinşi iri ekonomikanıñ jäne quattı äskeri küştiñ iesi ekenin aytsa da jetkilikti. Sondıqtan, qalamasaq ta Qıtay biligindegi keybir is-qimıldardı qadağalay qarap, sergek sanağa salıp otıruğa tura keledi.   

Jaqında ğana Qıtay Kommunistik partiyasınıñ Tärtip tekseru jönindegi Ortalıq komissiyasınıñ (arı qaray Ortalıq komissiya) besinşi plenarlıq otırısı ayaqtaldı. Köp ötpey QKP-nıñ 19-şı jalpı wlttıq s'ezi bastaladı. Degenmen, aldağı s'ezdiñ neni taqırıp etetini Ortalıq komissiyanıñ kezekti otırısınan-aq belgili boldı. Sebebi, Ortalıq komissiya qazir QKP biligi, sonıñ işinde qazirgi partiya jetekşisi Şi Jinpiñniñ (Si Czin'pin) biligin berik wstap twrğan eñ qwziretti organ. Onıñ plenaralıq otırısındağı söz bolğan taqırıptar jalpı wlttıq s'ezde bastı nazarda bolmaq. Alayda, bwl ret QKP lideriniñ bayandaması Qıtaydıñ resmi aqparat qwraldarında asa bir dañğazalap körsetilmedi.

Qıtay lideriniñ «janqwralı»

QKP-nıñ Tärtip tekseru jönindegi Ortalıq komissiya turalı Qıtayğa, onıñ sayasi qadamdarına qatıstı bwğan deyingi saraptamalarımızda egjey-tegjeyli aytqan edik. Degenmen, oqırmanğa tüsinikti bolu üşin qısqaşa toqtala ketelik. Bwl Ortalıq komissiyanı «bilik işindegi bilik» dep tüsinuge de boladı. QKP-nıñ partiya işindegi tärtipti qadağalaytın, partiyalıq bilikti bekemdeytin organ. Şi Jinpiñ bilikke kelgennen beri atalğan qwzireti küşti organnan paydalana otırıp dara biligin tolıq qarmandı. Aytalıq, Qıtay basşısı öziniñ sayasi qarsılastarın, partiyalıq bilikke qauip töndiretin sayasi-ekonomikalıq toptar men keybir jekelegen twlğardı tazalağanı bwğan deyin de aytılğan. Ol üşin sıbaylas jemqorlıqqa qarsı küres pen «partiyağa adal emes», «ekijüzdi twlğalardı anıqtau jäne jazalau» degen sekildi sayasi qozğalıstardı «sätti» paydalana aldı. Qıtay lideriniñ qazirgi deñgeydegi dara biligin qamtamasız etken Ortalıq komissiya onıñ «janqwralı» retinde ataladı.

QKP jetekşisiniñ ümiti

Kezekti jinalısta Qıtay basşısı negizinen «jaña jağdayda» «eki wstanımdı» saqtau arqılı, bilik partiyasın basqarudı qatañ jürgizu turalı basa ayttı. Şi Ortalıq komissiyanı är kezde eñ aldımen sayasi twrğıda bağalauğa,  sayasi jäne ekonomikalıq sıbaylastıq pen jemqorlıqqa qarsı qatañ wstanımda boluğa şaqırdı. Bwğan qosa kommunistik partiyağa adal emes jäne «ekijüzdi» twlğalardı anıqtau men jazalaudı jüyeli jürgizudi tapsırdı. Äsirese, sayasi-qwqıq jüyesindegi sıbaylas jemqorlıqqa qatañ mämile jasaudı wsındı.

Ärine, Qıtay biliginiñ aldağı qadamdarın boljağısı keletin şeteldik sarapşılar men qıtaydıñ şetelderdegi demokrat toptarı Qıtay basşısınıñ Ortalıq komissiyağa bağıttağan sözderin qalt jibermey qarap otıradı. Sebebi, öziniñ ötkir qaruı sanalğan Ortalıq komissiya otırısındağı sözderien Qıtay basşısınıñ aldağı s'ezde jäne twtas bilik bolaşağında neni ümit etip otırğanın şamalap bolsa bağamdauğa boladı. Şi Jinpiñniñ kezekti bayandamasın taldağan sarapşılar onı Ortalıq komissiyanıñ plenaralıq otırısınan paydalanıp  aldağı ülken s'ezdiñ negizgi taqırıbın jariyaladı dep sanaydı. YAğni, QKP jetekşisi Ortalıq komissiya sındı partiya işindegi qwziretti organnan paydalana otırıp, aldağı s'ezde öziniñ totalitarlıq diktaturasın bekemdeudi maqsat etedi. Ortalıq komissiyağa öz wsınısın jasay otırıp, Şi s'ezdegi deputattardan qarsılıqsız qoldau ala aladı. Sebebi, Ortalıq komissiyağa qarsı sayasi küş qazirge Qıtay işinde joq.

Al, QKP resmi tıyım salğan «Qıtay Demokratiya partiyası» dep atalatın sayasi wyımnıñ jetekşisi Uañ Jüntau Şi Jipiñniñ kezekti bayandaması turalı birqatar nanımdı oyların VOA agenttigine bölisken eken. Onıñ aytuınşa Şi biliginiñ aldında birqatar qiınşılıqtar da bar. Sonıñ biri onıñ partiya işindegi jäne jalpı biligine degen kümänniñ küşeyui. Bılayşa aytqanda jasırın bolsa da Şi biligine degen kümän bwl künde QKP-nıñ işi-sırtında bar. Ol osı kümändi seyiltu üşin Ortalıq komissiyanıñ otırısında «jaña jağdaydağı» QKP-nıñ negizgi bağıtı turalı basa aytıp otır dep sanaydı Uañ Jüntau.

Qıtay basşısınıñ «jaña jağday» dep otırğanın Qıtaydıñ qazirgi tap bolıp otırğan problemaların talday otırıp mına üş negizgi mäsele dep körsetuge boladı. Birinşiden, atap ötkenimizdey, onıñ bilik partiyasınıñ işi-sırtındağı auqımdı basqaru qabiletine degen kümän birtindep twtas partiya biliginiñ älsireuine alıp kele me degen alañdauşılıq. Ekinşisi, AQŞ-Qıtay qayşılığın qamtığan jalpı Batıs elderiniñ Qıtayğa bağıttağan qısımı. Al, üşinşisi – ol jalpı ekonomikalıq jağday.  Mine osınday jağdayda sıbaylas jemqorlıqqa, sayasi-ekonomikalıq sıbaylastıqqa, partiyağa adal emes twlğalarğa qarsı küresti tağı da basa aytu arqılı Şi Jinpiñ Ortalıq komissiyadan QKP-nıñ nemese diktaturalıq dara biliginiñ özge is-äreketterine sayasi kepildik swrap otırğanı. Bılayşa aytqanda Ortalıq komissiya partiyalıq stil'di, bir adamnıñ qolına şoğırlanğan, onıñ ekonomikalıq, basqaru sayasatına qarsılıqsız bilik jüyesin tolıq qwrudı maqsat etedi.

Imperator men imperatordıñ jasauıldarı

Gonkongtıq tanımal zañger äri täuelsiz sarapşı Sañ Pu Şi Jinpiñ men Ortalıq komissiyanı Qıtaydıñ ertedegi imperatorları men orda jasuıldarına wqsatadı. Onıñ boljauınşa aldağı uaqıtta Ortalıq komissiya partiya jetekşisiniñ nwsqauı boyınşa sayasi jäne ekonomikalıq mäseleler toğısqan sıbaylas jemqorlıq isterine nazar basa nazar audaratın boladı. «Barlığına mälim, Şi Jinpiñ jemqorlıqpen kürestiñ nısanasın eki sanatqa böldi. Birinşi sanatta – jekelegen qaltalılar, ol sanattan biz  Huarong kompaniyasınıñ bwrınğı jetekşisi Lay Şyaomin men Ma YUnnıñ tazalanğanın körip otırmız. Al, ekinşi sanatta Tärtip tekseru jönindegi Ortalıq komissiyanıñ anıqtağan qisapsız köp şeneunikteri. «Jazıqtını» tauıp joyğannan keyin jalğastı «qılmıstılardı» tabuğa tura keledi. Bwrınğı imperatorlar solay istegen, ol da solay istep otır», – deydi Sañ Pu öziniñ pikirinde. Ol sonday-aq: «Bwl arada partiyalıq memlekettiñ qauipsizdine degen qauip-qaterdi etalon retinde paydalanıp otır. «Eki wstanım», sayasi wstanım jäne partiyanı basqaru turalı äñgimeler eşqandayda jemqorlıqpen küresudi meñzep twrğan joq», – dep qaraydı.

Rasında da, QHR biligine Şi Jinpiñ kelgennen beri jemqorlıqqa qarsı küresti jürgizip keledi. Qazirgi kezde Qıtaydağı korrupciya jağdayı asa kürdeli emes. Tipti, qazirgidey rejimde sıbaylas jemqorlıqqa batıldıq etetin şeneuniktiñ qalmağanın da eldegi közqaraqtı jwrt bilip otır. Sondıqtan da bwl arada sayasi-ekonomikalıq sipattağı jemqorlıqqa qarsı küresti qayta jalaulatıp köterudegi negizgi maqsat basqa. Anığında osığan deyinde Ortalıq komissiya liderdiñ nwsqauı boyınşa jemqorlıqqa qarsı küresti «tañdaulı twlğalarğa» bağıttadı.

Tärtiptik inspekciya jönindegi Ortalıq komissiyanıñ sıbaylas jemqorlıqqa qarsı is-äreketi Şi Jinpiñniñ jeke diktaturasınıñ qwralına aynaldı degen pikirge joğarıda atap ötken Uañ Jüntau da kelisedi. «Sıbaylas jemqorlıqqa qarsı is-äreket anığında işki jaqtan özgerdi. Şidiñ alğaşqı sıbaylas jemqorlıqqa qarsı nauqandı resmi bilikti tazartuğa, kommunistik partiyanıñ biliktegi zañdılığın qalpına keltiruge jäne onıñ jeke bedelin köterge paydalandı. Bwğan ol alğaşqı eki jılda qol jetkizdi. Üşinşi jılınan bastap sıbaylas jemqorlıqqa qarsı küres sayasi tazartu qwralına aynaldı. Anığında, onda mwnday niet äu bastan bolğan. Bılayşa aytqanda, «absolyuttı adaldıq degen – sayasi ayqındılıq» dep sanadı. Sondıqtan da keyde jemqorlıq bwl seniñ adal emes ekeniñdi tüsindirmeytin bolıp qaldı», – deydi QDP jetekşisi.

Şi Jinpiñ Mao bola ala ma?

QKP jetekşisi Şi Jinpiñ Mädeniet, Ügit-nasihat ministrlikterin qalam retinde paydalanıp öz sayasatın, wstanımdarın sätti nasihattay aldı. Al, Ortalı komissiyanı qaru etip sayasi alañda jolın aşa aldı. Totalitarizm men twraqtı bilikte Mao deñgeyne jete aldı. Biraq, sarapşılardıñ pikirinşe, Şi Jinpiñde halıqtı közsiz öziniñ jeke basına tabındıratın Mao-nıñ sayasi qabileti men «şaytannıñ süykimdi betperdesi» bolğan joq. Äri bwl däuir de oğan säykes kelmeydi. Sondıqtan Şi Jinpiñge Mau Zıdwñnıñ (Mao Czedun) bilik şıñına jetuge äli alıs dep sanaydı.

Ärine, qazirgi Qıtay basşısı sayasi toptardı özine bağındırıp, Qıtaydıñ partiyalıq , sayasi, äskeri biligin özine toptastırdı. Qazirgi kezde ol Qıtay biliginiñ biiginde, ol üşin biliktiñ kelesi basbaldağı joq deuge de boladı. Biraq bwnı Mao biiliginiñ deñgeyimen salıstıruğa twrmaydı. Qazirgi älemdegi sayasi tendenciya men adamdardıñ tanım tüsinigine qaray Şi Jinpiñde Mao deñgeyine jetudiñ mümkindigi qalmağanday.

“The Qazaq Times”