Körneki suret. Foto: Digital Civics

6 jeltoqsan küni astanada kiberqauipsizdik jattığuı ötip, twrğındarğa wyalı operatorlardan qauipsizdik sertifikatın ornatu qajettiligi turalı habarlamalar jiberilgen. Qazir is-şara ayaqtaldı, sondıqtan onı ornatpauğa da boladı. Alayda qoğamda sertifikat keybir resurstardı qoldanudı şekteydi jäne derbes derekterdiñ qwpiyalığına qater töndiredi degen küdik örşidi. Qazaqstandıq bastamanı sınağan Batıs elderi turalı Ükimet ökiliniñ pikiri qanday?  

«Ädette dini ekstremistik müdemen elektrondıq ükimettiñ aqparattandıru ob'ektilerine, aqparattıq-kommunikaciyalıq infraqwrılımnıñ asa mañızdı nısandarına jappay QOQ-şabuıldar jasaladı, Memlekettik internet-resurstardı bwzuğa ärekettenedi, äleumettik jelilerde jalğan aqparat, fişing jäne ziyandı bağdarlamalar taratıladı», – dedi Cifrlıq damu ministrliginiñ aqparattıq qauipsizdik komiteti törağası Ruslan Äbdihalıqov.

Düysenbi OKQ-da ötken brifingtegi sözine qarağanda, bwl jattığu äldeqayda erterek ötui kerek eken. Pandemiyanıñ kesirinen uaqıtı şegerilgen körinedi.

«Biz jattığudı josparlau kezinde saylaudan eş habarımız bolmadı. Mwnıñ saylauğa eş qatısı joq. Köpti osığan sendirgim keledi.  Sertifikattı qwrılğığa tek öz erkiñizben ornatasız», – dedi ol.

Qoldanbanı äzirleuşilerdiñ aytuınşa, jüye avtomattandırılğan rejimde jwmıs isteydi jäne qazaqstandıqtardıñ derbes  derekteri üşinşi twlğağa berilmeydi de, jariyalanbaydı da. Sertifikat «tıyım salınğan kontentti bwğattauğa ğana arnalğan».

Jauaptı şeneunikter derekter jariyalanğan jağdayda qılmıstıq jauapkerşilikti moynına aluğa söz berdi.

«Biz osı jüyedegi derekterdiñ qauipsizdigin qamtamasız etuge qoldan kelgenniñ barlığın jasaytınımız turalı sözime jauapkerşilik aluğa dayınmın», – Äbdihalıqov.

«Iä, zañ bwzuşılıq bola qalsa memlekettik qızmetker retinde äkimşilik jäne qılmıstıq jauapqa tartıluğa dayınmın» dedi tağı bir şeneunik, WQK Aqparattıq qauipsizdik departamenti direktorınıñ orınbasarı  Ğalımbek Tätenov. Sertifikattıñ jwmısın Bas prokuratura qadağalaytının alğa tartqan Tätenov «eşqanday sayasi baqılau bolmaydı, mwnday äreket negizsiz» dep sanaydı.

Sonımen qosa, Memleketik tehnikalıq qızmet mekemesiniñ ökili Bektemirov Ramil' jüye derbes derekterdi jinap-öñdeuge emes, «tek internet-resurstardıñ keybirin toqtatuğa arnalğanın» alğa tartadı.

Cifrlıq damu ministrliginiñ aqparattıq qauipsizdik komiteti törağası Ruslan Äbdiqalıqov. Foto: OKQ

«NATO-ğa kiretin elder qazaqstandıq qauipsizdik sertifikatın tek sayasi sebepter boyınşa tanudan bas tartadı» dep qapalanadı Ruslan Äbdiqalıqov. Tipti ol Google-dıñ qazaqstandıq sertifikattı bwğattauın «NATO-nıñ ekijaqtı wstanımı» dep tüsindiruge tırıstı.

Äbdihalıqov Google, Apple, Mozilla jäne t.b. kompaniyaları bıltır nelikten qazaqstandıq sertifikattı «qauipti» dep sanaytının swrağanda «sayasi renişin» tökkendey boldı.

«Atalğan elder NATO qwramında. Olarda ne Facebook, ne Google-men problema joq. Mäsele bizdiñ elde, sebebi biz NATO-nıñ emes, WQŞW (Belarus', Resey, Täjikstan, Armeniya, Qırğızstan, Qazaqstan elderi kiredi – QT) qwramındamız. Osı sebepti sayasi twrğıdan eşkim bizdiñ sertifikattı moyındamaydı... Batıs elderiniñ basın qosatın odaqtağılar Qazaqstannıñ arnayı qımeti şeteldegidey tiimdi jwmıs isteuine müddeli emes. Öte qarapayım swraq. Bwl mehanizmderdi biz oylap tapqamız joq. Eşkim bizge «qazaqtar aqıldı bolğandıqtan qauipsizdik sertifikatın jasadı» demeydi. Biz basqa ne istedi, soğan qarap tırmıstıq. Boldı… basqa eşteñe emes. Nege ekeni bizde ünemi ekijaqtı wstanım bar: bireuge rwqsat äri bwl dwrıs-demokratiya dep qabıldanadı, al qaysıbir el töl haqına say mwnı öz territoriyasında jasauğa talpınsa, oğan rwqsat etilmeydi. Mine, osı jaylı oylanu kerek», – dedi ol.

WQK men Cifrlıq damu ministrligi birlesip iske asıratın jobanıñ zañdıq negizi «Menşik iesiniñ jäne (nemese) operatordıñ, sonday-aq üşinşi twlğanıñ derbes derekterdi qorğau jönindegi şaralardı jüzege asıru qağidaların bekitu turalı» (2013 jılğı 3 qırküyektegi № 909) jäne «QR memlekettik basqaru jüyesin odan äri jetildiru jönindegi şaralar turalı» (2019 jılğı 12 şildedegi № 501) qaulılarına üş birdey özgeris engizdi. Qwqıqtıq qwjattıñ nobayı 4 jeltoqsan Aşıq ükimet portalına jüktelgen. Aşıq talqıda 22 jeltoqsanğa deyin twradı. Odan keyin özgergen mätin küyinde küşine enip ketui äbden mümkin.

«Wlttıq qauipsizdik komitetimen kelisu boyınşa elektrondıq aqparattıq resurstarda qamtılğan derbes derekterdi saqtau, öñdeu jäne taratu procesteriniñ qorğaluın qamtamasız etu zerttep-tekseruin jürgizu qağidaların äzirleu» mindeti ortalıq apparat pen vedomstvolarğa teñdey jüktelmek. Mwnı jüzege asıru üşin menşik iesi jäne (nemese) operator, sonday-aq üşinşi twlğa  «elektrondıq aqparattıq resurstarda qamtılğan qoljetimdiligi şekteuli derbes derekterdi paydalanatın, saqtaytın, öñdeytin jäne taratatın aqparattandıru ob'ektilerine memlekettik tehnikalıq qızmetkeqol jetkizudi wsınudı qamtamasız etetin derbes derekterdi qorğau jönindegi qajetti şaralardı qoldanuğa mindetti».

Sarapşılar mwnday qwqıqtıq tetikterdiñ saldarın elestetu qiın bolatının, tañdau jäne bostandıq qwqığın şeteytinin aytıp alañdaydı.

2019 jılğı jazdıñ ortasında qazaqstandıqtar wyalı baylanıs operatorlarınan «internetke kiru mäselesi tuındamas üşin» arnayı qauipsizdik sertifikatın ornatudı wsınğan habarlama alğan. Sertifikattıñ resmi atauı - QazNet Trust Network. Operatorlar men Qazaqstan biligi mwnı «kiber şabuıldı aldın alu şarası» degen.

QazNet sertifikatınan ornatudan bas tartqandar köptegen äleumettik jeli men poşta jüyesine kire almağanın aytıp şağımdanğan.

Azamattıq qoğamnan bölek halıqaralıq wyımdar men batıs basılımdarı Qazaqstan biligin sertifikat üşin sınğa aldı. «Jurnalisterdi qorğau komiteti» halıqaralıq jurnalisterdi qorğau wyımı, amerikalıq Miçigan universitetiniñ Censored Planet zertteu tobı, kiberqılmıstardı taldaumen jäne söz bostandığı men internet-qauipsizdikti damıtumen aynalısatın Quirium Media Foundation qorı bwl jüye äleumettik jeliler men basqa da kommunikaciyalarda qoldanuşılardıñ izin añdu qwralı dep kümändanadı.

"The Qazaq Times"