Qazaqstandağı «sayasi twtqındardıñ sanı 22-ge jetti»

Düysenbi, 30 qaraşada qazaqstandıq qwqıq qorğauşılar elde sayasi sebeppen quğındalğan belsendiler qatarı köbeygenin habarlap, «sayasi twtqındardıñ» jaña tolıqtırılğan *tizimin jariyaladı. Tizimge jañadan engen belsendilerdiñ köbi «Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» degen (Qılmıstıq kodekstiñ 405-babı) küdikke ilingen:

• Asqar Äjigüjinov (Atırau) – «Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» degen küdikpen qazan ayınıñ soñında Atırau qalasındağı uaqıtşa qamau izolyatorına qamalğan. Qwqıq qorğauşılardıñ aytuınşa, marqwm Dulat Ağadildiñ otbasına kömekteskeni üşin jäne qoğamdıq mañızdı mäselelerdi talqılauğa qatısqanı üşin birneşe ret qudalanğan.
• Wlasbek Ahmetov (Almatı) – «Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» degen küdikke ilinip, qazan ayınıñ soñında Almatı qalasınıñ uaqıtşa qamau izolyatorına qamalğan. Ol da Ağadil ası ötken Talapkerdegi «zañsız şeruge qatıstı» dep ayıptalıp, äkimşilik jazağa tartılğan.
• Mwratbay Baymağambetov (Qızılorda) – «Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» degen küdikke ilinip, Qızılordadağı tergeu izolyatorına eki ayğa qamalğan. Qazaqstanda sot şeşimimen tıyım salınğan «Qazaqstannıñ demokratiyalıq tañdauı» qozğalısın qoldağanı üşin isti bolğan. Qwqıq qorğauşılar mälimetinşe, bilikti sınağanı üşin talay ret äkimşilik jazağa tartılğan. Qızılordada jolaqısın 50%ğa arzandatudı jäne benzin bağasın tömendetudi, sayasi twtqındardı bosatudı talap etip, piket ötkizgen.
• Bağdat Baqtıbaev (Şu qalası) – «Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» degen küdikke ilinip, tergeu izolyatorına qamalğan. Ol köktem aylarında koronavirusqa baylanıstı karantin jariyalanıp, bilik 42 500 teñge köleminde järdemaqı töleuge uäde bergen kezde poşta aldındağı wzın-sonar kezekterdi tüsirip, wstalğan. Aqpan ayında Almatıda jalğız adamdıq piket ötkizip, sayasi twtqındardı bosatudı talap etken. Şu qalasında «Qazaqstanda zañ joq» degen jazuı bar plakatpen piket ötkizgen. Sol üşin birneşe ret äkimşilik jazağa tartılğan.
• Marat Düysembiev (Şımkent qalası) – «"Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» degen küdikke ilinip, tergeu izolyatorına qamalğan. 29 qırküyekten beri qamauda otır.
• Asqar Nwrmağanov (Qarağandı) – «Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» degen küdikke ilinip, 25 tamızdan beri tergeu izolyatorında qamauda otır. Azamattıq belsendiligi üşin äkimşilik jazağa tartılğan.
• Noyan Raqımjanov (Almatı) – «Tıyım salınğan wyımnıñ isine aralastı» jäne «Ekstremistik toptıñ isine aralastı» (182-bap, 2-bölim) degen küdikpen tergeu izolyatorında otır. Azamattıq belsendigi üşin qudalanğan.
• Şuhrat Kibirov (Almatı) – wlttıq qauipsizdik komitetiniñ Almatı qalası boyınşa departamenti onı 2017 jıldıñ säuirinde qamauğa alıp, «dini arazdıq qozdıru» jäne «terrorizmdi jariya türde nasihattau» baptarı boyınşa ayıptar taqqan. Sol jılı qaraşa ayında Almalı audandıq sotı onı 6 jıl 8 ayğa bas bostandığınan ayırğan. Kibirovke tağılğan ayıptıñ däleli retinde tergeuşiler 2014 jılı «Vkontakte» äleumettik jelisinde «Alim Ahmetov» esimimen aşılğan akkauntta jariyalağan arab jäne şeşen tilindegi tört dini änniñ (naşidterdiñ – red.) audiojazbasın keltirgen. Şuhrat Kibirov sotta özine tağılğan ayıptı moyındamağan. Ol qazir Petropavl qalasındağı ES-164/3 mekemesinde jazasın ötep jatır.

Kibirovtan basqa 7 belsendiniñ barlığı elde tıyım salınğan «Qazaqstannıñ demokratiyalıq tañdauı» qozğalısı jäne «Köşe» partiyalarına qatısı bar dep küdikke ilinip otır. Qazaqstan sotı «ekstremistik wyım» dep tanığan QDT-nı Europarlament «beybit oppoziciyalıq wyım» dep atağan. Qwqıq qorğauşılar eki wyımğa qatıstı şıqqan sot şeşiminiñ jariyalanbağanın aytıp, sınağan.

Qazaqstandıq qwqıq qorğauşılar soñğı ret qırküyek ayında sayasi twtqındar tizimin jañartıp, oğan Sanavar Zakirova, Asqar Ibraev, Serik Idırısov, Ashat Jeksebaev, Abay Begimbetov, Qayrat Qılışevti qosqan edi. Sol kezde de tizimge engenderdiñ köbi 405-bap boyınşa ayıptalğan edi.

Sayasi twtqındar tizimin jañartqan sarapşılar qwramına Ğalım Ageleuov, Lwqpan Ahmediyarov, Zäureş Battalova, Gülmira Birjanova, Anar Ibraeva, Evgeniy Jovtis, Erlan Qaliev, Baqıtjan Töreğojina, Amangeldi Şormanbaev kirgen.

Azattıq Radiosınıñ habarlauışa, Qazaqstanda alğaşqı sayasi twtqındar tizimi 2013 jılı jasalğan. Qwqıq qorğauşılar sayasi twtqın dep tanığandar qatarında aqın äri dissident Aron Atabek, 2016 jılğı Jer mitingisinen keyin sottalıp, türmede otırğan belsendi Maks Boqaev, jañaözendik belsendi Erjan Elşibaev ta bar.

Qazaqstan biligi men bilikşil taraptar «elde azamattar sayasi pikirine baylanıstı qudalanadı» degen pikirmen kelispeydi jäne «sayasi twtqındar joğın» aytıp keledi.

Qwqıq qorğauşılardıñ aytuınşa, jañadan qosılğandardı eseptegende Qazaqstanda barlığı 22 sayasi twtqın qamauda otır.

Küzdiñ basında Qazaqstandağı tağı bir «Tirek» qwqıq qorğau wyımı elde bwdan özge keminde 17 «sayasi twtqın» barın habarlağan. Olar:

• Maks Boqaev – Talğat Ayanmen birge 2016 jılı Atıraudağı jer mitiñine qatısqan. Keyin ekeui «äleumettik arazdıqtı qozdırdı», «ädeyi jalğan aqparat tarattı», «mitiñ wyımdastıru erejesin bwzdı» degen ayıptarmen bas bostandığınan 5 jılğa ayırıldı. Ayan 2 jıldan keyin jazası jeñildep, bosap şıqtı. Al Boqaev erte bosatu turalı ötiniş jazudan bas tarttı. «Jazatın bolsam, tağılğan ayıptı moyındağan bolamın» degen belsendi.

Ol qazir jazasın Aqtöbe oblısındağı koloniyada ötep jatır. Bıltır ol jaza öteu jerin tuğan jeri Atırau oblısına auıstıruğa ötiniş bildirgen-di. Biraq sot onı qanağattandırmay qoydı.

• Aron Atabek jäne Qwrmanğazı Ötegenov – ekeui de «Şañıraq» oqiğasına qatısqan. Keyin sot osı oqiğağa qatısqanı üşin Atabek pen Ötegenovti jappay tärtipsizdik wyımdastırdı degen ayıppen 18 jılğa bas bostandığınan ayırdı.

2006 jılı sot Almatınıñ «Şañıraq» şağın audanında halıq jerdi zañsız satıp aldı degen şeşim şığardı. Keyin sol şeşimdi orındau üşin audanğa policiya jasağı kelip, üylerdi bwzğısı keldi. Bwğan twrğındar qarsı şığıp, artı qaqtığısqa wlastı. Onda bir policey qaza taptı. 

• Igor' Sıçev – riderlik bloger, «Vkontakte» jelisindegi «Podsluşano v Riddere» attı qauımdastıqtıñ iesi. 2015 ol paraqşanıñ belgisiz müşesine «Ridderde dauıs beru bolsa, ne bolar edi, elestetip köreyik» attı jazbasın jariyalauğa rwqsat bergeni üşin «Qazaqstannıñ twtastığın bwzu propagandasın» jasadı degen ayıppen 5 jılğa sottaldı. Rıçev ayıptı moyındamadı. Jaqında ol jazasın jeñildetuin ötinip edi, biraq onı sot qanağattandırmadı.
• Ruslan Ğinatullin – rep orındauşı, Pavlodar qalasınıñ twrğını. «Vkontakte» jelisindegi paraqşasında Şığıs Ukrainadağı qarulı qaqtığıstar men reseylik wltşıldar turalı videoğa silteme bergen üşin 6 jılğa sottaldı. Oğan tağılğan ayıptar – «wltaralıq arazdıqtı qozdıru» jäne «transwlttıq qılmıstıq wyımğa müşe bolu».
• Igor' Çuprina – Soltüstik Qazaqstan oblısınıñ twrğını. «Vkontakte» äleumettik jelisindegi pikiri üşin «wltaralıq arazdıqtı qozdırğanı» jäne «Qazaqstannıñ twtastığın bwzuğa ügittegeni» üşin 5,5 jılğa qamaldı.
• Almat Jwmağwlov jäne Kenjebek Äbişev – 2018 jılı Jwmağwlov segiz, Äbişev 7 jılğa «wltaralıq arazdıqtı qozdırğanı» jäne «terrorizmdi ügittegeni» üşin bas bostandığanan ayırıldı. Ayıptauşı jaqtıñ aytuınşa, olar Almatıdağı bir kafede birneşe adammen kezdesip, olardı terakt jasauğa ündegen. Dälel retinde olardıñ diktofonğa jazılğan äñgimesin körsetti. Basqa diktofonğa jazılğan äñgimede olar  «wltaralıq alauızdıqtı qozdırğan». 
• Äset Äbişev – sot ekstremistik dep tapqan «Qazaqstannıñ Demokratiyalıq tañdauı» (QDT nemese orısşa DVK) qozğalısın jaqtağanı üşin «qılmıstıq toptı qarjılandırdı» jäne «sot tıyım salğan wyımğa müşe bolğanı» degen ayıppen 4 jılğa bas bostandığınan ayırıldı. Sot jaqında onıñ erte bosap şığu turalı ötinişin qanağattandırmadı.

Qazaqstannıñ Demokratiyalıq tañdauı — «BTA» bankiniñ bwrınğı basşısı, bilikke qarsı şığıp jürgen Mwhtar Äblyazov basqaratın qozğalıs. Qazaqstanda ekstremistik wyım dep tanılğan. Europarlament onı beybit oppoziciyalıq wyım dep biledi.  

• Erjan Elşibaev – Jañaözendegi jwmıssızdıq mäselesin kötergen belsendi. Oğan belgisiz bir töbeleste belgisiz bireudi «auır jaraqattadı» degen ayıp tağılıp, ol 5 jılğa türmege qamaldı.
• Oğan deyin Elşibaev özine qısım körsetilgenin aytqan edi. Al tuıstarı onıñ türmede soqqığa jığılğanın aytadı. Türme basşılığı mwnı joqqa şığardı.
• Sanat Bükenov – Balqaş qalasınıñ twrğını, zañger. Ol jergilikti bilik ökilderin (policiya bastığınıñ orınbasarı, prokuror, sud'ya men äkiminiñ orınbasarı) «jemqorlar» dep ayıptadı. Sol üşin «jalğan mälimet berdi» dep 4 jılğa abaqtığa qamaldı.
• Sanavar Zakirova – Nur Otan sayasi partiya qwruına kedergi boldı dep partiyanı sınağan. Biıl 15 şildede Nur Otan ökiliniñ qızı D.Ş. (atı atalmaydı) «densaulığına zalal keltirdi» degen ayıppen bir jılğa türmege qamaldı.

• Ashat Jeksenbaev – bir adamdıq piketterge şıqqanı üşin birneşe ret wstalğan belsendi. «Köşe» qozğalısına müşe bolğanı üşin wstalğan.

«Köşe» partiyası — 2020 jıldıñ basında qwrılğan qozğalıs. Sot partiya qızmetine elde ekstremistik dep tanılğan Qazaqstannıñ demokratiyalıq tañdauına qatısı bar dep tıyım saldı.  

• Qayrat Qılışev ta «Köşe» partiyasına müşe degen küdikpen eki ayğa qamaldı.
• Asqar Ibraev – qızmetine tıyım salınğan QDT-ğa qatısı bar degen ayıppen 10 ayğa türmege jabıldı. Bwrın sol üşin tek bostandığı şektelgen edi.
• Serik Idırışev – QDT-ğa qatısı bar degen ayıppen bas bostandığı şektelip, äleumettik jelilerdi qoldanuına tıyım salınğan edi. Biraq biıl belsendi uaqıtşa izolyatorda jwmbaq jağdayda köz jwmısğan Dulat Ağadildiñ ölimine kinälilerdi jazalasın degen post jariyaladı. Sol üşin sot onı toğız ayğa bas bostandığınan ayırdı.
• Abay Begimbetov – «Köşe» partiyasına qatısı bar degen küdikpen eki ayğa qamaldı.

Eñ alğaşqı bolıp «sayasi twtqın» sözine sipattama bergen iri wyım – Europalıq Keñestiñ Parlamenttik assambleyası (EKPA). Onıñ 2012 jıldıñ 3 qazanınıñ rezolyuciyası boyınşa, sayasi twtqın:

• pikiri jäne dini közqarası üşin, beybit jinalıs wyımdastırıp jäne oğan qatısqanı üşin türmege jabılğan adam;
• sayasi sebepterge baylanıstı bas bostandığınan ayırılğan adam;
• jazası onıñ jasağan qılmısına say kelmegen adam;
• qamauda kemsituge wşırağan adam;
• ädiletsiz sottıñ kesirinen bas bostandığanan ayırılğan adam.

Desek te «sayasi twtqın» wğımınıñ jalpığa ortaq mağınası joq. Keybir qwqıq qorğauşı wyım sayasi twtqın dep bilikti sınağanı nemese sayasi qızmeti üşin bas bostandığan ayırılğan adamdı aytadı.

«Sayasi twtqındar degen kimder? Olardıñ bosatıluın kim jäne nege talap etip jür?» degen saualğa tolığıraq jauaptı mına siltemeden taba alasız.

 *tizim Azattıq radiosı jäne Masa.media-dan

"The Qazaq Times"