Foto: ERA

Londondağı «Sayasat Birjası» taldau ortalığı wyımdastırğan is-şarada qorğanıs ministri Ben Uolles Wlıbritaniya Qarulı Küşteri üşin jaña integraciyalanğan operaciyalıq twjırımdama wsındı (Integrated Operating Concept-2025). Britan Qorğanıs salasınıñ ökili Nikolas Karter avtoritarlıq memleketterdiñ Wlıbritaniya men jalpı Batıs elderine qarsı jürgizip otırğan «sayasi soğıs» jağdayına dayın bolu kerektigin eskertti. Qwjat, äsirese, Qıtay, Resey, Iran, KHDR biliginiñ «sayasi soğısına» qarsı bağıttalğan.

Twjırımdamanıñ mätininde: «Sayasi soğıs» strategiyası qauipsizdikti bwzuğa, ekonomikalıq, sayasi jäne äleumettik twraqtılıqtı älsiretuge, sonday-aq älemniñ mañızdı aymaqtarındağı strategiyalıq wstanımdarımızğa qol swğuğa bağıttalğan», – delingen. Sonday-aq Wlıbritaniyağa «beybitşilik pen soğıstı ajıratpaytın» memlekettermen teñ därejede bäsekege tüsu üşin äskeri küş qoldanu turalı jaña doktrina qajet ekendigi aytıldı.

Eldiñ qauipsizdigi, qorğanıs jäne sırtqı sayasatına jan-jaqtı şolu jasaudı qaraşada Wlıbritaniya ükimeti de tapsıruı kerek. Prem'er-ministr Boris Djonsonnıñ aytuınşa, bwl qwjat qırği-qabaq soğıstan keyingi korol'diktiñ sırtqı sayasi strategiyasın qayta qarauğa jäne avtoritar memleketterdiñ sayasi soğısına qarsı twruğa arnalğan.

Qorğanıs salasınıñ ökilderi äzirlegen qwjatta: «Aqparattandıru jäne jedeldetilgen tehnologiyalıq progress soğıs sipatın özgertedi. Beybitşilik pen soğıs, qoğamdıq jäne jeke, sırtqı jäne işki sayasat, sonday-aq memlekettik «jäne» memlekettik emes wyımdarğa qarsı bağıttalğan sayasi soğıs öte qauipti», – dep twjırımdaydı avtorlar. Olar kvanttıq komp'yuterler men jasandı intellekt tehnologiyaları jetildirilgen sayın özgeretin ädettegi soğıs qwraldarı men ädisteriniñ tez eskirgendigin ayttı. Qwjatta jappay qırıp-joyudıñ kibernetikalıq jäne elektromagnittik qaruınıñ payda bolu mümkindigi jäne «industriyalıq däuir qwraldarınan aqparattıq däuir jüyelerine» köşu qajettiligi de basa aytılğan.

Ädettegi ayıptaular

Aqparattıq jäne kiber soğıs täsilderin, sonday-aq basqa da «äskeri emes jäne äskeri qwraldardı» öz maqsattarına jetu üşin, aşıq äskeri qarsılastıqtı boldırmay belsendi qoldanğan elder qatarında Iran, Qıtay, Soltüstik Koreya jäne Resey bar. Qauiptiñ tağı bir közi – ekstremizm.

Wlıbritaniya ökilderi sözinde Resey Ukrainağa jäne Himiyalıq qaruğa tıyım salu wyımına qarsı kiberşabuıldar jasap, komprattar men vakcinalardıñ qauiptiligi turalı jalğan aqparattar taratadı; Afrikadağı ıqpalın arttıru üşin jeke äskeri kompaniyalardı belsendi paydalanatının ayttı. Resey, mwnımen qosa, Ukraina men Süriyada äskeri jattığu ötkizip, sarbazdarın dayındap keledi.

Jaña täsil

General Karterdiñ pikirinşe, jaña strategiyalıq kontekst Wlıbritaniyanı «sayasi oylau täsilin tübegeyli qayta qarastıruğa» mäjbür etedi. Potencialdı qarsılastı tejeu ​​elementi retinde: şeteldik seriktestermen ıntımaqtastıqtı arttıru, Wlıbritaniyanıñ şet elderdegi äskeri küşterin nığaytu, sonday-aq aşıq äskeri qarsılastıqqa jol bermey, äskeri operaciyalarğa qatısudı küşeytu wsınılğan.

Qwjat «operaciyalar jürgizu» wğımın keñeytudi jäne onı «soğıstar jürgizu» wğımınan böludi közdeydi. Sonday-aq qwqıqtıq, etikalıq jäne moral'dıq bazanı jañartudı qajettigi aytıladı. Demokratiyalıq qwndılıqtarğa nwqsan keltirmeu üşin «soğıs erejeleri, konvenciyaları men hattamaları» boyınşa äreket etu de aytıldı.

Integraciya jäne modernizaciya

Bäsekelestikten basqa, jaña twjırımdamanıñ mañızdı elementi – qwrlıq äskerleriniñ, äskeri-teñiz küşteriniñ, äue küşteriniñ, ğarıştıq jäne kiber küşterdiñ tereñ integraciyası, sonday-aq odaqtas küştermen özara ärekettesudiñ küşeyui. NATO memleketterimen de, al'yansqa kirmeytin eldermen de özara is-qimıldı küşeytu de josparlanğan.

Jaña twjırımdamanıñ üşinşi jäne soñğı negizgi qwramdas böligi – 2030 jıldan keyin Wlıbritaniyanıñ qorğanıs qabiletin wzaq merzimdi jañğırtu. «Sayasi jäne strategiyalıq mümkindikterdi keñeytu üşin» qaru-jaraqtı jetildiru, salıstırmalı türde älsiz qorğalğan, biraq jıldam jäne joğarı mobil'di tehnikanı paydalanu, arnayı tehnologiyalardı, elektrondı soğıstı keñinen qoldanu jäne äskeri operaciyalar kezinde aqparattıq aşıqtıq sayasatı josparlanğan.

"The Qazaq Times"