Qıtay basşısı wşaq tasımaldauşı kemede. Foto: Xinlang.

Mınağan nazar audarıp qarañız, mamır ayınıñ soñına qaray AQŞ-ta qauipti indetten köz jwmğandar sanı 100 mıñnan asıp, prezident Tramp el tarihındağı «eñ qayğılı kezeñ» dep mälimdep jattı. Däl osı twsta Qıtay ekonomikalıq qwldırauğa qaramastan eldiñ qorğanıs byudjetin är jılğı dästür boyınşa 6,6 payızğa arttıratının jetkizdi. Oğan qosa Qıtaydıñ ekinşi wşaq tasımaldauşı kemesi de teñiz äskeri sınaqtarın sätti ötkizip jatqanı turalı habarlar taradı. Qıtay basşısı Şi Jinpiñ wşaq tasımaldauşı kemesindegi qıtay jauıngerlerimen kezdeskeni turalı jañalıqtar da berildi.

Qırği-qabaq küyde twrğan eki eldegi wqsamağan jağday Qıtaydıñ äskeri modernizaciyasına degen alañdauşılıqtı küşeytti. Eki el arasındağı ekonomikalıq, diplomatiyalıq bäseke birtindep äskeri bäsekege qaray wlasatının köptegen sarapşılar boljağan edi. Şını kerek, Qıtaydıñ äskeri modernizaciyası oğan jaqın elderdi ğana emes, Ündi-Tınıq mwhitındağı barlıq bäsekelesterin alañdatadı. Soñğı kezderi älemdi jaylağan indet pen ekonomikalıq qwldırauğa baylanıstı Qıtaydıñ äskeri damuı jäne halıqaralıq qauipsizdik tärtibine qayşı äreketterine degen baqılau men şekteu älsirey tüsti. Osıdan barıp Ündi-Tınıq mwhitı aymağındağı AQŞ-Qıtay arasındağı äskeri tepe-teñdik bwzıla ma degen küdikte oyandı.

Soñğı on jıl işinde Qıtaydıñ äskeri modernizaciyası AQŞ-qa qolaysız bağıtta damıdı. Aytalıq, Ündi-Tınıq mwhit aymağındağı Qıtaydıñ äskeri keñeyui AQŞ-tı jaña qorğanıs strategiyasın jariyalap, oğan Qıtaydı bastı qarsılas retinde körsetuge mäjbür etti. Biraq, strategiyalıq josparlau men resurstardıñ mümkindigin eseptegende, AQŞ äli de Qıtaydıñ äskeri keñeyuine tosqauıl bola aladı. Bwnı amerikalıq qorğanıs şeneunikteri de aytıp otır.

Solay desek te, mına bir tüyinderdi qadağalauğa tura keledi, AQŞ Qıtay älemin qorşap twrğan Ündi-Tınıq mwhit aymağındağı teñiz küşteriniñ basımdığına ie. AQŞ-qa tiesili wşaq tasımaldauşı kemelerdiñ qosını strategiyalıq aktivter retinde Qıtayğa qısım tüsirip twr. Twtas AQŞ armiyasınıñ quatına ökil bola alatın bwl keme qosındarı qazir Oñtüstik Qıtay teñizine jaqın jürgeni de köp isten derek beredi. YAğni, AQŞ pen Qıtay arasında äskeri añdısu bolıp jatır.

Qıtay soñğı kezderi teñiz äskeri küşterin modernizaciyalaudı jiilete tüsti. Qazir Qıtay teñiz küşterinde qoldanısta eki wşaq tasımaldauşı kemesi belsendilik tanıta bastadı. Üşinşi wşaq tasımaldauşı kemesi 2024 jılı teñiz küşteriniñ paydalanuına berilui mümkin. Amfibiyalıq şabuıl kemesi teñizge şıqqannan keyin jartı jıl ötpey jatıp, 22 säuirde Qıtaydıñ ekinşi tipti 075 amfibiyalıq şabuıl kemesi jabdıqtardı jöndeu jäne navigaciyalıq sınaqtardı ötkizu üşin teñizge saldı. Qıtaydıñ resmi aqparat qwraldarı, bwnı Qıtay teñiz küşteriniñ damuındağı jaña däuir dep bağalap jattı.

Qıtaydıñ amfibiyalıq şabuıl kemeleriniñ tez damıp jatqanın amerikalıq äskeri keñesşiler de eskertip keledi. Eki kün bwrın VOA-ğa swhbat bergen AQŞ Äskeri-teñiz küşteriniñ bwrınğı orınbasarı Set Kropsi: «Meni alañdatatını – olar (amfibiyalıq şabuıl kemeleri) ülkenirek jäne zamanaui jabdıqtalğan, bizdikinen älde qayda tez damıp kele jatır», – degen pikirin bildirgen.

Qıtaydıñ äskeri modernizaciyasınıñ procesi älemge aşıq emes, sondıqtan sırtqı älem üşin Qıtay teñiz flotınıñ jalpı quatı, äreket aumağı men mümkindigi anıq emes. Biraq, 21 mamırda amerikalıq täuelsiz wyımdar men AQŞ Kongressiniñ zertteu qızmeti Qıtay äskeri-teñiz küşterin modernizaciyası turalı esepti jariya etti. Mälimette körsetiluinşe, soñğı birneşe jıl işinde Qıtaydıñ äskeri-teñiz kemeleriniñ sanı AQŞ äskeri teñiz küşterinen asıp ketken jäne soğan baylanıstı qaru-jaraqtıñ jauıngerlik mümkindikteri 90-jıldardıñ basındağımen salıstırğanda äldeqayda küşti.

Otstavkadağı AQŞ admiralı Sendi Uinnefel'd atalğan mälimettermen kelise otırıp bılay deydi: «Qıtaydıñ qaru-jaraq jüyesi bizdikindey kemeldi bolmağanımen, bwrınğımen salıstırğanda äldeqayda küşeydi. Tipti, keybir tehnikalarınıñ mümkindigi bizde joq. Bastı artıqşılığı – Qıtay bwl qarulardı tez arada öndire aladı, onıñ sebebi byurokratiyalıq şekteuler salıstırmalı azıraq jäne bizdiñ köptegen tehnologiyalarımızdı wrlap ketti. Olar dayın tehnologiyalardı wrlau arqılı ğılımi zertteu, täjiribe jasau, sınau sındı barıstardı qısqarttı».

Degenmen, bwl aytılğandardıñ bäri Qıtay äskeri quatınıñ AQŞ-tan asıp bara jatır degen söz emes. Qıtay osı qarqınmen damığan künniñ özinde AQŞ äskeri quatına jetu üşin äli de ondağan jıldar uaqıt kerek. Qıtay AQŞ äskeri quatına jetu üşin äli de birneşe ret äskeri modernizaciya jasauına tura keledi. Onıñ bäri bir künde jasala salatın jwmıs emes. Bwğan qosa, admiral Uinnefel'dtıñ aytuınşa, Qıtay armiyasında birlesken wrıs qabiletiniñ, naqtı soğıs täjiribesiniñ joqtığı onıñ ülken kemşiligi bolıp tabıladı. Qwrama Ştattardıñ qarulı küşteri älemdegi naqtı soğıs täjiribesine ie jäne sol täjiribesin jıl sayın saqtap kele jatqan armiya sanaladı.

Qıtay bwl jağındağı älsizdigin özderi de jaqsı biledi. Soñğı kezderi amerikalıq äskeri barlau qızmeti Qıtaydıñ teñiz äskeri jattığuğa belsendi küş salıp jatqanın aytadı. Aytalıq, Qıtay teñizdegi naqtı soğıs täjiribesin şıñdauğa küş saluda. Kongresstiñ ğılımi-zertteu byurosınıñ esebinşe, eger Qıtay «Azattıq armiyası» AQŞ-pen tolıqqandı wrısqa kiretin bolsa barlıq jaqtan jeñilis tabadı.

Biraq, Qıtaydıñ teñiz äskeri küşterin küştep modernizaciya jasaudağı maqsatı basqa. Bwl bir strategiyalıq qadam dep aytsaq ta boladı. Jalpı AQŞ armiyasımen teñesu Qıtaydıñ köz aldağı maqsatı da emes, tüsine de kirmeydi. Olar Tınıq mwhitınıñ batıs jağalauındağı keybir aymaqtarda AQŞ teñiz küşterinen uaqıtşa bolsa da basımdıqqa qol jetkizudi közdeydi. YAğni, öñirde AQŞ-tıñ äskeri aralasuınan alañdamaytın deñgeyge jetuge tırısadı. Sol arqılı Qıtay öñirdegi öziniñ keybir geo-sayasi maqsattarına küştep jetuge jäne AQŞ-tıñ teñiz küşterine tınbay qısım tüsirudi maqsat etude. Qarapayım sözben aytqanda, AQŞ-pen tikeley soğıspağan künde de, AQŞ-tıñ äskeri aralasuına jol bermeu.

AQŞ Qıtaydıñ artıp kele jatqan äskeri qaupin küni bwrtın sezip, qorğanıs strategiyasın jañarttı. YAğni, Qıtaydan tönetin qauipke jol bermeumen qatar, Ündi-Tınıq mwhit aymağındağı äskeri keñeyuine tosqauıl qoyu üşin barlıq mümkindikterdi qolğa aluda. Osığan qarap eki el arasındağı äskeri añdısudıñ wzaq uaqıtqa sozılatının biluge boladı. Jäne bwl qadağalap otırudı qajet etetin mäsele.

“The Qazaq Times”