«Nazarbaev jönindegi maqalağa qatıstı tuğan dau». Fotokollaj: QT

5 naurız «Jas Alaş» basılımınıñ bwrınğı jurnalisi Ashat Asannıñ üstinen eks-prezident Nazarbaev pen onıñ otbası turalı jazğan materialına baylanıstı «äleumettik arazdıq tudırdı» degen küdikpen qılmıstıq is qozğalğanı belgili boldı.

Ğasırğa juıq tarihı bar irgeli basılımnıñ aqpandağı redaktorı Inga Imanbay men redakciyadağı birqatar tilşiniñ soñğı nömirinde (№12) jarıq körgen «Eks-prezidentti interpol izdep, swrau salatın kün tusa...» taqırıbındağı material töñireginde dau tudı. Keşe azamattıq jurnalistikanıñ beldi ökili Ashat Asanğa astanadan kelgen tergeuşi telefon şalıp, Medeu audanınıñ polciya basqarmasına kuäger retinde şaqırğan. Jurnalistiñ sözinşe, isti bas prokuratura qozğatqan.

Qılmıstıq kodekstiñ erekşe böligindegi 174 baptıñ birinşi tarmağı boyınşa, «äleumettik alauızdıq tudırdı»  degen ayıppen, qılmıstıq is qozğalğan. Al bwğan zañda 2 jıldan 7 jılğa deyin bas bostandığınan ayıru ne şekteu jazası qarastırılğan.

– Eldegi jağday belgili ğoy. Meniñ aytqan düniem eşkim bilmeytin qwpiya emes, internete, aşıq aqparatta jürgen närseler. Bir ay ştatta istegenimmen, oğan deyin de üş ayday jazıp keldim. Apta sayın şolu jazatınmın. Sonıñ birinen bilik bir ilik tapqanı ğoy. Keşe keşke estidim. Sodan elge jariya ettim, – degen tilşi äzirge advokat jaldau mäselesin qarastırıp jatır.

Jurnalist oqiğanı «bir jağınan sayasi oyın boluı mümkin, …organadardıñ tüpki közdegeni Inga Imanbay sekildi» dep sanaydı. Onıñ aytuınşa, maqalanı sot saraptamasınan ötkizuge komissiya qwrılğan körinedi.

– Täuelsizdik alğan soñ  4-5 jıldan keyin-aq bastalğan. Qazir qarsı pikirdi bwrınğıday birdi-ekili emes, bäri aytatın boldı. Jağday qaytkende de özgeredi. Konstituciyadağı Qazaqstannıñ «zayırlı-demokratiyalıq memleket» dep körsetilgen anıqtauış jay söz emes, demokratiyanıñ bükil atributtarı boluı kerek. Söz bostandığı, din bostandığı, ar-ojdan haqı, qwqıq kepildigi siyaqtı… Mäseleniñ tübi –özi jazğan Konstituciyanı biliktiñ özi orındamauında, – deydi ol.

Almatıda adam qwqıqtarı jäne zañdılıqtı saqtau qazaqstandıq halıqaralıq byurosınıñ habarlauınşa, «bwrınğı redaktor is figurantına aynaluı mümkin». Sonday-aq byuro mälimdemesinde «bwrınğı prezidenttiñ N.Nazarbaevtıñ (tipti otbasımen qosa alğannıñ özinde) alauızdıq tudıratınday qalay «äleumettik top» retinde qarastırılğanı tüsiniksiz-belgisiz» delingen.

Aqpannıñ soñğı düysenbisinde redaktor qızmetinen ketken Inga Imanbay öziniñ «qwrıltayşılarğa bilik tarapınan ülken qısım bolğannan soñ ketkenin» aytadı.

– Soñğı uaqıtta jurnalist, qwqıq qorğauşı, redaktor retinde aynalamda bolıp jatqan oqiğalar sayasi qısımdı körsetedi. Ashat Asan öte sauattı jäne täjiribeli jurnalist. Ol material aldımnan ötken. Onda äleumettik arazdıq nemese aşu-ıza tudıratın eşqanday negiz joq, barınşa ob'ektivti sın türinde berilgen. Eger bwl is arı qaray jalğassa, Qazaqstandı zayırlı-demokratiyalı, söz bostandığı bar dep jariyalağan bilikke abıray äpermeydi. Olay bolğan jağdayda tap-taza pikir üşin sotqa tartu söz bostandığınıñ joqtığın äşkereleydi.

Biz qazir täuelsiz filologiyalıq saraptama jasaymız. Nazarbaev jäne onıñ otbasın qalay äleumettik top retinde qarastıradı. Men de redaktor retinde maqalanı oqıp barlıq jauapkerşilikpen eşqanday qılmıstıq negiz joq ekenin ayta alamın. Jäne mwnı otandıq jäne şeteldik eksperttermen balama täuelsiz saraptama arqılı däleldeymiz, arı qaray küresemiz.

Şınımen jalğasıp jatsa, biz barlıq söz bostandığı men adam qwqığın qorğaytın halıqaralıq wyımdar, demokratiyalıq elderdiñ diplomatiyalıq missiyaların atalğan is boyınşa habardar etemiz jäne sotqa şaqıramız, – deydi Inga Imanbay.

Onıñ oyınşa, «qanday jağday bolmasın täuelsiz jurnalispen sottasu kez kelgen rejimge älem aldında abıroy alıp bermeydi». Jaña tağayındalğan redaktordıñ «esimin jäne biografiyasın körgennen keyin-aq «Jas Alaştıñ» bolaşağına qattı alañdağanın» jetkizgen belsendi-jurnaliske «bar şındıqtı, nege ketkenin aşıp aytuğa tura kelipti». Ol «basılımnıñ bolaşağına balta şabılğanına tolıqqandı közim jetedi» deydi.

Qazaqstanda Qılmıstıq kodekstiñ 373-babı şeñberinde, yağni eks-prezident Nazarbaevtı «köpşilik aldında qorlau jäne onıñ abıroyı men qadir-qasietine özgedey qolswğuşılıq, beynesin büldiru» ayıbımen bes jılğa deyin bas bostandığınan ayıru ne şekteu jazası közdelgen. Ädette şeteldik BAQ-tarda jıl sayın Nazarbaevtar otbasına qatıstı ondağan atışulı sıni materialdar jarıq körip jatadı. Biraq olardıñ jauapqa tartılğanı nemese ayıppwl salınğanı jöninde eşqanday aqparat joq.

RSF halıqaralıq wyımınıñ reytingisinde Qazaqstan söz bostandığı  boyınşa 180 eldiñ işinde 158-orında twr. Elde jurnalisterdiñ käsibi qızmetine qwqıq qorğau organdarı men äkimdik adamdarınıñ tarapınan jii kedergi jasalıp twradı, äsirese sayasi köpşilik oqiğalarda. «Ädil söz» söz bostandığın qorğaudıñ halıqaralıq qorınıñ esebinşe, «Jurnalisterdiñ zañdı käsibi qızmetine kedergi jasau» reestrinde 2000-2019 jıldarı aralığında tilşiler jwmısına 839 kedergi keltiru faktisi tirkelgen. Jıl basında «jala japtı äri qorladı» degen ayıppen  27 ayğa negizsiz sottalğan belgili aymaq jurnalisi Amangeldi Batırbekov halıqaralıq wyımdardıñ qayta-qayta aralasuımen Türkistan oblıstıq sotınıñ ükimimen aqtalğan edi.

"The Qazaq Times"