نازارباەۆ تۋرالى «وبەكتيۆتى ماتەريال» جازعان جۋرناليسكە قىلمىستىق ءىس قوزعالدى

5 ناۋرىز «جاس الاش» باسىلىمىنىڭ بۇرىنعى ءجۋرناليسى اسحات اساننىڭ ۇستىنەن ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ پەن ونىڭ وتباسى تۋرالى جازعان ماتەريالىنا بايلانىستى «الەۋمەتتىك ارازدىق تۋدىردى» دەگەن كۇدىكپەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعانى بەلگىلى بولدى.

عاسىرعا جۋىق تاريحى بار ىرگەلى باسىلىمنىڭ اقپانداعى رەداكتورى ينگا يمانباي مەن رەداكتسياداعى بىرقاتار ءتىلشىنىڭ سوڭعى نومىرىندە (№12) جارىق كورگەن «ەكس-پرەزيدەنتتى ينتەرپول ىزدەپ، سۇراۋ سالاتىن كۇن تۋسا...» تاقىرىبىنداعى ماتەريال توڭىرەگىندە داۋ تۋدى. كەشە ازاماتتىق جۋرناليستيكانىڭ بەلدى وكىلى اسحات اسانعا استانادان كەلگەن تەرگەۋشى تەلەفون شالىپ، مەدەۋ اۋدانىنىڭ پولتسيا باسقارماسىنا كۋاگەر رەتىندە شاقىرعان. ءجۋرناليستىڭ سوزىنشە، ءىستى باس پروكۋراتۋرا قوزعاتقان.

قىلمىستىق كودەكستىڭ ەرەكشە بولىگىندەگى 174 باپتىڭ ءبىرىنشى تارماعى بويىنشا، «الەۋمەتتىك الاۋىزدىق تۋدىردى»  دەگەن ايىپپەن، قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. ال بۇعان زاڭدا 2 جىلدان 7 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ نە شەكتەۋ جازاسى قاراستىرىلعان.

– ەلدەگى جاعداي بەلگىلى عوي. مەنىڭ ايتقان دۇنيەم ەشكىم بىلمەيتىن قۇپيا ەمەس، ينتەرنەتە، اشىق اقپاراتتا جۇرگەن نارسەلەر. ءبىر اي شتاتتا ىستەگەنىممەن، وعان دەيىن دە ءۇش ايداي جازىپ كەلدىم. اپتا سايىن شولۋ جازاتىنمىن. سونىڭ بىرىنەن بيلىك ءبىر ىلىك تاپقانى عوي. كەشە كەشكە ەستىدىم. سودان ەلگە جاريا ەتتىم، – دەگەن ءتىلشى ازىرگە ادۆوكات جالداۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىر.

جۋرناليست وقيعانى «ءبىر جاعىنان ساياسي ويىن بولۋى مۇمكىن، …ورگاناداردىڭ تۇپكى كوزدەگەنى ينگا يمانباي سەكىلدى» دەپ سانايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ماقالانى سوت ساراپتاماسىنان وتكىزۋگە كوميسسيا قۇرىلعان كورىنەدى.

– تاۋەلسىزدىك العان سوڭ  4-5 جىلدان كەيىن-اق باستالعان. قازىر قارسى پىكىردى بۇرىنعىداي ءبىردى-ەكىلى ەمەس، ءبارى ايتاتىن بولدى. جاعداي قايتكەندە دە وزگەرەدى. كونستيتۋتسياداعى قازاقستاننىڭ «زايىرلى-دەموكراتيالىق مەملەكەت» دەپ كورسەتىلگەن انىقتاۋىش جاي ءسوز ەمەس، دەموكراتيانىڭ بۇكىل اتريبۋتتارى بولۋى كەرەك. ءسوز بوستاندىعى، ءدىن بوستاندىعى، ار-وجدان حاقى، قۇقىق كەپىلدىگى سياقتى… ماسەلەنىڭ ءتۇبى ء–وزى جازعان كونستيتۋتسيانى بيلىكتىڭ ءوزى ورىنداماۋىندا، – دەيدى ول.

الماتىدا ادام قۇقىقتارى جانە زاڭدىلىقتى ساقتاۋ قازاقستاندىق حالىقارالىق بيۋروسىنىڭ حابارلاۋىنشا, «بۇرىنعى رەداكتور ءىس فيگۋرانتىنا اينالۋى مۇمكىن». سونداي-اق بيۋرو مالىمدەمەسىندە «بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ ن.نازارباەۆتىڭ ء(تىپتى وتباسىمەن قوسا العاننىڭ وزىندە) الاۋىزدىق تۋدىراتىنداي قالاي «الەۋمەتتىك توپ» رەتىندە قاراستىرىلعانى تۇسىنىكسىز-بەلگىسىز» دەلىنگەن.

اقپاننىڭ سوڭعى دۇيسەنبىسىندە رەداكتور قىزمەتىنەن كەتكەن ينگا يمانباي ءوزىنىڭ «قۇرىلتايشىلارعا بيلىك تاراپىنان ۇلكەن قىسىم بولعاننان سوڭ كەتكەنىن» ايتادى.

– سوڭعى ۋاقىتتا جۋرناليست، قۇقىق قورعاۋشى، رەداكتور رەتىندە اينالامدا بولىپ جاتقان وقيعالار ساياسي قىسىمدى كورسەتەدى. اسحات اسان وتە ساۋاتتى جانە تاجىريبەلى جۋرناليست. ول ماتەريال الدىمنان وتكەن. وندا الەۋمەتتىك ارازدىق نەمەسە اشۋ-ىزا تۋدىراتىن ەشقانداي نەگىز جوق، بارىنشا وبەكتيۆتى سىن تۇرىندە بەرىلگەن. ەگەر بۇل ءىس ارى قاراي جالعاسسا، قازاقستاندى زايىرلى-دەموكراتيالى، ءسوز بوستاندىعى بار دەپ جاريالاعان بيلىككە ابىراي اپەرمەيدى. ولاي بولعان جاعدايدا تاپ-تازا پىكىر ءۇشىن سوتقا تارتۋ ءسوز بوستاندىعىنىڭ جوقتىعىن اشكەرەلەيدى.

ءبىز قازىر تاۋەلسىز فيلولوگيالىق ساراپتاما جاسايمىز. نازارباەۆ جانە ونىڭ وتباسىن قالاي الەۋمەتتىك توپ رەتىندە قاراستىرادى. مەن دە رەداكتور رەتىندە ماقالانى وقىپ بارلىق جاۋاپكەرشىلىكپەن ەشقانداي قىلمىستىق نەگىز جوق ەكەنىن ايتا الامىن. جانە مۇنى وتاندىق جانە شەتەلدىك ەكسپەرتتەرمەن بالاما تاۋەلسىز ساراپتاما ارقىلى دالەلدەيمىز، ارى قاراي كۇرەسەمىز.

شىنىمەن جالعاسىپ جاتسا، ءبىز بارلىق ءسوز بوستاندىعى مەن ادام قۇقىعىن قورعايتىن حالىقارالىق ۇيىمدار، دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ ديپلوماتيالىق ميسسيالارىن اتالعان ءىس بويىنشا حاباردار ەتەمىز جانە سوتقا شاقىرامىز، – دەيدى ينگا يمانباي.

ونىڭ ويىنشا، «قانداي جاعداي بولماسىن تاۋەلسىز جۋرناليسپەن سوتتاسۋ كەز كەلگەن رەجيمگە الەم الدىندا ابىروي الىپ بەرمەيدى». جاڭا تاعايىندالعان رەداكتوردىڭ «ەسىمىن جانە بيوگرافياسىن كورگەننەن كەيىن-اق «جاس الاشتىڭ» بولاشاعىنا قاتتى الاڭداعانىن» جەتكىزگەن بەلسەندى-جۋرناليسكە «بار شىندىقتى، نەگە كەتكەنىن اشىپ ايتۋعا تۋرا كەلىپتى». ول «باسىلىمنىڭ بولاشاعىنا بالتا شابىلعانىنا تولىققاندى كوزىم جەتەدى» دەيدى.

قازاقستاندا قىلمىستىق كودەكستىڭ 373-بابى شەڭبەرىندە، ياعني ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆتى «كوپشىلىك الدىندا قورلاۋ جانە ونىڭ ابىرويى مەن قادىر-قاسيەتىنە وزگەدەي قولسۇعۋشىلىق، بەينەسىن ءبۇلدىرۋ» ايىبىمەن بەس جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ نە شەكتەۋ جازاسى كوزدەلگەن. ادەتتە شەتەلدىك باق-تاردا جىل سايىن نازارباەۆتار وتباسىنا قاتىستى ونداعان اتىشۋلى سىني ماتەريالدار جارىق كورىپ جاتادى. بىراق ولاردىڭ جاۋاپقا تارتىلعانى نەمەسە ايىپپۇل سالىنعانى جونىندە ەشقانداي اقپارات جوق.

RSF حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ رەيتينگىسىندە قازاقستان ءسوز بوستاندىعى  بويىنشا 180 ەلدىڭ ىشىندە 158-ورىندا تۇر. ەلدە جۋرناليستەردىڭ كاسىبي قىزمەتىنە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن اكىمدىك ادامدارىنىڭ تاراپىنان ءجيى كەدەرگى جاسالىپ تۇرادى، اسىرەسە ساياسي كوپشىلىك وقيعالاردا. «ءادىل ءسوز» ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋدىڭ حالىقارالىق قورىنىڭ ەسەبىنشە، «جۋرناليستەردىڭ زاڭدى كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى جاساۋ» رەەسترىندە 2000-2019 جىلدارى ارالىعىندا تىلشىلەر جۇمىسىنا 839 كەدەرگى كەلتىرۋ فاكتىسى تىركەلگەن. جىل باسىندا «جالا جاپتى ءارى قورلادى» دەگەن ايىپپەن  27 ايعا نەگىزسىز سوتتالعان بەلگىلى ايماق ءجۋرناليسى امانگەلدى باتىربەكوۆ حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قايتا-قايتا ارالاسۋىمەن تۇركىستان وبلىستىق سوتىنىڭ ۇكىمىمەن اقتالعان ەدى.

"The Qazaq Times"