Otandıq onomastikanı otarsızdandıru: täuelsizdik tañında jelbiregen qızıl tu

Qarağandı qalasında 10 köşeniñ atauı özgermek. Endi mäni eskirgen Voloçaevskiy, Zaşitnıy, Zonal'nıy, Krivoguz, Kuvskiy, Lenin, Olimpiada jäne Prikanal'nıy köşeleriniñ atauı auısadı.

Keşe, qañtardıñ 13-i kenşiler qalasında onomastikalıq mäselege qatıstı qoğamdıq tıñdalım ötti. Mıñnan asa azamat qatısqan jiındağı ortaq baylam boyınşa, aldağı uaqıtta:

• Voloçaevskiy köşesi – ekinşi düniejüzilik soğısınıñ ardageri Kämil Düysembekov esimimen;
• Zaşitnıy köşesi – etnograf-fol'klorşı Grigoriy Potanin;
• Zonal'nıy köşesi – qazaq muzıkasın notağa tüsiruşi Aleksandr Zataeviç;
• Krivoguz köşesi – aqın Qasım Amanjolov;
• Al qazirgi Qasım Amanjolov köşesi – Balqantau;
• Kuvskiy köşesi – ekinşi düniejüzilik soğısınıñ ardageri Qazıbek Nwrjanov;
• Al qazirgi Nwrjanov köşesi – Merey;
• Olimpiada köşesi – eñbek ardageri Narmanbet Tölepov;
• Prikanal'nıy köşesi – Sarıarqa;
• Lenin köşesi – Abay Qwnanbaev köşesi dep ataladı.

Qarağandı twrğındarı dauıs beru kezinde. Foto: Azattıq

Täuelsizdik köginde jelbiregen qızıl tu

Dostıq üyiniñ keñ zalı kisige lıq tolı, ine şanşır orın joq. Tipti sıymağandarı körşi bölmede beynebaylanıs arqılı qarap otırdı. Qoğamdıq tıñdalım kezinde Lenin köşesine Abaydıñ atın beru mäselesi köterilgende talqılau erekşe qıza tüsti.

Jinalğan qauımnıñ emociyası da eki türge qwbılıp sala berdi. Qırıq kisi bir jaq, qıñır kisi bir jaqtıñ keri bayqaldı. Köpşilik Abaydıñ atına berudi qoldasa, bes-altı kisi «Lenin bizdiñ tarihımız. Onıñ eñbegi bar. Sondıqtan atı qalsın» dep qızğıştay qorğay tüsken. Jiında keñestik däuirdiñ közin körgen bir qariya kommunistik Sovet odağınıñ tuın jalaulatıp jürdi. Keybir belsendiler mwnı «otarlauşı-terror imperiyanıñ qolınan jem jegenderdiñ qwldıq-añsarı», «bwl Qazaqstan halqı assambleyasınıñ jwmısınıñ körsetkişi» dep sınadı.

Jaña atauğa qarsılıq bildirgen köpşilik olardıñ söyleuine mwrsat bermedi. Abay atauına özgerudi qalaytın el Sovet odağı qazaq halqın aştıqqa, quğın-sürginge wşıratqanı aytılğanda qol soğıp, qoşemet bildirdi.

– Lenin köşesin Abay atına özgertu – bwl dwrıs strategiyalıq qadam. Lenin köşesi – eñ qiın mäsele. Qazaq halqınıñ elitasın joyğan terror däuiri Leninnen bastaladı, – dedi bir twrğın.

Lenin atına araşa boluğa tırısqan birdi-ekili twrğınnıñ sözin köptiñ şuı bölip, soñın estirtpey, ayaqtatpay tastadı. Sonday-aq qoğamdıq tıñdauda orıs tildi twrğındarğa «qazaq tilinde künine tım qwrığanda üş söz jattau» turalı wsınıs ta aytıldı.

Dauıs beru kezinde halıq «Lenin kerek emes, Abay kerek» dep wrandattı. Olardıñ sözinşe, eski ideologiyalıq köşe atauların özgertudiñ uaqıtı kelgen, endi otandıq onomastikanı otarsızdandıru kerek.

«Qarajattı köşe atauına emes, ayaldama-jol mäselesine jwmsau qajettigin» orısşa jetkizgen Erjan Rıspaevtıñ sözine qarsı öre türegelgen köptiñ işinen käsipker Erlan Äşimov «qajet bolsa, osı köşe ataularına ketetin qarjını men tölep bereyin», – dep wsınıs bildirgen.

Jergilikti äkimdik ökiliniñ sözinşe, köşe atauınıñ özgeruine qatıstı twrğındar eşqanday tölem jasamaydı. Bwğan zañ ayasında byudjetten 3,5 mln teñge qarastırılğan körinedi.

Aldağı uaqıtta köptiñ basım dausımen qabıldanğan şeşim oblıstıq mäslihattıñ, odan arı respublikalıq onomastikalıq komissiyanıñ qarauına jiberiledi. Biraq qalalıq mäslihat hatşısı Qwdaybergen Bekswltanov bwğan «üş-tört ay uaqıt ketedi» deydi.

Qazaqstan otız jılğa juıq qazirgi täuelsizdik zamanında qoğamdıq-sayasi dekolonizaciya jäne  dekommunizaciya procesin äli de tolıq ötkerip ülgergen joq. Kompartiyanıñ biletin saqtau üşin janın satqandardıñ köbi qazir biliktiñ eñ ıqpaldı ornında otır. Bodannıñ qılbwrauın bilmeytin jaña tolqın azat sana men qwqıqtıq-örkenietti jolğa wmtılıp buırqanadı. Mwnıñ dälelin «Qazaqstannıñ damu üderisin tejegen, qoldan tajal jasap, repressivti genocid jürgizgen otarşıl jüyeniñ qızıl tuın azattıq tañında alaulatıp-jalaulatıp jürudi zañmen tıyu kerek» degen jastardıñ äleumettik jelidegi tolassız pikirinen biluge boladı.

Qoğamdıq tıñdau kezinde. Foto: Jas Alaş

"The Qazaq Times"