Körneki kollaj. Foto: aşıq derekközderden

Arnayılap at berip, aydar tağıp, aymaqta közge tüsip jürgenderdi jiıp alıp forummen aşıp, jiınmen japqan «Jastar jılı» qalay ötti? El bolaşağınıñ generatorı jastardıñ qay kemdigi bütindeldi, olardı eseytken, täjiribesin molaytqan ne jayt degen oymaza saualdarğa jauaptı «basqaşa», yağni azamattıq bağıtta oylaytın jastardan swrap bildik.

Saualdar:

1.Biılğı jastar jılı siz jäne sizdiñ qatarlastarıñız üşin qalay ötti, ärine, qoğamdıq-sayasi belsendiligiñiz twrğısında?
2. Nazarbaevtıñ resmi türde ornınan ketkenine 9 aydan astı. Qanday özgeris bayqadıñız? Elde «bilik tranziti» qanşalıqtı sätti ötti?
3. Biıl öziñizdi qay jağınan eseydim dep ayta alasız?
4. 16 jeltoqsandı qalay ötkizbek oyıñız bar? Jalpı sizge Täuelsizdik küni qanday kün?
5. Qoğamdıq belsendiligiñizge qatıstı küştik organdar tarapınan qandayda bir qısım boldı ma?
6. Keler jıldan ne kütesiz?
7. Neniñ qalay özgergenin qalaysız?

8. Toqaevqa sayasi qızmeti boyınşa ne jetispeydi, endigi jılı onıñ qanday qadamdarğa barğanın qalaysız?

 

Bella Orınbetova. Foto: keyipkerdiñ facebook parağınan

Bella Orınbetova, Partiya qwrudı közdeytin Respublika azamattıq qozğalısınıñ belsendi müşesi

  1. 2019 jıl jastardı şabıttandırğan joq, qamşıladı dep oylaymın. Bwrın beysayasi sanalğan jastar belsendi. Köz aldımızda Respublika-men qatar Oyan, Qazaqstan, Qaharman siyaqtı qozğalıstar payda boldı. Janbolat Mamay bastağan QDP swlbası ayqındala bastadı. Sondıqtan elimizdiñ qoğamdıq-sayasi arenasına jastar da kiruge talpınıs jasadı. Äzirşe qalıptasu kezeñi jürip jatır, kelesi jıldıñ köktemine qaray naqtı nätijeler bayqaladı degen oydamın.
  2. Biz bolğan jağdaydı bilik tranziti dep eseptemeymiz («tranzit» sözi tım auır – keyipker). Toqaevtıñ 9 qazandağı «QR prezidentiniñ keybir aktilerine özgerister men tolıqtırular engizu turalı» jarlığı esiñizde bolar. Onda qazirgi prezident birqatar mañızdı kadrlardı Qauipsizdik keñesiniñ törağası N.Nazarbaevpen kelise otırıp tağayındaydı dep bekitilgen. Qaraşanıñ 29-ı Özbekstanda ötken Ortalıq Aziya elderiniñ basşıları sammitinde Qazaqstannıñ atınan Toqaev emes, Nazarbaevtıñ qatısuı da eşqanday tranzittiñ bolmağanın bildirmey me? Toqaevtıñ tağayındalğanına 9 aydan astı. İşki forumdarğa qatısıp, marapattar bergeninen basqa naqtı, aytulı şeşimderi esimde joq. Tüptep kelgende, oğan öz betimen täuelsiz bilik etuine eşqanday mümkindik berilgen de joq.
  3. Biliktiñ aqparattıq sayasattı qalay jürgizetinin bwrın da biluşi edim. Sol jüyeden jerinip, jağdaydı özgertpekke bel budıq. Bwrın ädilet, täuelsizdik turalı aytıp jüretin dos-jarandar, äriptesterdiñ özderi barrikadanıñ qarsı jağına şığıp, sanalı türde biliktiñ qolşoqparına aynalıp otırğanı qızıq boldı. Pälenşeniñ jobası, tügenşeniñ tapsırısı degen äñgimeler de solardıñ qoldarımen jasalıp jatır. Batıstıñ demokratiyalıq qwndılıqtarın körgen, közi aşıq, kökiregi oyau sanaytın jastardıñ özderi bilikke tırmısıp jetip, bwrınğı liberalizm ideyaların bilik propagandasına almastırğanın körip otırmız. Sondıqtan da 100 jıl bwrın Älihan Bökeyhannıñ «wltqı qızmet etu bilimnen emes, minezden» degen söziniñ aqiqat ekenine közim jetip otır. Bwrındarı sayasatpen aynalısu üşin äkki sayasatker bolu kerek deuşi edim. Keyin bizdiñ sayasatkerlerge jetispeytini minez, principke adaldıq ekenin tüsindim. Tipti keremet diplomat degen adamnıñ özi principsiz sözine bola abıroyınan ayırıluı mümkin.
  4. Qazaqstan Respublikasınıñ täuelsizdigi är azamat üşin qwndı, qasterli. Alayda şın mänsinde täuelsizbiz be? KSRO 1991 jılı 8 jeltoqsanda Belovej ormanındağı Viskulde Resey, Ukraina, Belorus' memleketteriniñ basşılarınıñ kelisimimen taratıldı. Qazaqstan Keñestik Socialistik respublikalar işinde täuelsizdigin eñ soñğı bolıp aldı emes pe? Biz qazir sayasatımızdı eşkimge jaltaqtamay jürgizip otırmız ba? Prezident Qazaqstan Respublikası azamattarınıñ bostandıqtarı men qwqıqtarınıñ kepili me? Prezidenttiñ özi şeşim qabıldauğa qwzireti jete me? Osı swraqtar töñireginde oylap otırsam bwl merekeniñ mağınası kömeskilene tüsedi. Qazir men üşin 16 jeltoqsan bozdaqtardıñ qırşınınan qiılğan kün. Jañaözende arıstay azamattarımız öz memleketinde öz äskeriniñ oğına wşqan kün. Bwl täuelsizdikke jastar qanımen alğaş qadam jasalğan kün. Quanışınan göri qayğısı basım.
  5. Keyde qısım turalı jii jazasıñdar, özderiñe wpay jinağılarıñ keledi deytinder de boladı. Qayta kerisinşe qozğalıs belisendileri arasında oppozicioner degen teperiş körip jüretin sorlı imidjin jasamayıq, böri arıqtığın bildirmes, sırtqı jünin qampaytar dep, qinalğanımızdı bildirmeyik deymiz. Biraq jeke özimdi key jağdayda qwtqarıp qalatını da mediağa qatıstılığım dep oylaymın. Jaqında mitingke qatıstı policiya bölimşesine şaqırılğanımda tergeuşi «osı sender qit etse jazudı qoysañdarşı» deydi. Tikeley qısım jasamauğa «aqılı» jetip twr. Qozğalıstağı belsendilerge janama türde qısım körsetedi. Jwmısınan şığaradı, üy-işin ürkitedi, äleumettik jelide türli jala jauıp, rolikter dayındaydı, ösek taratadı, anonimdi qoñırau da bar. Aynalıp ötu joldarı deysiz be? Elemey alğa jüre beru ğana şığar. Biraq biz bir ıqpaldı toptıñ qoldauına ie emespiz, qarjılıq qor da joq. Tek özgeris qalaytın adamdardıñ senimi ğana bar. Onıñ özin jımısqı äreketermen tartıp aluğa tırısuda. Şeşingen sudan tayınbas deydi ğoy. Mwnı körip qayta ısılıp şığamız. Bastapqıda oylağanda qarqındı bolmasa da alğa qaray salmaqtı da nıq qadamdarmen jüre beremiz.
  6. Küterim 2020 jılı emes, 2021 jılı boladı. Endigi jıl tek ayanbay eñbek etudi ğana kütip twr. Sonday-aq azamattıq belsendiler üşin oñayğa soqpası anıq, biraq biriksek bwl qiındıqtı eñseremiz. Aldağı jılı irili-wsaq oppoziciyalıq küşter konsolidaciyası boladı, qauırt jwmıs boladı dep oylaymın.
  7. Jüyege narazı azamattardıñ belsendiligi artsa dep oylaymın. Halıqtı şarşatqan nauqanşıldıq, jemqorlıq, ädiletsizdikpen küresu üşin kösem ne payğambar kütip otıra berudiñ qajeti joq. Qazirdiñ özinde köş bastauğa layıq qanşama jastar jür. Biraq özgeristi jasaytın bir adam emes, köp, yağni halıq. Bizde ädette problemağa tek apat bolıp, adam qwrban bolğanda ğana nazar audaradı. Sananıñ oyanıp, tirilmegi üşin qanday, qanşa qwrban kerek?
  8. Toqaevtıñ qanday qasietteri jetispeytinin aytu mümkin emes, sebebi onıñ qasietterin, ämiri men qwzıretin körsetetin mümkindik bolğan da joq. Degenmen onday mümkindikter tuındap jatsa, eñ aldımen halıqtıñ ünine qwlaq salsa deymin. Bas-basımızğa partiya aşu sayasi ambiciya sebebinen emes. Jağdaydıñ naşarlap, qwqığımız tarılğandıqtan. Bilikke kelgen soñ konstruktivti dialog jürgizgisi kelgen sıñay tanıttı ğoy Wlttıq senim keñesin qwrıp. Dialog kabinetterde, özderi iriktep alğan adamdarmen emes, alañdarda, dalada, el işinde, auıl-aymaqtarda barlıq azamatpen jürgizilui tiis. Pikirin bildirem degen adamdar quğandalmauı kerek. Qazirgi biliktiñ jürgizip jatqan aqparattıq sayasatı şirigen jerdi japıraqpen japqan tärizdi beynelep aytqanda. Milliondağan qarajat mempropogandağa ne alau-jalau forumğa emes, kürmeui qiın tüyitkildi mäselelerge jwmsalsın. Eldi alañdatqan mäseleler şeşilse, onsız da aytıladı. Maqtaytın da adam tabıladı.

Daniyar Şaripov. Foto: YouTube

Darhan Şaripov,  Oyan, Qazaqstan azamattıq qozğalısınıñ müşesi

  1. 2019 jıldıñ sayasi jañalıqtarı köp boldı. Men üşin bwl jıl, meniñ azamat retinde oyanğan jılım boldı. Özimdi osı qoğamnıñ müşesi äri memleket isine aralasuğa qwqılı ekenimdi sezindim. Biıl jastar üşin öte mañızdı taqırıptarğa közimiz aşılıp, küresu jäne talqılau jılı boldı.
  2. Şının aytqanda, bilik tarapınan aytarlıqtay özgeris sezinbedim. Memlekettiñ qazirgi bastı maqsatı – eski jüyeni saqtap qalu, demokratiyalıq özgeristerge tötep beru bolıp twr. Al qoğam sanasındağı özgeris eleuli türde jemisti jürdi.
  3. «Otan üşin otqa tüs – küymeysiñ» degen söz bar. Öz tuğan elimniñ, jerimniñ aldında azamat retinde mindetimdi moyındap, konstituciyalıq qwqığım üşin küresudiñ mañızdı ekenin jäne memlekettiñ sayasi jüyesi turalı köp aqparatpen tanıstım. Bwğan deyin Konstituciyanıñ betin aşpağan bala edim.
  4. Täuelsizdik degen ne? Ata-babamız ejelden añsap kelgen azattıqqa bügin qauip tönude. Sondıqtan qazirgi tañda mağan Täuelsizdik küni, birinşiden, Eske alu küni, ekinşiden, Küres küni.
  5. Ärine, boldı, «Oyan, Qazaqstan» belsendilerine qısım körsetip jatır. Keybirine toqaş wsınıp jatsa, äldebireuine qamşı soğuda. Biraq bizge toqaş nemese qamşınıñ eşbir qajeti joq. Tek azamattıq haqımız kerek. Joğarıdan bwyrıq bolmayınşa, qısımnan aynalıp ötu müldem mümkin emes. Belsendiler qatarında köp jastar bar, keybireui mitingke şığa almasa da, aqparat jağınan kömektesedi, audarımdar jasaydı, plakat jasap, suret salıp, ärtürli akciya ötkizuge kömektesedi.
  6. 2020 jıl biılğa qarağanda qızu bolatın sekildi. Sebebi qazir jürip jatqan özgerister köp. Jaña sayasi partiyalar, azamattıq qozğalıstar payda bolıp jatır. Tağatsızdana kütudemin.
  7. «Oyan, Qazaqstan» qozğalısınıñ deklaraciyasındağı barlıq talaptardı tolığımen qoldaymın! Eger osı talaptar orındalsa, Qazaqstan şın mänisinde erkin el bolarına senimim zor.
  8. Men Toqaev mırzağa sayasi qızmeti twrğısında batıldıq jäne säl beriktik jetispeydi dep sanaymın. Endigi jılı qoğamnıñ talaptarına say özgerister engizgenin qalaymın. Elimizdiñ barlıq azamatına ortaq, zamanğa zay özgerister jasalsın. Eñ bastısı, qoğamnıñ tabiği damuına kedergi keltirmeu kerek. Söz jäne oy bostandığın qoldau, jaña sayasi partiyalardı bilikke jiberu, rwqsat swramay-aq, tek habarlandıru arqılı miting ötkizu... Mine, osınday özgerister kerek. Sayasi jüyeni özgertpey bizde eşqaşan twraqtılıq ornamaydı. Bwl – bir. Ekinşiden, äleumettik ahualdıñ tım naşarlauına sebep bolıp otırğan jemqorlıqtı joyu, tüpkilikti türde tıyu amaldarın qarastıru.

Marğwlan Aqan. Foto: keyipkerdiñ facebook parağınan

Marğwlan Aqan, jurnalist

  1. Men üşin jäne qatarlastarım üşin de dästürge say jıldı qalay ötkizemiz, solay ötti. Tek sayasattan birşama termin jattap, mağınasın tüsinip alğanımız bolmasa, eşteñe körgen joqpın.
  2. Bizde bilik tranziti sätti jürmese de, prezident retinde Qasım-Jomart Kemelwlınıñ özgeruge, eldi özgertuge tırısıp jatqanı anıq. Siz de, biz de tabıstı tranzittiñ birden bola qoymasın jaqsı bilemiz. Bärin joqqa şığarıp, ton pişuge bolmaydı.
  3. Biıl men üşin jeke basta türli oqiğa orın aldı. Al jalpı sayasi twrğıda bilik pen halıq degen tüsinik arasındağı alşaqtıqtı köru arqılı köp närseni tüsindim, adam tanudı tüysindim. Bilim kerek eken. Eseyu jüre beretin proces. Tek bilim jetpey qalatını qauipti.
  4. Men Täuelsizdik künin jıl sayın Almatıda qarsı alamın. İştey täuelsiz el ekenimizdi oylağan sayın özimdi jwbatuğa tırısamın. Al aynalamda bolıp jatqan oylar men sayasi közqarastar bärin bwzıp tastaytınday. Eseygen sayın bılıqqa batqan qoğamnıñ tamırına qan sekildi boylap kelemiz.
  5. Aqorda özi problema tudırıp, özi sonı şeşpese, halıq ayttı ne, aytpadı ne eşteñe özgermeydi. Bizdi qoyıp attarınan at ürkitin sayasattanuşılardıñ özi äleumettik jelide jazğannan ärige asa almay otırğan joq pa?! Qazirgi jastarğa ülgi alatın ne izin ala ilesuge boladı deytin fenomen joq. Wrınıp-adasıp jürip, qatarğa qosılıp kelemiz.
  6. Jeke josparımda küterim köp. Jalpı elde kelesi jılı jemqorlıqtıñ kökesi bolatın şığar. Onsız da jeuden aldına jan salmaytın şeneunikter eriktiler jılında tegin dünieden payda tabudıñ jolın qalayda bolmasın tabarı anıq.
  7. Wltqa ğana emes, sol wlttı basqarıp otırğan kökelerime de minez kerek. Minez ben bilim bir-birin tolıqtırğan kezde barıp birdeñe şığadı. Anau aytsa könip, mınau aytsa oylanıp otıratın bilik wzaqqa barmaydı.

Janbolat Mamay. Foto: QT

Janbolat Mamay, Demokratiyalıq partiyanıñ qwruşısı, jurnalist, azamattıq belsendi

  1. Meniñşe, biıl qoğamdıq-sayasi twrğıda öte belsendi jıl bolğan siyaqtı. Nazarbaevtıñ de-yure türde bolsa da otstavkağa ketui eldegi qoğamdıq-sayasi jağdaydı tiriltkendey boldı. Jappay bolmasa da, belgili bir deñgeyde sayasi ömirde azamattıq poziciyasın aşıq aytatın jastardıñ belsendiligi men ülesi artıp keledi. Sonday-aq bwl tendenciya odan äri jalğasadı dep sanaymın.
  2. Nazarbaev bilikten de-yure ketkenimen, de-fakto äli de ol öz ökilettiligin saqtap otırğanına közimiz kuä. Öytkeni «Twñğış prezident turalı», «Qauipsizdik keñesi jaylı», «Elbası turalı» zañdar, atışulı №184 jarlığı bar. Toqaev quırşaq küyinde oyınşıq prezident bolıp otır. Kez kelgen prezident bilikke kelgende äldeqanday naqtı sayasi reforma jürgizuge tırısadı. Biz Toqaevtan ondaydı körgemiz joq. Onıñ körinisi retinde saylau jüyesi, sayasi partiyalar, BAQ jäne beybit jiındar ötkizu turalı zañdardıñ özgermeuin, tipti sayasi twtqındardı bosatudıñ ornına belsendilerdi wstau jiileuin ayta alamız. Nazarbaev öz biligin saqtap otır äri Toqaevtı tırp etkizer emes. Al bilik tranzitiniñ sätti-sätsiz ötuin uaqıt körsetedi. Meniñşe, bäri Nazarbaevqa tirelip twr, olsız bügingi jüye eşqandayda wzaq ömir süredi dep sanamaymın.
  3. 2019 jıl özim üşin de oqiğağa tolı jıl boldı. Birinşiden, 30 qañtar köptiñ ıqılası auğan «Zwlmat» attı derekti fil'mim jarıq kördi. 3000 adamğa deyin anşlagpen körermen keldi. Ekinşiden, qazir sayasi partiya qwru üstindemiz, sayasi tartısqa tüsip jatırmız. Täjiribe jinap jatırmız, qısımğa wşırap otırğandıqtan, qoğamdıq-sayasi, adamdıq twrğıdan bwl qadam biraz eseytti dep oylaymın.
  4. 16 jeltoqsan alañda boldıq. Bwl wlttıq aza twtu küni, qaralı kün. 86-nıñ ızğarında da, Jañaözendegi beybit tañda da qırşınnan qiılğan jastar, ayırılğan azamattar qanşama. Sol sebepti bwl data – Wlttıq birlik küni boluı kerek. Mwnı meyram-mereke dep toylau – aqımaqtıñ isi, äruaqtı qorlau. Täuelsizdik küni 25 qazanğa auıstırıluı tiis.
  5. Qısım öte küşti. Almatı qalalıq probaciya qızmeti meni qala şeñberinen tıs jerge şığartpaydı. Azamattarmen kezdespes üşin, partiyalıq jwmıstarmen aynalıspas üşin osınday şekteu qoyılıp otır. Barlıq jinalısımızda arandatu, provakaciyalıq äreket jürgizip jatır. Qısım mağan da, jaqtastarımızğa da. Öytkeni biliktiñ bar közdegeni – elde jaña sayasi qwrılım-partiya bolmasa degen oy. Qısımnıñ qanşalıqtı küşti bolğanına qaramastan, biz öz jwmısımızdı toqtatpaymız.
  6. 2020 jıl – Qazaqstanda özgeris jılı boladı dep oylaymın. Jaña jılda bügingi nazarbaevtıq jüyeden qwtılıp, naqtı demokratiyalıq qoğam ornaydı, sayasi reformalar boladı degen ümitim basım. Sebebi aldağı jılı jüyeniñ repressivti qudalauı quattı bolğanımen, halıqqa özgeris, jañalıq, jaña sayasi demokratiyalıq basşılıq kerek. Halıq tarapınan qajettilik uäji pisip keledi. Onıñ mısalın, ayqın dälelin biıl saylaudan da kördik.
  7. Men, eñ äueli, Nazarbaevtıñ jüyesi ketkenin qalaymın. Bir adam ğana emes, wrlıq pen jemqorlıqqa batqan, eldi tonap, offşorğa aqşa audarıp, avtoritarizmdi qwrıp otırğan twtas sayasi jüye ketip, ornına naqtı özgerister jasaytın demokratiyalıq küşter kelgenin qalaymın.
  8. Meniñşe, Toqaev öte älsiz basşı. Ol sayasatker retinde de, prezident retinde de därmensiz. Jäne öziniñ twlğalıq minezi, basqaruşılıq qasieti, liderlik alğa bastaytın küşi joq dep sanaymın. Eger naqtı özgeristerdi qalaytın bolsa, onıñ elde sayasi reformalar jürgizuge tolıq mümkindigi bar edi. Öytkeni de-fakto bilik Toqaevtıñ qolında, Nazarbaevtıñ bedeli zañ jüzinde bekitilgenimen, onıñ statusın eşkim salağan joq, jasandı. Onı memleket basşısı bir jarlığımen-aq joqqa şığarıp, tas-talqan etuge boladı. Biraq Toqaev oğan barmay otır. Demek bwl Toqaevtıñ älsizdigin körsetedi, ol öziniñ uaqıtşa adam, quırşaq ekenin tüsinetinin siyaqtı. Sondıqtan odan qandayda bir özgeris kütudiñ, ümit artudıñ qajetteligin körip twrğam joq.

"The Qazaq Times"