İsker basşı, halıqşıl azamat retinde tanılğan Islam Äbişev. Foto: aşıq derekköz

QR Su resurstarı komitetiniñ bwrınğı törağası Islam Äbişevtiñ 27 tomdıq isi qoğamdıq rezonans tudırğanı belgili. 1 trillion teñge ünemdegeni üşin «isti boldı» delinetin sıylı eks-şendiniñ qoldauşıları kün sanap artıp keledi. Abai.kz aqparattıq portalında jurnalist   Säule Äbedinova Äbişevtiñ zañgeri, tanımal qwqıq qorğauşı Abzal Qwspanovpen  mäseleniñ jay-japsarı turalı keñinen äm tereñinen swqbattasıptı. El işinde erekşe közqaras tuğızıp, jwrt bop soñın bağıp otırğan iske qatıstı naqtı faktilermen bölisedi.

Tanımal zañger Abzal Qwspan. Foto: aşıq derekköz

– Abzal mırza, Islam Äbişevke qatıstı osı swraqtarğa jauap berseñiz. Islam Äbişev şeneunik ekenin bilemiz. Talay ülken qızmetterde jwmıs istegenin bilemiz... Öziñiz zañger retinde, advokat retinde Islam Äbişevtiñ portretin qalay sipattaysız?

– Men Islam Äbişev qızmetiniñ soñğı periodın aytayın. Bwl – su resurstarı komitetiniñ basşısı qızmetine kelgennen beri istegen jwmısı. Jaña sözdiñ basında aytıp qaldıñ, «bwl iste wlttıq müdde bar ma, älde gonorar üşin istep jürgen jwmısıñ ba?» dep. Ärine, meniñ negizgi jwmısımnıñ salası, zañger retinde, advokat retinde meniñ mamandanğan salam – ekonomikalıq sıbaylas jemqorlıq sipatındağı qılmıstıq isterge mamandanğan advokatpın. Men ministrlik qızmetkerlerin de qorğadım, oblıs äkimi deñgeyindegi adamdardı da qorğadım. Biraq olardıñ bärinde wlttıq müdde bolğandıqtan qorğadım dep ayta almaymın. Biıl qısta men qorğağan qılmıstıq isterdiñ barlığı aqtaldı... Biraq, ädette, olardıñ bärin elge jariyalap, qoğamdıq rezonans tudırmaymın. Öytkeni käsibi jwmısım bolğasın, basqa närsemen aralastırmaymın. Al Islam Äbişevke keletin bolsaq, ärine, tegin jwmıs istep jatqan joqpın. Advokat retinde tegin jwmıs isteuge tiisti de emespin. Mwğalim de, däriger de jalaqığa jwmıs isteydi. Sondıqtan onday talap joq. Biraq, bwl jerde wlttıq müdde sözsiz bar. Onı tüsindirip ayta keteyin: Su resurstarı komiteti basşısı retinde Islam Äbişevtiñ istegen eki jwmısınıñ özi, men üşin ol kisini «wlttıñ batırı» dep özim üşin esepteuge tolıq negiz bar. Birinşisi – 2012 jıldarı osı qızmetke tağayındalğanda 300 milliard teñge ünemdegen. Jäne sol adal jwmısı üşin qızmetten quılğan. Kimniñ tarapınan quılğanı jaylı sotta bolaşaqta aytılatın boladı. Äzirge erterek. Keyin 2013 jılı sol kezdegi prezident N.Ä.Nazarbaevtıñ aralasuımen qaytadan osı Su resurstarı komitetindegi qızmetine kelip, kelgennen keyin tağı da jağalasıp jürip artıq ketip bara jatqan 1 trillion teñgeni byudjetke qaytarğan adam. Men talay şeneuniktermen jwmıstas, istes bolıp jürgen, talay adamdarğa aqıl-keñesimdi berip jürgen advokatpın. Biraq men Islam Äbişev siyaqtı şeneunik körgen joqpın. Osı kezge deyin köp halıq byudjettiñ aqşası degendi şeneuniktiñ aqşası dep tüsinedi. Ol tura mağınasında bükil halıqtıñ, yağni siz ben bizdiñ aqşamız. Barlıq damığan elde bükil halıq solay tüsinedi, solay qabıldaydı. Bizdiñ Qazaqstan siyaqtı sıbaylas jemqorlıq jüyesi tamırı äbden tereñge ketken ederde ğana byudjetke «bizdiñ aqşamız» dep qaramaydı. Mısalı, şeteldik kinolardı qarap otırsañızdar, policiyanıñ özine: «Sen, meniñ salığıma ömir sürip jatırsıñ» dep zekip wrsıp jatadı ğoy. Biz öytip policiyağa ayta alamız ba? Ayta almaymız. Mümkin de emes. Tüsinikti bolsın dep aytıp jatqanım ğoy.

1 trillion degendi tüsinikti bolu üşin ayta keteyin: mısalı, Astana su qoymasına rekonstrukciyağa bölingen 31 milliard teñgeniñ 2 milliardın ğana qaldırıp, 29 milliardın kesip tastağan adam. Bir jıl boyı, yağni «jobalau-smetalıq qwjat» deydi, proekti boyınşa dokumentaciya jasaldı, tender oynaldı, kelisimşart jasaldı, käsipker 31 milliardqa qol qoyıp, jwmıs jasap jatqan jerinen kelip oğan aytadı: «Äy, aynalayın, wyat degen bolu kerek qoy, mınau ne swmdıq?» dep. Qanşama ekspertizadan ötken materialdı aynaldırğan eki-üş jwmanıñ işinde artıq ketkendigin eseptep-eseptep, 31 milliardtan 2 milliardqa tüsirip tastağan. Mine, osılay jwmıs istegen. Bir trillion degende bärin birden ünemdep, bir qwjatqa ğana qol qoyıp tastağan joq qoy. Qazaqstan boyınşa ärbir ob'ekt, su salası boyınşa bölingen jobalardıñ ärqaysısın tügel zerttep, är jobadan milliondap, millardtap qısqartu arqılı qol jetkizgen närse. Ol summalardıñ artında ülken-ülken şeneunikter twrdı. Ülken adamdardıñ tobı twrdı. Mısalı, ol bir ğana Astana su qoymasınıñ bastığınıñ istep otırğan şaruası emes... Öte ülken summalar ğoy...

–  Memleket aqşasın qaltağa basudıñ täsili deysiz...

–  Iä. Sol kezdegi trillion, qazirgi eki trillion. Mısalğa, qatelespesem, biılğı 2019 jıldıñ byudjeti – 6,5 trillion teñge şamasında. Sonda sonıñ üşten bir böligin tek qana Äbişev ünemdep otır. Bılayşa aytqanda, bükil respublika byudjetiniñ üşten bir böligin ünemdep otır degen söz. Osı eki isi üşin Äbişevti bükil şeneunikterden joğarı qoyamın. YAğni, bizdiñ şeneunikterdiñ arasında da wltjandı, eljandı, «halıqqa bolsın, elge bolsın, Qazaqstanğa bolsın» deytin azamattardıñ bar ekendigin aytqım kelip otır. Äbişev solardıñ biri. Tağı bir aytqım kelgeni, nazar audarğım kelip otırğan bir mäsele – «ol sonşalıqtı wlttıq batır ma edi?» dep äleumettik jelilerde jazıp jatqan pikirlerdi aytıp jatırsızdar. Islam Äbişev – men üşin wlttıq batır. Biz wlttıq batırdıñ obrazın joğaltıp alğanbız äldeqaşan. Wlttıq batır desek biz äli künge deyin orta ğasırdağı basına dulığa kigen, üstine sauıt-sayman kigen, qolına nayza wstağan Isatay-Mahambet obrazın izdep jürmiz. Meniñ wğımımda, batır degen – elge, halıqqa kim jaqsılıq jasadı, sol üşin qanday zardap şekti, sol adamdar batır. Mısalı, jer mitingisi bolmasa, biz keşegi Maks Boqaevtardı tanımaytın edik. Özim onı bwrınnan tanimın. Biraq, jer mitingisi bolmasa Qazaqstan halqı tanımaytın, bilmeytin edi. Jer mitingisi kezinde özin körsetti, tanıttı. Odan keyin türmege jatıp ta, qayıspay, berispey, biliktiñ aldağanına könbey, tipti biliktiñ jalınıp, merziminen bwrın şığaramız degenine könbey jatqanı onıñ şın mäninde batır keypin aşa tüsedi. Däl sol siyaqtı, Äbişev men üşin «jañalıq» boldı, bılayşa aytqanda. Islam Äbişev men üşin batır deuge layıq, wlt üşin qılğan eñbegi bar azamat. Jäne tağı bir närseni ayta ketu kerek, biz batırdıñ obrazın izdegende ideal adam izdeymiz. Onıñ jeke basında, otbasında min bolmau kerek, ol sözden sürinbeu kerek, bükil isinen min tabılmau kerek dep. Joq! Batır da – pende. Ol da sürinedi. Qatelikterge wrınuı mümkin. Biraq, eñ mañızdısı – ülken isterde öz minezin, isin körsetedi. Islam Äbişevtiñ de basşı, şeneunik retinde biz bilmeytin bir basına jetetin mini bar şığar, bireuge ayqaylap wrısqan şığar, bireuge döreki söylegen şığar, bireudi zañsız jwmıstan şığarğan şığar. Mümkin basqa bir jerde aqşa jegen bolar. Biraq däl mına jağdayğa qaldırğan eki isi onıñ anau-mınau kemşilikterin juıp-şayıp ketedi dep esepteymin öz basım.

– Üstinen kim arız jazğan?

– Islam Äbişevtiñ üstinen arız jazğan – Azamat Şaymerdenov degen adam. Men onı aşıq türde aldında press-konferenciyada da, keşegi ötken sot otırısında da ayttım. Men onı käsibi «seksot» dep esepteymin. «Sekretnıy sotrudnik». Sebebi, ol bwrın qarjı policiyasında jwmıs istegen. Jäne onıñ eşqanday qwqığı bwzılmasa da, eşkim odan aqşa, para swramasa da, «Nacbyurodan» aqşa alıp, aydaladağı bireu üşin aqşa berip jürgen adam. Bireu üşin degende – «Qazbaylıq» degen mekemeden para alğısı keldi» dep ayıptalıp otır. Bwl jerde tüsinikti bolu üşin ayta keteyin, Islam Äbişev para alıp jatıp wstalıp qalğan adam emes. Tağılıp otırğan ayıp – «para aluğa oqtalu». YAğni, «para alğısı keldi» degen ayıp. Üş aydıñ işinde jedel izdestiru şaraları jüredi, aqşanı ana jaqtan da, mına jaqtan da wsınadı, Islam Äbişev almaydı. Aqırı bolmağasın basqa bireudi wstaydı. Ol adamğa qatıstı isti qazir qısqartıp tastadı. Ol adam Islam Äbişevke körsetip otırğan joq. Biraq, «Islam Äbişev negizi osı aqşanı alğısı kelgen» dep qamap tastadı.

– Dälel joq qoy sonda?..

– Iä. Endi osı arızdıñ artında twrğan adam – Azamat Şaymerdenov «SMP - 610» degen mekemeniñ basşısı. Biraq, onıñ eşqanday qwqığı bwzılğan joq. Eşqanday para beruge tiis emes. Onıñ aytuınşa, Islam Äbişev: «Sen «Qazbaylıq» degen mekemege barıp, para alıp ber» dep tapsırma bergen. Azamat Şaymerdenov «Qazbaylıq» degen mekemeni özi tanımaydı, sosın tanitın adamına baradı Makişev degen. «Sen ananı tanisıñ ğoy, Islam Äbişevke para alıp berşi» dep. Ol tağı bir tanısına baradı. Sosın ol: «Jwmısım kedergisiz oydağıday jürip jatır, nege para beruim kerek?» deydi. Boldı, osımen is bitui kerek qoy. Joq, bwl wlttıq byuroğa barıp, «men arqılı aqşa swrap jatır» dep arız jazadı. Wlttıq byuro 60 million aqşanı beredi. Sonı aparıp basqa bireuge beredi. Biraq sol üşin Islam Äbişevti otırğızadı. Bwnı tüsinu öte qiın. Ötirik degen sonday tüsiniksiz bolıp keledi. Para alu degen naqtı qılmıs qoy. Swrap jatqan sözi bolu kerek. Islam Äbişevtiñ  bir auız sözi joq. Üş ay boyı jedel izdestiru şaraları jürgizildi ğoy, qanşama sözin, telefonmen söylesken sözin, kezdesken kezdegi sözin jazıp aldı, aqşa swrap jatqan bir auız söz joq. Bılayşa aytqanda, bwl istiñ tapsırıspen bolğandığı osıdan-aq körinip twr. Osınday talay ispen kezdesip jürmiz ğoy. Neşe türli qitwrqı, adam tüsinip bolmaytın joldarmen jala jabılu osınday närselerden belgili boladı. Aqılğa simaytın scenariyler.

– Scenariy deysiz. Tapsırıs deysiz. Al sol tapsırıs beruşilerdiñ atı-jönderi belgili me?

– Öte mañızdı swraq boldı. Osı kezge deyin advokat retinde, qorğauşı retinde özime de jwmbaq bolıp kelgen. Bwrın biz oyşa şamalaytınbız, boljamğa negizdep keldik. Öytkeni, meniñ qorğauımdağı Islam Äbişev bolsın, qasında otırğan Serik Tükiev bolsın, olar bizderge ärtürli boljamdar ayttı. Biraq negizinen üş kisiniñ familiyasın aytıp, «ne bolsa da osı üş kisiden keldi» dep edi. Qazir olardıñ aytuınşa, közderi tolıq jetti. Bwl üşeui de tegin adam emes. Üşeui de respublikağa öte belgili, öte bedeldi, joğarı lauazım ieleri.

– Olar kimder? Attarın atay alasız ba?

– Atın atap, tüsin tüstep aytamın. Birinşisi – Arman Şoraev esimdi käsipker, aqparat salasındağı belgili twlğa, ülken qarjı iesi. Respublikalıq «Qazaq küresin» wyımdastırıp jür. «Qazaqstan barısı» jarısın körseñizder, oğan qanşa qarajat qwyılıp jatqandığın bayqağan bolar ediñizder. Arman Şoraevtıñ artında körinbey twrğan adamdar osal emes. Energetika ministri Qanat Bozımbaev. Jäne meniñ qorğauımdağı adamdardıñ esepteuinşe, bwlarmen söz baylasıp otır dep eseptep otırğan adamdarı – ol wlttıq byuro basşısı Alik Şpekbaev. Sıbaylas jemqorlıqpen küres wlttıq byurosı osı isti tergep jatqan organ – respublikalıq wlttıq byuro.

– Ayıp taqqan da osı organ ba?

– Ayıp taqqan da, sotqa joldağan da osı organ. Alik Şpekbaev basqarğan mekeme. Bwl üş kisiniñ atın meniñ qorğauımdağı Islam Äbişev pen Serik Tükiev tergeu kezinen beri aytıp kele jatır. «Osı adamdar wyımdastırıp, özara birlesip, bizge jala jauıp, türmege tığıp otırğan üşeui» dep.

– Olardıñ artında qanday maqsat boluı mümkin?

– Bwl jerdegi maqsat – anıq äri ayqın. Bwlardıñ arasında bwrınnan kele jatqan dau bar. Bwlar dep otırğanım, meniñ qorğauımdağı adamdarım, olardıñ aytuınşa Bozımbaev pen Şoraev ekeui Äbişevten de, Tükievten de olar basqaratın «Düniejüzilik qazaq küres wyımın» özderine beruin talap etip kelgen. Neşe türli qoqan-loqqı bolğan. Aqşağa satıp almaq bolğan. Küşke de salğan. Eşqaysısına bwlar könbegen. Sebebi, Serik Tükiev (Islam Äbişevtiñ qasında otırğan adam) bükil ömirin, kar'earasın qazaq küresine arnağan, ömiriniñ mänin kürespen baylanıstıratın adam. 15 jıl bwrın «Düniejüzilik qazaq küresi federaciyasın» wyımdastırğan adam. Onı älemdik deñgeyde moyındatqan twlğa. Sol Serik Adamwlı Tükiev «Düniejüzilik qazaq küresi federaciyasınıñ» vice-prezidenti de, Islam Äbişev – prezidenti, bwrınnan demeuşilik körsetip, qoldap kelgen azamat.

– YAğni, irgetasın birge qalağan dep aytuğa bola ma?

– İrgetasın qalağan Serik Tükiev dep aytu kerek. Sebebi, basında twrğan sol kisi ğoy. «Düniejüzilik qazaq küresi federaciyası» tegin wyım emes. 46 şetel memleketi müşe. Osı kezge deyin jeti birdey älem birinşiligin ötkizip tastağan. Eluden astam memleket ökilderi qatısadı. Bwl küreske. Eñ bastısı,  düniejüzilik UWW (Birikken küres qauımdastığı) degen halıqaralıq mekeme bar. Sol wyımğa müşe bolıp kirgen wyım. Endi bir-eki ğana qadam jasau qaldı, qazaq küresi Olimpiada oyındarınıñ qatarına kirgeli otır. Qazirge deyin Arman Şoraev basqarıp kelgen Qazaqstanda aşılğan federaciyanıñ  «Düniejüzilik qazaq küres federaciyasına» qatısı joq. Olar tek Qazaqstan boyınşa jwmıs istep kele jatır. Olardıñ artında da belgili twlğalar twr Bozımbaev siyaqtı. Köp qarjı qwyılıp jatır. Biraq, olar eşqaşan älemdik deñgeyge şığa almaydı. Eşqaşan! Öytkeni, UWW bas tartqan. Olarğa: «Düniejüzilik qazaq küres federaciyası» qwramına kiriñizder, sonda ğana sizderge mümkindik boladı» degen. Al UWW qwramına kirmey, Olimpiada oyındarına kiru mümkin emes. Tüsinikti bolu üşin ayta keteyin, Resey älemde oyıp twrıp orın alatın ıqpaldı memleket. Sambo küresiniñ otanı Resey bolıp esepteledi ğoy. Sambo küresin osı kezge deyin Olimpiada oyındarına da, basqa jerge de qosa almay kele jatır. Olarğa Olimpiadanıñ auılı alıs. Oğan qarağanda qazaq küresi qosılayın dep twr. Nege? Sebebi, qazaq küresiniñ ğasırlıq tarihı bar. Onı düniejüzilik sport mamandarı körip, bilip, tüsinip, maqwldağan. Ol birinşi Serik Tükievtiñ, ekinşi Islam Äbişevtiñ eñbegi. Osığan qarjı qwyıp, älemdik deñgeyge köterip, bükil memleketterdi müşe qılıp kirgizip, älemdik deñgeyde wyım qwra bilgen. Endi qazirge deyin Arman Şoraev basqarıp kelgen qazaqstandıq Qazaq küres federaciyası osı kezge deyin jarıqqa şığa almay kelgen sebebi, olar tek Qazaqstanğa ğana belgili sportşılardı Qazaqstanğa ğana şaqıradı. Status tek qazaqstandıq bolıp qala beredi. Olimpiada degen ülken müddelerdiñ toğısatın jeri. Sebebi, siz basqarıp otırğan federaciya olimpiadalıq oyın türlerine enip ketetin bolsa, qazaq küresi, onda memleket qarjılay qoldau körsetuge mindetti bolıp qaladı. Kördiñiz be? Bükil auıl, audandarda sport sekciyaları aşıladı. Bükil memlekettik deñgeyde qarjı qwyılatın boladı. Osınday müddeler toğısatın jer. Endi mına qızıqtı qarañızdar: osı kezge deyin bwl iske A.Şpekbaevtıñ qatısı bar-joğın boljammen ğana qaradıq. Boljam jasauğa negizgi sebep ne boldı?

Jaña qısqaşa aytıp öttim ğoy, para berilmekşi bolğandığın. Ol berilmegen para. Biraq A.Şpekbaev basqaratın wlttıq byuro 60 mln teñgeni «para retinde aparıp beruge» Şaymerdenovke bergen. Soğan qarap wlttıq byuronıñ müddeli ekendigin bildik. Wlttıq byuronıñ tergeuşilerimen biz oñaşa jağdayda kezdesken kezde olar «bizdi üş ärip KNB mäjbürlep otırğan, tapsırıs beruşi KNB» dedi. Beyresmi jağdayda. Ärine, resmi türde aytpaydı. Soğan senip keldik. Biraq, KNB qay jerde, qanday jağdayda iske müddeli boluı mümkin dep oyladıq. Artınan mına bir jağday közimizdi aşıp berdi: 2019 jıldıñ 20 mausım küni meniñ qorğauımdağı Islam Äbişev pen Serik Tükievti wlttıq byuroğa kabinetke aldıradı. Bizderdi, yağni advokattardı şaqırmaydı. Sosın komp'yuterde terilgen eki arızğa qol qoydırıp aladı. «Biz «Düniejüzilik qazaq küresi federaciyası» prezidenti jäne vice-prezidenti qızmetinen öz erkimizben ketemiz» degen arızğa qol qoydırıp aladı. Türmede otırğan adam komp'yuterde tere almaydı ğoy. Qoldarında internet te, komp'yuter de joq. Onıñ ornına olar isti qısqartamız degen uäde beredi. Sosın is qısqarmağasın swraydı ğoy, men bilmeymin dep bir-birine silteydi. Keyin yusticiyağa tapsırıs berip  qarasaq, qazirgi tañda «Düniejüzilik qazaq küresi federaciyası»  prezidenti bolıp osı sıbaylas jemqorlıqqa qarsı küres wlttıq byurosınıñ basşısı A.Şpekbaev özi tağayındalıp alıptı.

– Bılayşa aytqanda, Äbişevti türmege qamap, qızmetin tartıp aldı demeksiz be?

– Iä, solay. Bizdiñ isimizdi tergegen respublikalıq wlttıq byuro basşısı Äbişevtiñ qızmetin ielengen. Osı kezge deyin Qanat Bozımbaev pen Arman Şoraev ala almay kelgen federaciyanı Alik Şpekbaevtıñ qolımen alıp otır. Bwl jağday halıqaralıq ülken janjalğa alıp keledi. Sözsiz. Sebebi, qazir attarın atamay-aq qoyayın, meniñ advokat ekendigimdi bilip, Evropanıñ bes memleketiniñ ökilderi habarlastı. Äzirge beseu. «Bwl ne jağday? Bizdiñ prezidentimiz – Islam Äbişev qoy» dep. Bwl halıqaralıq deñgeyde ötken kongreste saylanatın qızmet. YAğni, tağayındalatın emes, saylanbalı. Evropada bizdegidey ministr, wlttıq byuro basşısı degen qızmetter bizdegidey bedeldi emes. Ol jaqta demokratiya. Demoratiyalıq jolmen eñ birinşi Qazaqstan ğoy aşqan dep, Qazaqstannan eki twlğanı birin prezident, ekinşisin vice-prezident etip saylağan.

–  YAğni, sol federaciyağa müşe memleketterdiñ barlıq ökilderi dauıs berip saylağan ğoy?

– Iä. 46 memleket müşeleriniñ barlıq ökilderiniñ qatısuımen saylanğan. Solar: «Biz basında azamattar wstalğan kezde tergeu isine aralasuğa qwqığımız joq, Qazaqstannıñ işki şaruası dedik. Biraq, ne bolıp bara jatır? Qazirgi biz tanımaytın basşı kim? Alik Jatqanbaywlı Şpekbaev degen kim? Onı kim sayladı? Ol kim? Qanday qızmet atqaradı?» dep mağan şığıp jatır. Ökinişke oray, olarğa aytuıma tura keldi. Bwl adam Äbişev pen Tükievtiñ isin tergep jatqan wlttıq byuronıñ basşısı dep aytuıma tura keldi.

Sondıqtan da meniñ qorğauımdağı azamattar üş adamnıñ atın naqtı aytıp otır. Tağı da qaytalap öteyin. Olar: Arman Şoraev, belgili käsipker, mecenat, media salasındağı bedeldi twlğa; energetika ministri – Qanat Bozımbaev; Qazaqstannıñ sıbaylas jemqorlıqqa qarsı wlttıq byuro basşısı – Alik Şpekbaev.

Osı üş adamnıñ odağınıñ nätijesinde Islam Äbişev pen Serik Tükiev jalğan jalamen twtqındalıp otır. Jala ekendigin öz atımnan ayta alamın. Sebebi, mwnday is bolmağan eşqaşan da. Para almağan adamdı eşbir dälelsiz «para alğısı keldi» dep sottau aqılğa sıymaytın närse. Osınday sot procesi bastalğalı jatır. Bwl jerde aytılatın närse öte köp. Bizde şeneuniktiñ bäri jemqor, paraqor degen tüsinik qalıptasıp qalğan ğoy. Eger sol standarttı oylaudan şığa almasañızdar, 14 qazan küni bolatın sotqa şaqıramın. Aldında dayındıq satısınan öttik, sol kezde aşıq sot ekeni belgilendi. Jurnalister qatısatın boladı. Barlıq jurnalisterdi, blogerlerdi, jalpı öz qwlağımen estip, öz körgenine ğana senetin barlıq adamdardı şaqıramın. Astana qalasındağı arnayı qılmıstıq isterdi qaraytın sotqa kelip qatısularıñızdı swraymın. Nemese sol sottan körsetiletin tikeley reportajdardı köruge keñes beremin. Bizdiñ jasıratın eşteñemiz joq.

Meniñ qorğauımdağı Islam Äbişev «basqa da kisilerdiñ atın atap, tüsin tüstep bärin aytamın, neşe türli bılıqtıñ bärin şığaramın» dep otır. Öytkeni, ol kisiniñ joğaltatın eşteñesi joq. Nege deseñiz, ol kisige tağayındalğalı otırğan jaza – 10 jıldan joğarı qaray. Oylap qarañızşı, 3-4 jıl bolsa, mümkin şarttı jaza alıp qalarmız degen ümitimiz bolar edi, «qartayğan şağında jağalaspay-aq qoyayıqşı» dep. Ol kisige jasıratınday eşqanday qajettilik joq. 300 milliard, 1 trillion boyınşa da aytılmağan äñgime köp. Bwğan deyin su salasında eki adamnıñ ölimi bolğan – Jampozov pen Mwhamedjanov. Onıñ bärin wlttıq byuromen baylanıstıramız. Mwhammedjanov Almatı qalasındağı Almatı oblısı boyınşa «wlttıq byuronıñ tergeu böliminde otırğanda törtinşi qabattan sekirip ketti, özin-özi öltirdi» delinedi. Şın mäninde basqaşa bolğan. Ol da aytıladı. «Onıñ ölimine sol Almatı oblısı boyınşa wlttıq byuronıñ adamdarınıñ qatısı bar» dep esepteydi meniñ qorğauımdağı adamdar.

Al Jampozovtı özderiñiz bilesizder, wlttıq byuro tarapınan körgen qorlığın bärin tikeley efirge şığarıp, bükil halıqqa jariya etip ketti, meşitke barıp söyledi, elmen, halıqpen qoştasıp, tergeuşi men prokurordı jaralap, özin atıp öltirdi. Bwl eki ölimniñ de osı iske tikeley qatısı bar. Birinşiden, bärin aytuğa uaqıt tar. Ekinşiden, sot barısı kezinde aytılatın närselerdi Äbişev pen Tükiev öz auızdarımen aytadı. Sebebi, men qastarında bolğan joqpın. Ekeuine de Äbişevke «qarsı pokazanie» beruge, neşe türli wsınıstar aytılğan wlttıq byuroda. Olar qarsı jauap bermedi. Mwnıñ bärin Äbişevtiñ öz auzınan estitin bolasızdar.

– Bwl kisiniñ isti boluı Su komitetindegi jwmısına qatıstı emes pe edi? 

– Tikeley qatısı bar. Su resurstarınıñ komiteti basşısı retinde ayıptalıp otır ğoy. Para alğısı keldi degen ayıp tağılıp otır.

– Keşe alğaşqı tıñdalım, sot otırısı boldı dediñiz. Sol tıñdalım jabıq türde ötti, eşkim qatısa alğan joq. Tek özderiñiz qatıstıñızdar. Ne aytıldı? Qanday ötiniş, talap-tilekter berdiñizder?

– Qısqaşa aytayın. Meniñ tarapımnen mınaday ötinişter aytıldı. Qılmıstıq isterdi qısqartu turalı ötinişim tolıq bes betten twradı. Ekinşi ötinişim – bas şarasın özgertu turalı. Üşinşisi – sarapşı maman qorıtındısın qabıldau turalı. Törtinşisi – qılmıstıq isterdi prokurorğa qaytaru turalı. Besinşisi – bas sottı talqılau tağayındalğan jağdayda dayındıq isteri turalı. Altınşısı – Wlttıq byuronıñ arandatuşılıq is-äreketteri turalı ötiniş. Meniñ tarapımnan osınday altı birdey ötiniş jariyalandı. Men «buınsız jerge pışaq wrmaymın». Oyıña kelgen sözdi jaza bermeysiñ ğoy. Bäri negizdelgen, naqtı dälelder wsınılğan. Ärqaysısınıñ artına jalğağan däleldeuşi qwjattarı bar. Sol ötinişterdi jariyalau üşin bir sağat üstinde uaqıtım ketti. Soğan sud'yadan alğan jauabımdı körseteyin. Bar-joğı eki-aq bet. Qanağattandırılmadı dep bas tarttı. Altı birdey ötinişimdi qabıldamadı. Jäne sud'ya qayda, nege asıqqanın bilmeymin, törteuine jauap berip, ekeuin müldem wmıtıp ketken.

Eñ bastı aytqım kelip otırğanı – bwl istiñ artında kimder twrğandığın aytıp ülgeruge tiisti boldım. Bügin birinşi ret aytıp otırmın. Bwl adamdardıñ osal emes ekendikterin de aytıp otırmın. Aldıñğı ötken press-konferenciyada bwl faktilerdi aytqanım joq. Jalpı iske qatıstı key närselerdi tügeldey aytqanım joq. Biraq sonıñ özinde, qatelespesem, «31 arna» jañalıq taratqanda orısşa nwsqasında «Bitva titanov» degen atpen beripti. Öte dwrıs qoyıptı. Bwl öte ülken lauazımdı twlğalardıñ arasındağı teketires ekendigi qazirdiñ özinde belgili bolıp otır. Jäne bwnıñ artındağı lauazımdı twlğalar Qazaqstannıñ bedeldi, bılayşa aytqanda, şeşuşi twlğaları.

– Bükil Qazaqstannıñ, halıqtıñ tağdırın şeşe alatın twlğalar deysiz ğoy?

– Iä. Mwnı aytıp ülgermesem, olar türli jolmen meniñ de auzımdı jabudıñ joldarın qarastırğan bolar edi. Erteñnen bastap jurnalisterge resmi türde habarlaymın. Eñ bastı aytatınım – 14 qazannan bastap, Astana qalasında  kün sayın sot otırısı boladı. Düysenbi, seysenbi, särsenbi, beysenbi künderi. Bwl mäsele arqılı halıqqa, qoğamğa qanday paydalı aqparat bere aluımız mümkin? Birinşiden, Qazaqstannıñ jemqorlıq jüyesi qanşalıqtı tereñge ketip qalğanın bile alasızdar. Elimizdiñ byudjetiniñ, yağni siz ben bizdiñ aqşamızdı jeu, onı talan-tarajğa salu joldarınıñ mölşeri qanşalıqtı ekendigin bile alasızdar. Öz basım, bwrın 20-30 payızın wrlaytın şığar dep oylaytınmın. Bwlar degen «tüyeni tügimen jwtadı» degen söz ber jağı, odan asıp tüsedi eken.

Mısalı, «Äbişev trillion ünemdedi» dep otırmız ğoy. Äbişevti 2013 jılı Su resurtarı komitetiniñ basşısı qızmetinen ketirip, ol joq kezde, prem'er-ministr deñgeyinde qwrılğan memlekettik bağdarlamada su şaruaşılığına bölingen aqşa – 1 trillion 500 milliard. Äbişev 9 ay qızmette bolmağan kezde jasalınıp, qabıldanğan bağdarlama. Bwl kisi Nazarbaevtıñ jeke tağayındauımen sol qızmetke qayta kelgende sol qarjınıñ 1 trillion teñgesi artıq ekenin däleldegen. 500 milliardqa bwl isti tämamdauğa bolatının däleldegen de, 1 trln teñgeni qısqartqan. Sol kezdegi Prezident N.Ä.Nazarbaevtıñ aldına kirip däleldegen. Nazarbaev sol nwsqanı bekitip, qalğan aqşanı byudjetke qaytaramız dep qol qoyıp, şeşim şığarğan. Sonda qarañızdar, 31 milliard bir ğana jobağa – Astana qalasındağı su qoymasına bölingen. 29 milliard artıq bölingen... Aqılğa sıyğızıp qarañızdarşı, sol kezdegi trillion qazirgi 2 trillion. 1 trillion degen Qazaqstandağı bükil üy mäselesin, bükil köpbalalı analardıñ mäselesin, bükil äleumettik mäselelerdi tügel jauıp tastaytın aqşa. Bir ğana komitetten wrlanıp otırğan aqşa.  Bwl jağdaydı bilu biz üşin öte mañızdı. Özim orıstildı ortada köp jüremin. Ökinişke oray, qazaq tildi ortanı sauatsız dep ayıptaydı. Öytkeni, keyde sauattı türde mäselelerdi qoya bilmeydi dep aytadı. Mına isti ädeyi qazaqşağa audardıq. Mwnıñ özi üşin sottasuımızğa tura keldi. Tergeu orısşa jürip keldi. Jalpı, mwnday deñgeydegi ister ünemi orısşa boladı. Biz de basında orısşa qatısıp keldik. Keyin Äbişev: «İsti qazaqşağa auıstırıñızdar. Men – qazaqpın, qazaqşa erkin söyleymin» dedi. Ol kisi principke barıp ayttı. Sosın biz ötiniş berip edik, wlttıq byuro tergeuşileri qazaqşa jürgizuden bas tarttı. Bwl endi swmdıq jağday. Konstituciya boyınşa da, qılmıstıq kodeks talaptarı boyınşa da is, negizinde, memlekettik tilde tergelu kerek. İsti bolıp jatqan adam memlekettik tildi bilmegen jağdayda jäne tek qajettilik bolğan kezde ğana basqa tilde jürgizilu kerek. Sodan özim bas prokuraturağa jazdım. Ol jerde özim qattı sıylaytın Serik deytin birinşi qızmettiñ mıqtı bastığı bar. Sonıñ qolımen meniñ ötinişimnen bas tartu turalı qaulı aldım. Aqırında tergeu sotına sotqa berip barıp, qazaqşa söyleu qwqığımızdı sot arqılı qaytardıq. Söytip qazaqşağa audardıq. Sondağı oyımız – qazaq tildi orta bilikte qanday swmdıqtar bolıp jatqandığın, qanday deñgeyde aqşa jelinip, byudjetti talan-tarajğa salu qanşalıqtı deñgeyde asqınıp, dendep ketkenin bilsin degen oy. Sondıqtan da reportajdar mindetti türde qazaq tilinde jürgiziledi. Sot procesi bastan-ayaq qazaq tilinde boladı. Siz ben bizdiñ qarajatımızdıñ, aqşamızdıñ esebin swrau, bolaşaqta qalay talap etu  joldarı wsınılatın boladı. Şet jağasın aytayın: Kezinde Islam Äbişev 300 milliard teñgeni ünemdedi me? Ünemdedi. Bwl fakt. Qwjat türinde däleldenip, memleket deñgeyinde moyındalğan närse. 1 trillion aqşa da däleldendi. Bwl da fakt. Onday bolğan joq dep eşkim ayta almaydı. Endi qarañız, nege osı faktiler boyınşa is qozğalmaydı? Sol trilliondı, sol 300 miliardtı kimder jegisi keldi? Kimder wrlağısı keldi? Qwnı aspandağan jobalardı kimder jasap, kimder qabıldadı? Onı da bireuler talan-tarajğa salıp, qaltasına basıp qalğısı keldi ğoy?!..

–  Jaña siz aytıp qaldıñız ğoy, jemqorlar arı ketse 20-30 payız jeytin şığar dep oyladım dep. Bılay qarasañız, 2 milliardtıq jobağa 31 milliard swrau degen 15 ese köp...

–  Solay. Qazaqstannıñ twralap jatqanı sol eken. Ökiniştisi sol, biz bärin köteretin bolamız. Aldın-ala ayta keteyin, wlttıq byuronı sotqa bergeli jatırmın. Nege? 60 million teñgeni alğısı keldi dep Äbişevti otırğızıp tastağan kezde, däl sonday scenariymen däleldenip twrğan trilliondı, 300 milliardtı kim jegisi keldi? «Pokuşenie na hişenie gos.byudjeta» faktisi körer közge tüsinikti bop twr ğoy. YAğni, asa iri kölemde memlekettiñ aqşasın wrlauğa oqtalu belgisimen is qozğalmağan osı kezge deyin. Bwl jerde wlttıq byuronıñ özi qızmettik twrğıdan qılmıs jasap otır dep esepteymin. Sebebi, sol faktini tergep-tekseru olardıñ mindeti edi. Biz, negizinde, talap etip, jwmıs jasatuımız kerek. Bwl is qoğamdıq deñgeyde, qoğamnıñ baqılauında sol üşin boluı kerek. Sizder Islam Äbişevti batır dep tanımay-aq qoyıñızdar, aqtasın dep talap ta qoymay-aq qoyıñızdar. Biraq, osı mümkindikti paydalanıp, «neğıp biz aqşağa jarımaymız, nege Qıtaydan qarız ala beremiz, byudjet aqşasınıñ büyiri nege tompaymaydı?..» degen swraqtardıñ jauaptarın estigiñiz kelse, osı sottı bastan-ayaq qoğamdıq baqılauğa alıñızdar degim keledi.

– Sizdiñ qorğauıñızdağı Islam Äbişevtiñ özi bizneste bolğan adam eken...

Osı jerde ayta keteyin: 300 milliard ünemdegende Qazaqstan boyınşa joba barısın «ot i do» teksergen ğoy. Oğan negizi Islam Äbişev jauaptı emes bolatın. Onıñ zañdılığına jauap bermeydi. Sebebi, ol kelmey twrıp, qol qoyılıp, rettelip qoyğan. Şağın ğana joba. Köp te emes, 9 milliardtıñ jobası. Bwl kisi 500 millionğa deyin tüsirip tastaydı ğoy. Sol kezde jobanıñ artında twrğan müddeli adamdar bwl kisige qolma-qol 2,5 milliard aqşanı para retinde alıp keledi. Jäne onı memleket deñgeyinde jürgen basşı äkeledi de: «Mına jigitter meniñ jaqın bauırlarım edi.  Osı aqşanı al da, qısqartpay-aq qoyşı» dep ötiniş aytadı. Isekeñ ol kisiniñ üstinen arız jaza almaymın, sıylas adamım edi deydi. «Ekeumiz renjispey tarqayıq. Byudjette aqşa joq. Mına aqşanı qaytaramın. Seniñ de, meniñ de aqşam emes» dep bas tartıp, älgi kisini qaytarğan jayı bolğan. Sonda 60 million emes, 1 trillionnan 1 payız alsa da jetip jatır ğoy, para alatın bolsa. Bwl – bir. Ekinşiden, Islam Äbişev bizneste de jolı bolğan adam. Qanday biznestermen aynalısqandığın, ne aşqandığın özi jasırmay aytadı.  Sondıqtan 60 million teñge bireuler üşin köp aqşa şığar, biraq Islam Äbişev deñgeyindegi adamdar üşin onday ülken summa emes.

– «Eki aydan keyin zeynetke ketemin» dep otırğan Islam Äbişev üşin 60 million 60 teñgege «qol bılğağanmen» birdey ğoy?

– Iä. Ayta berseñ äñgime köp. Stenogrammanıñ özinde jazulı twr. Osınday äñgime şıqqan kezde, özi äñgimesi jazılıp jatqanın bilmeydi, Azamat Şaymerdenovtı şaqırıp alıp: «Äy, aynalayın, men osınday äñgimeler estip jatırmın. Seniñ qatısıñ joq pa? Tınış jüriñder. Men abıroymen ketuim kerek» dep wrsadı. Bwl 2019 jıldıñ qañtar ayındağı äñgime. Ol kisi naurızda zeynetke ketui kerek.

Şın mäninde ol kisi 60 million teñgege mwqtaj adam emes. Qajettiligi  de joq. Zeynetke keteyin dep otırğan jerinen, Qazaqstannıñ küres federaciyasın basqalay alatın rıçagı qalmağandıqtan, onı osılay maqsattı türde «isti» qılğan.  Al Qazaqstanda şeneunikti ayıptau öte oñay. Öytkeni qoğamnıñ özi ayıptay jöneledi. Qoğamnıñ özi, bir şeneunik qamalsa, beynebir sottardıñ bäri, prokurorlardıñ bäri ob'ektivti qaraytınday, wlttıq byuro ob'ektivti tergeytindey, şeneunikterdi bükil qoğam ayıptap şığa keledi. Sondıqtan meniñ ılği aytatınım sol, men üşin eñ auırı – şeneunikti qoğamnıñ aldında qorğau, aqtap alu.

–  Ärine, faktige süyense, fakti bolsa, naqtı sol isine qatıstı, söz basqa...

–  Bir ğana söz aytayın. Eger naqtı fakti bolsa, eldiñ bärin 14 qazan küni bastalatın sot procesine keliñizder dep şaqıra almas edik. Deloda prokuror körsetpey me, «mine aqşa swrağan kezi, mine aqşa alıp jatqan kezi, mine Äbişevtiñ telefonmen söyleskenderi» dep. Bwlar eki ötirik kuä tauıp aldı. Sol kuälar «negizi alğısı keldi» dep aytıp otır. Aldı dep ayta almaydı. Sebebi, alğan joq. Alğısı kelgenine de dälel joq.

– Alğaşqı sot otırısında jariyalağan ötinişterdiñ qısqaşa mazmwnın aytıp berseñiz...

– Birinşisi – qılmıstıq isti qısqartu turalı. Qısqartuğa tolıq negiz bar. Ekinşi ötinişim – bas şarasın özgertu turalı boldı. Islam Äbişev zeynet jasındağı adam. Tergeu izolyatorındağı eñ jası ülken adam. Adam öltirse de qamamaytın sottarımız däl Islam Äbişevke kelgende qatıp qaldı. Üy qamağına jiberuge tolıq negiz bar. Däl osı stat'yadağı jası äldeqayda kişi, densaulığı mıqtı adamdar üy qamağında otır. Islam Äbişevti şığarmadı. Türmede jatqan kezde 4 ret qwladı. Biraq «densaulığı bäri jaqsı» dep jazıp beredi de, şığarmaydı. Üşinşi ötinişim – sarapşı maman qorıtındısın qabıldau turalı. Para almağan jerde, eñ negizgi närse sot filologiyalıq-psihologiyalıq saraptamağa jüginedi. Sarapşılar üş ay boyı jazdı ğoy. Azamat Şaymerdenovpen kezdesken qızmet babında, äñgimeleri jazılıp jatqandığın bilmeydi. Bizdiñ wlttıq byuronıñ qolınan bäri keledi. Memlekettik sarapşılardı soğan itermelep, para alğısı keldi degenge keletin qorıtındı jasağan. Biz osınıñ bärin bıt-şıtın şığarıp däleldep, jaña saraptama wsındıq. Onı da qabıl almadı sud'ya. Törtinşi ötiniş – qılmıstıq isterdi prokurorğa qaytaru turalı. Däl osı sottıñ dayındıq satısındağı qılmıstıq isti, belgili bir jağdaylarda isti keri qaytaru tärtibi közdelgen. Bwrınğışa aytqanda DS deydi. Qılmıstı qosımşa tergeu deydi. Qazir qaytaru dep jazılğan. Wğımı özgergen. Bwğan da jetkilikti derekter keltirip, däleldep bergen bolatınmın. Qazirgi tañda bas sot talqılauda bolmaytının däleldegen bolatınmın. Tağayındalğan jağdayda dayındıq jwmıstarı turalı özimizdiñ tarapımızdan kuä retinde Alik Şpekbaevtı şaqırtqanbız. Bizge sebebin tüsindirsin. Qalay federaciya basşısı bolğandığın. 15 jıldıq jwmıstı qalay jeti künniñ işinde tartıp aldı? Eşqanday qatısı joq adam. 20 mausım küni Islam Äbişevten bas tartu turalı ötiniş alıp aladı da, 27 mausım küni özi basşı bolıp otıradı. YUsticiya bergen qwjattarın tirkep qoydım. Sot Şpekbaevtı şaqırtudan bas tarttı. «Öytkeni, bwrın tergeude kuä retinde jauaptalmağan» deydi. «Jäne tergeuşiler kuä dep tanımağan» deydi. Osınday söz bola ma? Eger tergeuşilerdiñ tanığanın ğana sotqa şaqıra alsaq, onda qorğaudıñ ne keregi bar? Bizder, advokattar ne istep jürmiz? Qılmıstıq process kodeksiniñ zañ talaptarı boyınşa sud'ya bilmey bwzıp otırğan joq, bilip bwzıp otır dep esepteymin. Sud'yanı osınşalıqtı sauatsız dep oylamaymın. Al konstituciya boyınşa zañ men sottıñ aldında jwrttıñ bäri birdey. Atqarıp otırğan qızmetine, lauazımına baylanıstı emes. Qazirgi zañ boyınşa tek Prezidentti ğana kuä retinde şaqıra almaymız. Qalğan deñgeydegi barlıq şeneunikti şaqıra alamız. Onıñ üstine, bwl jerde tikeley qatısı bar adam bolsa da, bas tarttı. Tağı bir ötiniş jazdım – Wlttıq byuronıñ arandatuşılıq is-äreketteri turalı. Äzirge bwl jabıq twra twrsın. 14 küngi sotta qanday arandatu äreketteri, qanday provokaciya orın alğandığın biz aytamız. Mwnıñ bäri bir maqalağa sıymaydı. Ärqaysısı atan tüyege jük bolarday ülken-ülken mäseleler.

– Soñğı swraq: Islam Äbişev otırğan kamera qanday? Suhanberdievaniki siyaqtı komfort pa?

– Joq. Eşqanday komfort joq. 138-şi qapasta otır. Qazirgi audarmada qapas deydi. Tergeu izolyatorında, Astananıñ Şanhay degen rayonında. Ol jerde, negizinen, 3-4 kisilik orındar, biraq 6, keyde sığılısıp 8 adam jatadı. Bükil sanitarlıq normalar bwzılıp otıradı. Eşqanday artıqşılıq joq. «Sançast'qa» da wsınıs tüsirgende, «remont bastalıp ketti» dep, qwlap jatsa da kamerağa qayta jatqızadı. «Sançast'» degen – izolyatordağı nauqas adamdardı jatqızatın, därigerler baqılauında bolatın bölim. Remont bastalıp ketkendigin Isekeñ «men üşin ädeyi istelgen» dep esepteydi. Sonday jağday.

– Egjey-tegjeyli äñgimeñizge rahmet! 

Replika: Abai.kz aqparattıq portalı joğarıdağı spikerdiñ pikiri redakciya wstanımın bildirmeytinin, eñ bastısı aldağı uaqıtta maqalada esim-soyları atalğan jekelegen azamattar redakciyağa jauap beruge nietti bolsa, olardıñ da pikirin beruge äzir ekenin aytadı.

"The Qazaq Times"