Soñğı uaqıttarı Qazaqstandağı tirkelgen jalğız oppoziciyalıq JSDP "Aqiqat" partiyası mañında bolıp jatqan dauğa baylanıstı bügin biz partiyanıñ eks-törağası Ermwrat Bapimen swhbattasudı jön kördik. Ayta ketetin bir jayt, "Aqiqattıñ"  HV-qwrıltayında partiya müşeleri törağa Ermwrat Bapidi "Äkejan Qajıgeldin men Bergey Rısqalievtiñ ırqına jığıldı" degen sıltaumen ornınan alıp, partiyadan şığarğan.

– Sonımen, Ermwrat mırza, sırttağı Qajıgeldin men Rısqalievtan aqşa alğanıñız ras boldı ma?

– Bälkim, Zamanbekti men atıp ketken şığarmın? Altınbekti men öltirdi degenge de senip qaluıñız mümkin be? Tilde süyek joq – äsirese qazaqtıñ...

– Joq, degenmen partiyalastarıñız sizdi şetelden aqşa aldı dep ayıptadı ğoy...

– Birinşiden, men büginde olardıñ partiyalastarı emespin! Şınımdı aytsam, onday bılıqpen bıqsığan ortanıñ atausız ayıbınıñ arqasında tazalanıp şıqqanıma quanamın. Bwğan deyin qoğamda mağan«eski oppoziciya», «Qosanovşıl Jaña Qazaqstannıñ ökili», «biliktiñ ırqındağı partiyanıñ törağası», t.t. jamaular jasqalıp, partiyağa kelgen şın nietime senimsizdik bolğan edi ğoy. Endi men apparatşıl byurokratiyalıq batpaqtan «şayılıp», «juılıp» şıqtım. Sebebi siz aytqan «partiyalastarımnıñ» keritarpalığı men azamattıq qoğamdı, milliondağan narazılar armiyasın JSDP-ğa tartuğa degen talpınısıma keseköldeneñ boluı – meniñ nietimniñ adal bolğanın el aldında özderi däleldep berdi. Mağan degen seniminde selkem bar el-jwrttıq aldında aqtap bergenderin özderi de añğarmay qaldı. Bwnı sayasi topastıq demegende – ne deymiz?

– Jön delik, al ekinşiden ne aytpaq ediñiz?

– Ekinşiden Äkejan Qajıgeldin de, Bergey Rısqaliev ta elge degen, eldiñ özgerisine degen ıqılastarı teris adamdar emes. Olar – Qazaqstannıñ azamattığınan şıqpağan, eriksiz aydau men quğınğa mäjbür bolğan jigitter. Şeteldik Maşkeviç sayasi partiyalar men «täuelsiz» atauı bar nazarbaevşıl gazetterdi qarjılandırıp jatqanda qıñq etpegen bilik bwl ekeuin jau köre qalğan eken! Olardıñ «kinaratı» – bireu-aq: Nazarbaevtıq jeke dara bilikke qarsı şıqtı...

-Qajıgeldin qarsı şıqqan şığar, al Bergey Rısqalievti qoğam olay bağalay almaydı. Jañaözenge qatısı bar degen qaueset te tegin bolmasa kerek...

-Iä, Atırau oblısı bolmasa, eldiñ basqa aymaqtarında Rısqalievqa degen közqaras ala-qwla ekenin bilem. Bwl endi kimniñ qalay nasihattauına baylanıstı jağday: bilik onı qılmsker dep, sırttay sottadı, al Rısqaliev öziniñ şetelge qaşıp ketu sebebin sayasilandıra almadı. Esi dwrıs adam elden bezip nesi bar?

-Degenmen siz «aqşa alu-almau» mäselesinen auıtqıp kettiñiz...

-Aqşa alsam, jağday mınaday partiyalıq töñkeriske deyin uşığar ma edi? Eger mende aqşa bolğanda, «töñkerisşilerdiñ» tañdaylarına «sırttan alğan» qarjımdı tamızıp twrğanda, bwl byurokrattar mağan qarsı şığuğa qauharsız bolar edi. Olar meniñ alaqanımnan jem şoquğa däniger edi.

Biraq men eki jağdaydan adamın: birinşiden, erkin oylı ortadağı, demokratiyalıq diñi bar adamdı aqşağa baylauğa qarsımın, boyımda onday oğaş ädet joq; ekinşiden, ol eki azamattan qıruar qarjı tügili, tesik tiın alğan joqpın. Alsam – partiyanıñ oblıstıq filialdarın endigi tolıqtay auıstırıp, toğışar toptı partiyadan bıqpırt tigendey quıp, wyımdı alastap ülgirer edim.

– Söziñizge qarağanda, sizdiñ de quğın saluğa qadetiñiz bar siyaqtı...

– Swrağıñızdıñ törkinin tüsindim... Biraq, qwymışaqtarı partiyalıq kresloğa on jıldan astam uaqıttan beri jabısıp qalğan, mañaylarına qoğamnıñ basqa ökilderin jolatuğa qwlqı joq partokrattardı tırqıratıp qumağanda, mañdaylarınan sipauım kerek pe edi?! Bwlardıñ mağan taqqan tağı bir jalañ jalası – «partiyağa tüsiniksiz adamdardı äkelip jatır», «privodit neponyatnıh lyudey» degen bıljıraq boldı.

Kökem-au, soñğı prezidenttik saylauda qoğamdı qoparıp tastay jazdağan baqılauşılar qanday «tüsiniksiz adamdar» boluı mümkin?! Nemese, elge jaña protestik trend äkelgen,qarsılıq qozğalısına tıñ dinamika bergen «Oyan, Qazaqstan» qozğalısın nemese täuelsiz partiya qwramız dep wran salğan astanadağı «Respublika» jastar birlestigin ölsem de «tüsiniksiz adamdar» qatarına qosa almaymın.

Sayasi wyımnıñ jetekşisi retindegi meniñ bastı maqsatım – partiyanı osı jaña tolqınğa, qazaqstandıq qoğamğa qosıp, eldegi qarsılıq qozğalıstarın twtastıru arqılı parlamenttik saylauğa birlesip jäne bilikpen teke-tires jağdayında baru boldı. Men partiya işinde bilikpen eşqanday sayasi ımırağa barmaudı, Aqordanıñ arbauı men aldauına tap bolmaudı talap ettim. Al keşe ötken baspasöz mäslihatında töñkerisşiler: «Bilik şaqırsa, biz Toqaevtıñ kelisim keñesine baramız» dep otır. Bwl degeniñiz biliktiñ oyın şartına könu, solardıñ alañında tağı bir sayasi spektakl' qoyu degen söz. Bwl sayqımazaqtıñ astarlı mäni – qazaqtı aldarqatu, halıqtı tağı da 40 jıl şöl dalada şölirketip, nazarbaevtıq biliktiñ ğwmırın meyilinşe soza tüsuge järdem jasau degen söz. Men bwğan kelise almaymın! Al sonday kelisimge barıp, bilikpen birge oynauğa, Nazarbaevtan äbden mezi bolğan halıqtıñ seniminde oynaqtauğa qwştar «zagovorşılar» meni törağalıqtan ğana emes, partiyadan şığarıp tındı.

– Bälkim, partiyanıñ sirsip qalğan serkeleri Janbolat Mamaydı sizdiñ törağalıqqa wsınuıñızğa qarsı bolıp, töñkeris jasauğa mäjbür bolğan şığar, mwnday pikirge jol bere alasız ba?

– Mümkin! Biraq olarda Janbolattı saylamay qoyu mümkindigi boldı ğoy: ol üşin töñkeris jasap, partiyanı qoğam aldında masqara qıludıñ qajeti qanşa edi?!Olardıñ üşinşi bir küştiñ birimen separatşıl, jikşil äreketke baruında basqa sebep bar. Eger partiya siezi men oylastırğanday josparda ötken jağdayda, azamattıq qoğamnıñ ökili retinde jäne eki ret naqaq sottalğanı bar – Janbolattıñ figurası partiya üşin ülken rebrending bolar edi.

Negizinde men siezd bastalğanğa deyin Janbolattı törağalıqqa wsınu «jobasın» sayasi keñes müşelerinen de, delegattardan da jasırıp keldim. Sebebi – oppoziciyalıq alañda jürip, qauipsizdikti eleñ qılmaudıñ kesirinen jüzege aspay qalğan talay tarihtı bastan keşkem... Onıñ üstine, Janbolat sottı bolğannan keyin – aldağı qaraşa ayına deyin bas bostandığı «probaciya» dep atalatın şekteude jürgen azamat. «Janbolattıñ jobası» atışulı «KNB»-nıñ qwlağına jetse, «KUIS» onı qaytadan türmege tığuı mümkin edi. Al eger ol törağalıqqa saylanıp ketken jağdayda, bwl äreket sayasi astar alar edi de, onı qamauğa aludıñ mümkindigi «nölge» teñeler edi.

– Degenmen, sizdiñ öziñiz de partiya üşin rebrending ediñiz ğoy: saylanğanıñızğa bes-aq ay boldı, tanımal jurnalist retindegi atağıñız elge mälim, klandıq toptarda bolğan joqsız. «Janbolattıñ jobası» siz üşin qanşalıqtı qajet boldı?

– Men üşin emes, partiya üşin auaday qajet edi. Birinşiden, soñğı saylauğa boykot jariyalağan soñ, onısız da bwğan deyin wyqıda jatqan partiyanıñ reytingi plintustan tömen tüsip ketti.Onıñ üstine, saylauğa deyingi jäne odan keyingi Qazaqstan siyaqtı, meniñ sayasi jetekşilik imidjim de özgeriske wşıradı: köpşilik halıq özgeris üşin saylauğa barğan kezde, men «baykotşıl» partiyanıñ törağası bolıp şıqtım.

Ekinşiden, saylaudan soñ elde jaña jäne jas tolqın payda boldı. Biz qalasaq ta, qalamasaq ta, qoğamdağı qarsılıq qozğalıstıñ qazirgi generatorı – jastar. Olarmen menen göri, sol wrpaqtıñ ökili Janbolattıñ äriptes bolğanı äldeqayda wtımdı. Jastar bir-birine tüsinikti trendtte söylese aladı.

– Endeşe, bwl partiyalıq töñkeristiñ artında kimder twruı mümkin?

– Bwl jerde qattı oylanudıñ qajeti şamalı: birinşiden, qalay desek te, partiyasın qwytırqı qoyılımğa qatıstıruğa qarsı şığarğa törağanı ığıstıruğa älbette bilik müddeli. Bwğan bilik ekige jarğan «Aq jol» men «Nağız aqjoldıñ» nemese Serikbolsın Äbdildin ağamızdıñ nağız kommunisterine qosanjarlanğan kosarevtik «halıqşıl» kommunister partiyasınıñ sayasi tağdırı kuä. Barlığı bastan keşken jağday.

Ekinşiden, bwl töñkeristiñ artında bilikpen ımırağa barğan äldebir klandıq-oligarhiyalıq top boluı mümkin. Bwl top JSDP-nı biliktiñ aldına jığıp bergeni üşin, büginde Nazarbaev otırğan «kitaphanadan» sayasi-qarjılıq bonus aluı da ğajap emes. Däl osınday, biraq Toqaevtıñ ükimetine öş nemese Nazarbaevtıñ rejiminde esesi ketken top sayasi kek alu maqsatımen jikşildermen ımıra jasasıp, partiyanı sırttan satıp aluı mümkin.

– Ereke, qalay oylaysız, onday klandıq nemese siz aytqan soñğı «öşpendiler» tobı sizge şıqtı ma, şıqsa – olar sizben nege til tabısa almadı?

– Jaqsı swraq eken... Iä, mağan mwnday eki toptıñ ökilderi şıqtı. Birinşisiniñ – bilikpen ımıra jasasıp, parlamentten peruaşevtıq «Aq jol» siyaqtı 7-8 orın aluğa nieti bar eken. YAğni, bwlarğa halıqtıq müdde mañızdı bolmadı, bastısı – biliktiñ töñireginde «svadebnıy general» bolıp jüru ğana. Olar nazarbaevtıq rejimniñ mäñgilik jüyesin, zamannıñ eşqaşan özgermeytinin moyındağan merezder. Bwlar halıqtıñ mwñ-mwqtajın sırttay joqtağan sıñay tanıtıp, al iştey – bilikpen bite qaynasuğa nietti artister. Men soñğı şirek ğasırğa juıq uaqıtta mwnday «önerdi» meñgere almağan adammın...

Ekinşileri – biliktegi ülesi men oyıp alğan orınınan ayırılğan aqşalılar tobı. Anığında – bwlar azamattıq qoğamğa birşama jaqın, halıqtı narazılıqqa itermeleuge beyim top. Bwlarmen ortaq müdde üşin ımıra jasauğa bolar edi, biraq olardıñ qanına menşikşil (sobstvennik), qojayındıq qasiet siñip qalğan. Eger senseñiz, men qojayınğa qızmet qıla almaymın. Meniñ tanımımda qojayın – qoğam boluı tiis. Al özin partiyanıñ menşik iesi qılğısı kelgender azamattıq qoğamnıñ ığına jığılıp, «wyqıdağı akcioner» boluı tiis.

– Tipti qalay bolğanda da, qoğamnıñ ortaq müddesi üşin bwl toppen til tabısudıñ äbestigi bolmas edi ğoy... «Sayasat degen – kelisimge kelu öneri» degen söz bar...

– Jeme-jemge kelgende, bwl top azamattıq qoğamnıñ erik-jigerin öz ırqına köndiruge, klandıq müddesin halıqtıq mwrattardan joğarı qoyuğa, parlamenttik mandattı öz adamdarına taratıp beruge peyildi. Ärine, eger bwl top közge körinbey, «wyqıda jata twrudı» qalağan jağdayda, men olarmen kompromiske baruğa dayın edim.

Biraq joğarıda atalğan eki top ta meni qolşoqpar etip, partiyalıq qızmetke öz degenderin ötkizip, qoğamda qalıptasqan jağdaydı öz ırıqtarına paydalanğısı keldi. Al 60-qa kelgen men bireudiñ qolşoqparı bolatın jastan ötip ketkem. Jetekşilik qwramında azamattıq qoğam ökilderi bar partiyamen sanaspau – men üşin sanağa siıspaytın jağday. Sondıqtan men partiyanı äldebir klandıq toptıñ ieligine jığıp beruge qarsı boldım.

Biraq, äsirese ekinşi toptıñ ökilderimen at qwyrığın kesisken joq edim. Men olarğa partiyanıñ birneşe äriptesiniñ bireui boludı wsındım. Olar oylanıp, men moyınswnbay jürgende, partiyalıq töñkeriske kez keldik...

– YAğni, siz bwl töñkeristiñ sırtında osı eki toptıñ biri twr dep oylaysız ba?

– Äbden mümkin. Biraq bwl meniñ boljamım ğana. Qalay bolğanda da, men biliktiñ nemese sol mañdağı klandıq toptardıñ äreketin joqqa şığarmaymın.

– Mısalı üşin, naqtı qanday klandı aytar ediñiz?

– Olar Aqorda men «kitaphananıñ» töñireginde örip jür ğoy: mısalı, Dariğa Nazarbaeva men Bauırjan Baybektiñ «Nwr otanğa» bäsekeles partiyanı twnşıqtıruğa «ket äri emes» tobın aytuğa boladı. Büginde nazarbaevtıq bilikti saqtau men onı berik wstaudıñ bir aspabı – «Nwr otan» men parlament bolğanı anıq. Olardıñ oyında jappay halıqtıq qarsılıq qozğalısınıñ mümkindigine süyengen JSDP bilik partiyasına azulı qarsılas bolıp, parlamenttik saylauda «bülik» şığaruı mümkin. Bwnı tağı da soñğı saylauda eldegi özgeristi qalağan halıqtıñ qwştarlığınan bayqauğa boladı. Men ötken siezde delegattarğa osı mümkindikke iek artudı partiyanıñ bastı qaruı etudi wsınğım kelgen...

Sol siyaqtı, Kärim Mäsimov pen Bolat Ötemwratovtıñ nemese «Timur jäne onıñ komandasın» atauğa boladı. Bwlardıñ bäri postnazarbaevtıq kezeñde «status-kvo» jağdaydı saqtap qalğısı keledi, parlamenttegi partiya olar üşin zeñbirektiñ bastı kalibri sanalatını anıq. Sondıqtan osınday nemese joğarıda atalğan klandıq toptardıñ biri jas jigitterdi aldap soğıp, partiyanı sırttan «satıp aluı» äbden mümkin.

Ärine halıqpen bite qaynasuğa wmtılğan partiyanı müddeli toptıñ biri iemdenip ketui – bir mäsele, al «Aqiqat» atı bar qoğamşıl wyımdı astırtın ımıramen satıp jiberu – bwl basqa – soraqı mäsele. Sebebi – halıqqa asa qajet jalğız oppoziciyalıq partiya qoldı boldı. Sondıqtan da men «Aqiqattı» halıq jauları, partokrattar satıp ketti dep esepteymin. Bwl arada ötken ğasırdıñ 20-30-jıldarğı el-jwrt üşin şäyit bolğan «halıq jaularınan» bwlar sadağa ketsin! Olar – «halıq jauı» dep, tırnaqşanıñ işinde atalatın, al bwlar tırnaqşadan da, ar-ojdannan da tırday!

– Aytpaqşı, partiyanıñ «Aqiqat» atauı memlekettik tirkeuge alınbadı degen habar bolıp edi ğoy...

– Iä, besiktegi bala senbeytin sıltaumen Ädilet ministrligi rebrending ataudı tirkeuden bas tartqanı ras. Elde «Jeltoqsan aqiqatı» degen qoğamdıq birlestik bar, sondıqtan wqsas ataudı eki wyımnıñ iemdenune bolmaydı depti «ädiletşil» ministrlik. Birinşiden, «Jeltoqsan aqiqatı» – qoğamdıq birlestik, al «JSDP – sayasi partiya. Nege onda «Nwr-swltan» nemese «nwr» atauların köringen tesikke tıqpalauğa rwqsat etiledi de, bizdiñ partiyağa tiım saladı?

Biraq men partiyanıñ astanalıq filialı men onıñ zañgerine bwl negizsiz bas tartudı sotqa berudi tapsırğan edim, biraq bülikşil top törağanıñ bwyrığın tülki bwlañğa salıp, küni büginge deyin sot procesin bastaudı şegerip keldi. Ol – ma, osı siezde olar: «Bizge «Aqiqat» qajet emes, partiyanıñ bwrınğı atauımen – «JSDP» bolıp qaluımız kerek» dep, tipti qarapayım rebrending jasauğa da qwlıqtı bolmay şıqtı.

– Al endi «äskersiz qalğan general» retinde ne äreket qılmaq nietiñiz bar? Töñkerisşilerge qarsı äreket jasaysız ba, joq älde basqa salğanğa könesiz be?

– Joğarıda ayttım ğoy: osı «zagovordıñ» nätijesinde men özimniñ biliktik joba emes ekenimdi däleldep şıqtım dep. Men partiyanı halıqtıq qoğamğa aparğım keldi, al töñkerisşiler bwğan qarsı şıqtı. Bitti – osımen-aq kimniñ partiyalıq reforma jağında, kimniñ – onı qalamaytını anıqtaldı.

Biraq «basqa salğanğa könu» men üşin qolaylı bolğanımen, qoğamnıñ oppoziciyalıq partiyasız qalğanı meniñ janımdı jeydi. Men äldekimderdiñ oyına säykes, «partiyanı qwrtqan» adam bolğım kelmeydi. Sondıqtan men üşin bir şayqas jeñilispen ayaqtalsa da, twtas soğıs äli bitken joq. Bwl oraydağı oy-joralğılarımdı äzirge büge twrayın.

– Ağa, al eger Rahımjanov pen Sämbetbaydıñ jetegimen bilik jağına şığıp ketken partiyağa qoğam tarapınan senimsizdik küşeygenin eskerip, bülikşiler aqırı aqılğa kelip, sizdi äriptestikke şaqıra qalsa, olarğa jauabıñız qanday bolar edi?

– Joq, bwl oraydağı şeşimdi ekeui emes, olardı jetegine alğan top qana jasay aladı: Ashat pen Tazabek – bwl şahmat partiyasında bige şığa almaytın peşkalar. Eger olar özderiniñ bas jibin äldekimniñ baylauına bermegen jağdayda, mwnday ozbır äreketke baramauı kerek edi.

Eñ qızığı – bwl ekeui de, sayasi keñestiñ basqa müşeleri de, siezge deyin mağan qanday da sın aytıp, jwmıstağı kemşiligimdi birde-bir ret betime basıp körmegen. Men olarğa ärdayım aşıq boldım: tipti, jasıratını joq, bir dastarhannıñ basında birge otırıp, sıra işken künderimiz de boldı. Meniñ işki-sırtqı düniem aşıq, joldasqa adal jäne bükpesiz adammın. Olardıñ mağan äldebir kinä tağar mümkindikteri jetkilikti boldı. Tipti, siezden bir kün bwrın, Janbolat ekeuimiz olardı tamaqqa şaqırıp, erteñgi jauaptı jiınnıñ bolaşaq jön-josığın talqıladıq...

– Qalay sonda, olar sizdiñ asıñızdı işip, ayağıñızdı aqtarıp ketkeni me?

– Solay boldı... Mäselen, men bireuge narazı bolsam, «jeñ işinde jwdırıq jasırıp» jürgendey jağdayım bolsa, onıñ dastarhanına barmaudıñ sıpayı amalın tabar edim. Al seniñ tamağıñnan tatıp, şapalaqpen tartıp ketu – qazaqşalap aytqanda, bwl nağız ittik pen aramdıqtıñ belgisi dep bilem. Sol sebepti de men tu sırtımnan jäne astırtın töñkeris jasağan satqındıqtı keşire almaymın. Bwl kez-kelgen adamnıñ boyında da, oyında da bolatın namıs dep bilem.

-Qısqası – siz endi olarmen mämilege bara almaysız ba?

-Ärine! Satqındıqtı qalay keşiruge boladı?! Men olardıñ qolına partiyanıñ barlıq işki jwmısın berip, sonşalıqtı senimde bolğan edim. Söytken adamdarım azamattıq senimdi taptap ketti!

Al özim partiyalıq sırtqı jwmıstarmen, qoğammen qatınas mäselelerimen aynalıstım. Mıñdağan täuelsiz baqılauşılarmen mämilege kelip, olar partiyanıñ qwramına jöñkilip kiruge dayın twr edi. Bir jağınan bilik partiya men baqılauşılar armiyasınıñ birigip ketpeuine qarsı osınday arsız qam jasağan şığar. Bwnı men halıqqa qarsı, eldiñ erik-jigerine qarsı jasalğan qılmıs dep esepteymin!

Degenmen, eldegi jalğız oppoziciyalıq partiyanı saqtap qalu üşin jäne partiyanıñ platforması arqılı halıq ökilderin parlamentke jetkizetin jalğız «köpir» bolğandıqtan, qoğam müddesi üşin öz ambiciyam men ar-namısımdı qwrbandıqqa şaluğa bolar ma edi degen oyda jürgenim de ras. Eger biz bir-birimizben sottasıp, jağa jırtısıp jürgende, parlamenttik saylau bastalıp ketetin bolsa, qwjattarı rettelmegen partiya saylau kampaniyasınan tıs qaluı äbden mümkin. Mümkin müddeli toptar bizdi osınday kikiljiñge naqaq aydap salıp otırğan bolar. Eger partiya saylau nauqanına qatısudan qağılatın bolsa, JSDP halıq aldında bwdan da ötken soraqı jağdayğa tap boladı. Bwl arada meniñ de atım atalmay qalmaydı. Bwl oy meni qattı mazalaydı. Meniñ uäjime ergen qoğam ökilderin, äsirese täuelsiz baqılaşılardı da osı jağday qattı tolğandıratının sezemin...

– Endeşe, keri qaytatın «köpirdi örtep jibergen» joqsız ğoy, solay ma, Ereke?

– Bilmeymin... Men üşin öte qiın jağday... Bir jağınan qoğam müddesi üşin ol «köpirdi» äzirge saqtay twrğım keledi. Ekinşiden, azamattıq namısımdı parıqsız adamdardıñ aldına jığıp bere almaymın. Osı eki oydıñ teke-tiresi qinaydı...

Biraq bärin juıq künderdiñ nätijesi körsetedi dep oylaymın. Men partiyanı äldekimderdiñ aldına salıp bergen, ozbırlıqqa joldas bolğan adamdardıñ közine qarağım keledi.

– Meyilinşe aşıq äñgimeñiz üşin, rahmet, Ereke!

"The Qazaq Times"