Jeksenbi, 22 Jeltoqsan 2024

Qazaqstandıq «nwronimder»: «Nwrswltannıñ atında ne bar, ne joq?»

Asan Anarbaywlı 9 Qırküyek, 2019 sağat 17:14

Astana mwrajayındağı N.Nazarbaev müsini. Foto: tengrinews.kz

20-ğa tarta kitaptıñ avtorı, Qazaqstan Respublikasınıñ birinşi prezidenti, 30 jılğa juıq basşılıqta bolğan Nwrswltan Äbişwlı Nazarbaevtıñ atı kezekti nısanğa berildi.

Onıñ esimi Reseyge jalğa berilgen Bayqoñır qalasındağı zımıran-ğarış keşenine beriletin boldı. Qırküeyktiñ 7-si küni QR-nıñ eks-prezidenti Nwrswltan Nazarbaev pen RF-nıñ basşısı Vladimir Putin «Mäskeu küni» merekesinde kezdesip, "Soyuz-5" jäne "Soyuz-6" ğarış zımırandarın wşıru keşeniniñ atauın aqıldasıp, keñesti. Kreml' basşısınıñ «Nwrswltan» atayıq degen wsınısına eks-membasşı «...joq, basqaşa atayıq, «Nazarbaev» bolsın» dep jauap berdi.

Artınşa, ile-şala Roskosmos «Start keşeni «Nazarbaev bastauı (nemese «startı»)» dep ataladı», – dep mälimdeme jasadı.

Resey prezidenti V.Putin QR-nıñ eks-prezidenti N.Nazarbaevqa "Bäyterek" ğarış keşenin öziniñ atımen ataudı wsındı. 7 qırküyek 2019 jıl. Mäskeu. Foto: RIAnovosti

Osıdan biraz uaqıt bwrın Aqtau qalasında ötken jiında "jağımpazdıqtı janı süymeytinin" aytqan prezident Toqaev bilik basına kelgeli beri infraqwrılım nısandarına Nazarbaev esimi keñinen berile bastadı. Tipti, birneşe jıldan beri deputattar, sonıñ işinde Quanış Swltanovtardıñ bastaması prezidenttiñ qoldauımen biıl 20 naurızda rasqa şığıp, el Astanasınıñ atauı «Nwr-Swltan» dep özgertildi. Bwdan özge Almatı oblısında Nwrkent qalası bar.

Nazarbaev pen Toqaev. Foto: elbasy.kz

Infraqwrılımdı «nwrlandıru» şaraları

Eks-prezident özi joğarı qamqorşılıq keñesinde törağalıq etetin Halıqaralıq TOR-bedeldi JOO qatarına enuge müddeli Nazarbaev universiteti 2010 jılı öz esigin ayqara aştı. Bwğan qosa qazirgi uaqıtta respublika boyınşa «Nazarbaev Ziyatkerlik mektepteri» (21 mektep) men«Nazarbaev qorı» jwmıs istep twr.

2011 jılğı 10 jeltoqsanda Parlament senatınıñ zañnamağa özgerister engizuimen 1 jeltoqsan küntizbege «Qazaqstan Respublikasınıñ twñğış prezidenti küni» merekesi retinde bekitildi. Naurız ayında memleket basşısı Qasım-Jomart Toqaevtıñ bastamasımen barlıq oblıs ortalıqtarındağı iri dañğıldar men köşelerge, ortalıq alañdarğa Nazarbaev esimi berildi.

Astanada ornalasqan N.Nazarbaev atındağı Halıqaralıq äuejay. Foto: Äuejay äkimşiligi

2017 jılı Astana küni qarsañında Qazaqstan ükimeti Astana äuejayın «Halıqaralıq Nwrswltan Nazarbaev äuejayı» dep atau turalı qaulı qabıldağan bolsa, jazda EKSPO şarası kezinde «Nwrlı Jol» jaña vokzalı paydalanuğa berildi. Däl sol jılı Twñğış prezident küni qarsañında Almatı biligi Furmanov atındağı ortalıq köşe atauın Nazarbaev dañğılı dep özgertken. Nazarbaev esimi tek el işinde ğana emes, Türkiyanıñ Adana, Qırşehir, Nevşehir, Gebze qalalarında; Tatarstannıñ Qazan qalasında; Inguşetiyanıñ Magas qalasında, Iordaniyanıñ astanası Amman qalası men Şeşenstannıñ Groznıy qalalarındağı köşelerge bar.

2017 jılı Almatıda Furmanov köşesi Nazarbaev dañğılı bolıp, biıl barlıq oblıstardağı iri alañ-köşeler eks-preztdent esimine özgerdi. Foto: aşıq derekköz

Almatı qalasınıñ biregey dendrosayabağı «Qazaqstan Respublikasınıñ Twñğış Prezidenti sayabağı» dep rebrendingten ötken. 2008 jılı Qızılorda, al 2010 jılı Aqtöbede Nazarbaevtıñ qwrmetine ortalıq sayabaqtar aşıldı. Elordada qazir twñğış prezident mwrajayı jwmıs isteydi. 2014 jılı "Qazaqstan prezidenti" atauı golland qızğaldağı men japoniya hrizantemalarına da berilgen. Floronimnen bölek eks-prezidenttiñ esimimen Tyan'-Şan'nıñ İle Alatauı sileminiñ soltüstigindegi tau şıñı da «Nwrswltan şıñı» dep atalğan.

Sonday-aq, Nazarbaev ataq-bedelge de kende emes. Ol ekonomika ğılımdarınıñ doktorı (1993), QR Wlttıq ğılım akademiyasınıñ (1995), Qazaqstan halqı Assambleyasınıñ, Düniejüzilik qazaqtar qauımdastığınıñ, Nwr Otan Halıqtıq-demokratiyalıq partiyasınıñ, Düniejüzi qazaqtarı associaciyasınıñ, Wlttıq qauipsizdik keñesiniñ törağası, birqatar tanımal JOO-nıñ qwrmetti professorı... Bwdan bölek Nazarbaev pen onıñ otbasına erekşe qwqıqtıq märtebe beretin "Qazaqstan Respublikasınıñ Twñğış Prezidenti – Elbası turalı" 13 baptan twratın konstituciyalıq zañ qabıldanğan.

Ol turalı jazılğan şığarma, tüsirilgen fil'm, salınğan kartina, arnalğan än de az emes. Özin aqın retinde tanıstıratın Baltabek Nwrğalievten bastap birqatar elge tanımal intellektualdı-parasattı poeziyanıñ şayırları Nazarbaevqa odalıq qwnarlı tuındılar arnadı. 2011 jılı bastalğan «Elbası jolı» kinoepopeyası el ekrandarına 5 fil'm («Balalıq şağımnıñ aspanı», «Ottı özen», «Temir tau», «Tığırıqtan jol tapqan», «Jwldızdar toğısqanda») bolıp jol tarttı. Aytpaqşı, Nazarbaevtıñ jastıq şağı men eresek kezin somdağan akter Nwrlan Älimjanov juırda ğana deputattıq mandatqa ie boldı.

"Elbası jolı" kinoepopeyasınıñ prem'erası. Almatı. Foto: aşıq derekköz

Sonımen qatar, Nwrswltan Äbişwlınıñ qwrmetine twrğızılğan säulet tuındıları men eskertkişter de jetip artıladı. Oğan arnalıp Nwr-Swltandağı eskertkişti aytpağanda, Almatı (2011 jıl), Taldıqorğan (2017 jılı), Türkistan, Anakara (Türkiya, 2010 jılı), Çolpon-ata (Qırğızstan, 2005 jılı), Dneprodzerjinsk (Ukraina, 2005 jılı), Gagauziya (Moldova, 2012) t.b. qalalarına türli müsinder men eskertkişter ornatılğan.

Istıq köl jağalauındağı «Şıñğıs Aytmatov atındağı Ruh-Orda» keşeninde 2005 jılı aşılğan N.Nazarbaev eskertkişi. Qırğızstan, Çolpon-ata. Foto: aşıq derekköz

Qazaqstannıñ auqımdı sayasi jobaları men bağdarlamaları da «Nwr» fenomenimen baylanıstı dayındaladı. Atap aytqanda "Nwrlı jol" infraqwrılımdı damıtu bağdarlaması, “Nwrlı jer” baspana bağdarlaması, "Nwrlı köş" köşi-qon bağdarlaması büginde 30 jıldan beri jalğısıp kele jatqan "nwrlanğan" sayasatqa öz ülesterin qosuda.