Jeksenbi, 22 Jeltoqsan 2024

Amazonka ormandarı otqa oranuda

Asan Anarbaywlı 23 Tamız, 2019 sağat 13:32

Biıl Amazonka alqabında ört rekordtıq deñgeyge jetken. Foto: Reuters / Windy

22 tamız Braziliya prezidenti Jayr Bol'sonaro ataqtı Amazonka ormanınıñ örtenuine qatıstı mälimdeme jasap, şeteldik derjavalarğa kilikpeu jayında eskertti. Tamız basınan beri jerdiñ tınısı «ökpesi» atanğan mäñgi jasıl ormannıñ otqa oranuı Braziliyağa qaratılğan halıqaralıq sıni ayıptaularğa wlasqan edi. Prezidenttiñ aytuınşa tilsiz jau fermerlerdiñ tropikalıq ormanda zañsız ot jağuınan tuğan.

Franciya prezidenti Emmanuel' Makron jäne BWW-nıñ Bas hatşısı Antoniu Guterriş ekeui de tvitterde osı jılı rekordtıq deñgeyge jetken örtter jöninde alañdauşılığın tanıtıp, tirşilik komponentin qamtamasız etuşi eñ iri jasıl aymaqtıñ bülinui – klimattıñ özgerisine äkelui mümkin dep qauiptenetinin aytqan.

Braziliya prezidenti Jayr Bol'sonaro şeteldik äriptesteriniñ aralasuın qalamaydı. Foto: aşıq derekköz

Bol'sonaro söz etken kilikpeu turalı «Mwnda qarajat audarıp jatqan elder bizge qayırımdılıq tanıtu üşin emes, bizdiñ suverenitettik egemendigimizge qol salu üşin aralasıp jatır», – degen uäjin bildirdi feysbuk paraqşasında. Biraq, ol ötken aptanıñ beysenbisinde özi Amazonka kölemi Europamen şamalastığın alğa tartıp, örtpen küresude resurs tapşı ekenin aytqan bolatın. Bilik keltirgen derekter boyınşa, Amazonka alqabındağı ört oqiğaları aldıñğı jıldarğa qarağanda 83%-ğa deyin ösken. Tipti ekspansivti jalınnıñ tütini ğarıştan NASA jäne NOAA sputnikterinde de bayqalğan. Wlttıq ğarıştıq zertteuler institutı – INPE jıl basınan beri 73 000 astam, al tamızdıñ alğaşqı beysenbisinen beri 9 500 ört bolğanın anıqtağan. 2018 jılı bwl körsetkiş 40 000-nan az bolğan. 60%-ı Braziliya jerinde jatqan ormandı qızıl ot şarpuı äli de memleket qauqarına qarsı ayıptaulardı küşeyte tüsude.

Orman örtteriniñ tütini düysenbi küni 1700 mil'den asıp, qara tütin Braziliyanıñ iri qalası Sao Pauluğa da jetip, ekohaos tudırğan.

Sao Paulu qalasında ört tüyirşikteri tütep, tütin basıp twr. 19 tamız 2019 jıl. Foto: aşıq derekköz

Episkop konferenciyası Latın Amerika elderine atalmış tragediyağa qatıstı şwğıl jwmılıp, tropikalıq qalıñ jınıstı orman men jaqın mañdağı twrğındardı qorğau boyınşa qajetti şaralardı qolğa aluğa ündedi. Konferenciya habarlamasında «Biz Amazonka elderiniñ ükimetin, äsirese Braziliya men Boliviyanı, Birikken Wlttar Wyımı men halıqaralıq qauımdastıqtardı jasıl älemdi qwtqaru üşin mañızdı şaralar qabıldauğa şaqıramız», – delingen.

Boliviyadağı Amazonka böligi de qızıl jalınğa jem boluda. Şeneunikterdiñ mälimdeuinşe, soñğı künderi audanı amerikalıq Delaver ştatımen şamalas aymaq külge aynalıp ülgergen.

Jaz ayında jer betinde ört jiiley tüsken. Şildeden beri Sibir ormandarı da wzaq uaqıt boyı örtenip, tabiği biocenoz jüyesine orasan zor şığın kelgen twğın. Adamzat tabiğattı qorğauda älsizdik tanıtuda, qauqarı şekteuli.