Älemdik aqıl-oy antologiyasınıñ iri ökili Abay Qwnanbaywlınıñ 70-ke juıq eskertkiş-taqtaları bar. Foto: aşıq derekköz

Bügin danışpan Asqar Süleymenov aytqanday «Keler qazaqtıñ işer uı da, tatar balı da» bolğan adamzattıñ «häkimi» Abay Qwnanbaywlınıñ  tuğan küni. Artında ölmeytwğın söz qaldırğan, bar bolğanı 176 öleñ, 3 poema, 45 qarasöz, 1 maqala (maqala dep şarttı türde aytıp twrğanımız – «Qazaqtıñ şığu tegi turalı») jazğan  Abaydıñ biıl 174 jıldıq mereytoyı.

Esi dwrıs basşı Abaydı aynalıp öte almaydı

30 mamır QR-nıñ jaña prezidenti Qasım-Jomart Toqaevtıñ  № 55 jarlığımen  endigi jılı bolatın «Abay Qwnanbaywlınıñ 175 jıldıq mereytoyın merekeleu turalı» pärmen berilgen edi. 1 şildede Abay Qwnanbaywlınıñ 175 jıldıq mereytoyı) dayındau jäne ötkizu jönindegi memlekettik komissiya qwrılğan. Komissiya şamamen kelesi jılğa 500-den astam şara wyımdastırılatının mälimdegen.

El basşısınıñ qaulısı boyınşa Ükimetke 2019 jılğı 1 qazanğa deyin auqımdı mereytoydıñ jalpırespublikalıq josparın bekitudi, Abaydıñ «Jidebay-Börili» ädebi-memorialdıq qorıq-muzeyin keşendi jañğırtuğa, 2020 jılı halıqaralıq ğılımi-praktikalıq konferenciya ötkizuge, aqın eñbekteriniñ şet tilderine audarıluı men basıluın  qolğa alu jöninde, ataulı şara  YUNESKO men Halıqaralıq türki mädenieti wyımı TÜRKSOY ayasında merekeleudi wyımdastıru turalı birqatar tapsırma bergen.

Dünieni kezgen #Abai175

Sonıñ izin ala, 15 şilde äleumettik jelilerde belgili dästürli änşi Erlan Rısqalidıñ qızı, 9 jastağı oquşı Läylim-Şıraqtıñ bastamasımen #Abai175 heştegin belgileu arqılı halıqtıq estafeta bastaldı. Onıñ joldauın memleket basşısı Q.Toqaev qabıldağan soñ, biliktegi iri lauazımdağı ministrler men elşiler, atqaruşı şendilerdiñ birqatarı belsendilik tanıttı. Erekşe çelendjge Dimaştıñ ün qosuımen şeteldik azamattar, öner adamdarı men eñbektegen baladan, eñkeygen qariyağa deyin qatısuda. Biraq tap osı künderi estafeta birşama sayabırsığanday.

Nege bir jılda eki data?

«Ğılımdı izdep, Dünieni közdep, Eki jaqqa üñilgen» dara Abaydıñ tuğan küni Almatıda 10 tamızda, el astanası men Semey, tağı basqa öñirlerde birneşe jıldan beri  23 tamızda atalıp ötude. Bir jılda eki ret aytıladı. Aqın eski jıl qayıru boyınşa 10 tamızda tuğan. Al 1917 jıldan bastap, bwl 23 tamızğa säykes keledi. Sebebi, 1917 jıldan keyin älemdegi küntizbe 13 künge jıljığan. Demek, bügingi qoldanılıstağı küntizbe boyınşa – 23 tamız.

Abaytanuşılar toqtamı

Bwl turalı belgili abaytanuşı, professor Arap Espenbetov «Ärham Käkitaywlı Isqaqov tuğan künin soqırğa tayaq wstatqanday anıqtap bergen edi. Ömirin abaytanuğa arnağan qazaqtıñ qaysar wlı, marqwm Qayım Mwhamedhanov kezinde mäseleniñ nüktesin qoyıp ketti. Qazaq eliniñ küntizbesinde Abaydıñ tuğan küni 23 (eski stil'men 10) tamız, qaytıs bolğan küni 5 şilde (eski stil'men 23 mausım) ekendigi tayğa tañba basqanday badıraytıp jazılsa nwr üstine nwr», – deydi.

Sonımen qatar, astanalıq abaytanuşı Almahan Mwqametqaliqızınıñ «Abaydıñ özi aytqan «jwmbaq adamnıñ» jwmbaq tuğan künin «Abay jolı» romanındağı «küzde jaylaudağı el oyğa tüsip, küzem alar şaqta» düniege kelgen Abaydıñ tuğan küni tamız ayı ekeni belgili. Tamız ayınıñ eskişe körsetkişin jaña küntizbemen şaqqanda 23 tamızğa keledi», – degen oyı köñilge qonımdı äri dälel twrğısında quattı pikir.

"The Qazaq Times"