Foto: rusnext.ru

Wikileaks saytındağı jariyalanım boyınşa OBB (CRU)-nıñ hakerlik qwrılğıların, onıñ işinde smartfondardı, jeke komp'yuterlerdi jäne sonımen birge «aqıldı» teledidarlarğa arnalğan bağdarlamalar men bagilerdi aşatın mıñdağan qwjattar basılıp şıqqannan keyin Ortalıq barlau basqarmasına kelip tüsken sıni közqarastar sanı köbeyip ketti.

Qwqıq qorğauşılar elektrondı qwrılğılardıñ qorğanıs jüyesindegi aqaular, olqılıqtar men osal jerlerdiñ tizimin jasay otıra, arnayı qızmet mwnı öz jwmıstarında qoldanudı közdedi, biraq mwnımen bükil twrğındarğa qauip töndirdi dep sendiredi.

«Bizdiñ cifrlik qaipsizdigimizge qauip tönip twr, sebebi OBB osal jerler turalı aqparattı, olardı joyumen aynalısatın kompaniyalarmen jwmıs jasaudıñ ornına aqparattı jinağan»,-dep ayttı Access Now  azamattardıñ bostandığın qorğau boyınşa top ökili Neytan Uayt.

Bizdiñ uayımdauımızğa sebep bar ma?

«Qaskünemderdi izdeu men twrğındardı qorğaumen aynalısatın adamdardıñ, olardı qızıqtıratın nısan turalı aqparattı jinau üşin qolda bar qwraldardı qoldanuı eş tañqaldırmaydı»,-deydi kiberqauipsizdik salasında jwmıs atqaratın, SecureWorks-kompaniyasınıñ qızmetkeri Don Smit.

«Eger OBB tıñdau mümkindikterine ie bolmasa, onda ol öz jwmısın atqara almaydı»,- dep esepteydi ol.

Al, kiberqauipsizdik swraqtarı boyınşa maman Alan Vudvord Europol keñesşisi bolıp jwmıs isteydi, bwğan deyin GCHQ britandıq ortalıq basşılıq baylanısına osığan wqsas qızmetter atqarğan, ol Wikileaks basılımı köpşilikti quantuı kerek dep sanaydı.

«Basılımğa şıqqan qwjattar bağıttalğan akciyalarğa baylanıstı, äñgime bwqaralıq añdu men bir maya şöpten ine izdeumen baylanıstı emes»,-dedi ol Bi-bi-Sige bergen swhbatında.

«Olarğa order kerek, olar jaydan-jay kez kelgen telefondı tıñday almaydı», – dep tüsidirdi sarapşı. – Adamdardıñ arnayı qızmetterge senuiniñ sebepteriniñ biri, bwl arnayı qızmetter zañğa bağınadı, eger bağınbasa, bwl sırtqa şığadı».

Bügingi küni köptegen üy qwraldarı men qondırğıları internetke qosılğan.

Degenmen, Access Now OBB-nıñ gadjetterdi qorğau jüyesindegi osal jerler turalı aqparattı qwpiyalau şeşimi «adam qwqığı men cifrlik qauipsizdik üşin mañızdı nätije boldı».

OBB ädisin Edvard Snouden de sarapqa saldı. «OBB sizdiñ teledidarıñız arqılı sizdi qalay añduğa bolatının oylastırıp jatqan älemdi köz aldıñızğa elestetiñiz. Jäne ol älem qazir osında».

 "Aqıldı" qwrılğılar qauipsiz be?

Bizdiñ üylerimiz köz aldımızda «aqıldı» bolıp baradı: olardıñ barlığı elektrli söndirgişten bastap, dauıstıq pärmenmen basqarılatın as üy agregattarına deyin internetke qosıladı.

Eger bwl qwrılğılar qorğalmağan bolsa, onda sizdiñ üyde nemen aynalısatınıñız jaylı aytıp bere aladı.

«Arnayı qızmetterdiñ osı qwrılğılar arqılı jappay añdu jürgizui turalı sözder şındıqqa säykes kelmeydi», – deydi Don Smit. – Eger mwnıñ bäri şın mäninde bolsa, men qattı tañqalar edim, sebebi mwnşa aqparattı retteuge qabiletti resurstar joq. Kiberqılmıskerlerdiñ osı qwrılğılar arqılı qanday därejege jetetini meni äldeqayda köbirek alañdatadı. «Radiokütuşi» siyaqtı zattardıñ köptegen mısalın keltiruge boladı, olarğa internet arqılı kiruge boladı.

Wikileaks-da basılıp şıqqan qwjattarda Samsung teledidarınıñ keybir ülgilerine olardıñ qojayındarına añdu ornatuğa boladı delinedi. Alayda Alan Vudvord bwl aqau täjiribede keñ qoldanıldı deydi.

«Äñgime Samsung teledidarınıñ tek keybir ülgileri turalı. Eger siz bwl qwjattardı oqığan bolsañız, onda qauipsizdiktegi bwl aqau biraz saqtalğanın tüsinesiz. Eger OBB bwğan köñil bölmese, tüsiniksiz bolar edi, –deydi Vudvord. – Biraq olar qaşıqtan hakerlik şabuıl jasadı ma? Joq. Ol üşin sizdiñ üyiñizge kelip, arnayı USB-qwrılğını qosu kerek. Al bwl öte qauipti. Eger siz bireudiñ üyine kelseñiz, onda öziñizdi wstap beruiñiz mümkin».

Toñazıtqışıñız sizdi añdidı dep qorqasız ba? Onı internetten ajıratıñız. Alan Vudvordtıñ sözinşe, kimde-kim onıñ elektr qwraldarı olardı añdidı dep alañdasa, «onı rozetkadan ağıtıp tastasın».

Ärine, bwl aqıl jaña ğana satılımğa tüsken, dauıspen basqarılatın toñazıtqıştardıñ soñğı ülgisin alatın adamdarğa ğana kerek.

Alayda, bwğan deyin britandıq ortalıq basşılıq baylanısımen qızmettes bolğan SecureWorks kompaniyasınıñ qızmetkeri Mayk Maklellan ortaşa statistikalıq twrğınğa mülde basqa närseden qorqu kerek dep esepteydi.

«Sizdiñ barlauşılardıñ qarmağına qarağanda, kiber qılmıskerler men bopsalauşılardıñ qwrbanı bolıp qaluıñız äbden mümkin», – dep sanaydı ol.

OBB meniñ WhatsApp nemese  Signal-ğa joldağan habarlamalarımdı oqi ala ma?

Adamdarğa şifrlanğan mätindik habarlamalar jiberuge mümkindik beretin qosımşalar olardıñ jeke habarlamaları internette oqıluı mümkin degendi tüsindiredi.

OBB qwjattarında Android jäne İOS siyaqtı smartfondardıñ operaciyalıq jüyesine kiruge mümkindik beretin ädister sipattaladı, olar agentterge WhatsApp nemese Signal arqılı jiberilgen habarlamalardı oquğa mümkindik beredi. Alayda Alan Vudvord bwl basılımğa şıqqan qwjattarda OBB-nıñ qanday da bir şifrdı «aştı» degendi bildirmeytinin nazarğa alu kerek deydi. Mwnıñ ornına habarlama smartfonnan jiberuşi nemese qabıldauşı tarapınan «belgilengen punktte» şifrlanbağan türde sanaluı mümkin.

Qwjattardan basşılıqtıñ  «şifrleu jelidegi ädettegi täjiribe bolıp qaladı degen» däleldi qabıldauın tüsinemiz, sondıqtan da bwl habarlamalardı oqu üşin soñğı punktterge köñil bölu kerek. «Olar şifrleuge tıyım salu jüzege aspaytının tüsinedi»,-deydi Vudvord.

OBB qauipsizdik  jüyesindegi sañılaudı joyuğa kömektesu kerek pe edi?

Snouden  OBŞ-nı «aytıp jetkize almaytın jauapkerşiliksiz» dedi, sebebi ol smartfon siyaqtı qwrılğılardıñ qauipsizdik jüyesindegi aqaular turalı aqparatpen bölispedi.

Smartfondar bwzu üşin älsiz, biraq bwl olardı qoldanbau kerek degendi bildirmeydi.

Biraq Vudvord OBB-nıñ Apple jäne Google siyaqtı öndiruşilerdiñ qauipsizdik jüyesindegi anıqtalğan aqaular jaylı aytpauı eş tañqaldırmaydı deydi.

«Eger siz barlaumen aynalıssañız, sizge ğana belgili aqparattı bireuge aytasız ba?» – dep swraydı ol. – Bwl OBB ğoy, bwl komp'yuterlik qauipsizdikti qamtamasız etumen aynalısatın agenttik emes. Qatelikterdi tüzetu –olardıñ jwmısı emes.

«Tek «jaqsı balalar» ğana bwl qwraldardı qoldana aladı dep oylau añqaulıqqa jatadı. – Basşılıqqa, qwqıqtıq tärtip organdarına, tehnologiyanı jasauşılarğa jäne azamattıq qoğamğa  cifrlıq ğasırdağı hakerlik ärekettiñ nätijesi turalı şınayı pikirtalas öte qajet».

Sonımen birge Alan Vudvord basılımğa şıqqan qwjattardağı amaldar jabıq dep sanaydı.

«OBB qauipsizdik jüyesindegi kemşilikterdi qattaydı dep tüsinbeu kerek. Bwl aqaular sirek kezdesedi, tez tüzetiledi» deydi ol. – Olar bwl mümkindikterdi «qattaydı» degendi bilsem, qattı tañqalar edim. Meniñ oyımşa, olar bwl mümkindikterdi keş bolmay twrğanda qoldanadı.

Jasandı intellekt bizdiñ jeke ömirimizdegi qwqığımızğa qauip töndire me?

Jüyeli türde barlıq twrğındarğa tıñdau jürgizu qanday da bolmasın barlauğa ülken jäne jüzege asıru mümkin emes tapsırma boluşı edi.

Alayda, jasandı intellekt ayasındağı soñğı jañalıqtar aqparattı öñdeu ürdisin jeñildete jäne tezdete alar edi.

Google Home siyaqtı keybir özgerister dauıs pärmenin tanuğa qauqarlı.

Key kompaniyalar tizbegi, sonıñ işinde Amazon jäne Google dauıs pärmenin tani alatın, dauıspen baqılanatın smartfondar men dinamikter şığaruda. Osığan wqsas tehnologiyalar twrğındardı añduğ qoldanıluı mümkin. «Qazirdiñ özinde telefondardan aqparattı jappay jinau üşin mümkindikter bar», – deydi Don Smit. – Jasandı intellekt bwl ürdisti tezdete aladı jäne mälimetterdi öñdeuge kömektese aladı, biraq men ortaşa statistikalıq azamatqa bwl turalı alañdau kerek dep oylaymın».

«Jwmıs jasaytın aqparattar kölemi turalı oylañdar» dep qaytalaydı Vudvord. – Älemdegi är telefon äñgimesin jazu mümkin emes. Eger siz bwğan qızıqpasañız, olar sizge uaqıttarın jwmsamaydı.

Aud. Fariza Mwqanova

"The Qazaq Times"