فوتو: rusnext.ru

Wikileaks سايتىنداعى جاريالانىم بويىنشا وبب (تسرۋ)-نىڭ حاكەرلىك قۇرىلعىلارىن، ونىڭ ىشىندە سمارتفونداردى، جەكە كومپيۋتەرلەردى جانە سونىمەن بىرگە «اقىلدى» تەلەديدارلارعا ارنالعان باعدارلامالار مەن باگيلەردى اشاتىن مىڭداعان قۇجاتتار باسىلىپ شىققاننان كەيىن ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنا كەلىپ تۇسكەن سىني كوزقاراستار سانى كوبەيىپ كەتتى.

قۇقىق قورعاۋشىلار ەلەكتروندى قۇرىلعىلاردىڭ قورعانىس جۇيەسىندەگى اقاۋلار، ولقىلىقتار مەن وسال جەرلەردىڭ ءتىزىمىن جاساي وتىرا، ارنايى قىزمەت مۇنى ءوز جۇمىستارىندا قولدانۋدى كوزدەدى، بىراق مۇنىمەن بۇكىل تۇرعىندارعا قاۋىپ ءتوندىردى دەپ سەندىرەدى.

«ءبىزدىڭ تسيفرلىك قاىپسىزدىگىمىزگە قاۋىپ ءتونىپ تۇر، سەبەبى وبب وسال جەرلەر تۋرالى اقپاراتتى، ولاردى جويۋمەن اينالىساتىن كومپانيالارمەن جۇمىس جاساۋدىڭ ورنىنا اقپاراتتى جيناعان»،-دەپ ايتتى Access Now  ازاماتتاردىڭ بوستاندىعىن قورعاۋ بويىنشا توپ وكىلى نەيتان ۋايت.

ءبىزدىڭ ۋايىمداۋىمىزعا سەبەپ بار ما؟

«قاسكۇنەمدەردى ىزدەۋ مەن تۇرعىنداردى قورعاۋمەن اينالىساتىن ادامداردىڭ، ولاردى قىزىقتىراتىن نىسان تۋرالى اقپاراتتى جيناۋ ءۇشىن قولدا بار قۇرالداردى قولدانۋى ەش تاڭقالدىرمايدى»،-دەيدى كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىندا جۇمىس اتقاراتىن، SecureWorks-كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى دون سميت.

«ەگەر وبب تىڭداۋ مۇمكىندىكتەرىنە يە بولماسا، وندا ول ءوز جۇمىسىن اتقارا المايدى»،- دەپ ەسەپتەيدى ول.

ال، كيبەرقاۋىپسىزدىك سۇراقتارى بويىنشا مامان الان ۆۋدۆورد ەۋروپول كەڭەسشىسى بولىپ جۇمىس ىستەيدى، بۇعان دەيىن GCHQ بريتاندىق ورتالىق باسشىلىق بايلانىسىنا وسىعان ۇقساس قىزمەتتەر اتقارعان، ول Wikileaks باسىلىمى كوپشىلىكتى قۋانتۋى كەرەك دەپ سانايدى.

«باسىلىمعا شىققان قۇجاتتار باعىتتالعان اكتسيالارعا بايلانىستى، اڭگىمە بۇقارالىق اڭدۋ مەن ءبىر مايا شوپتەن ينە ىزدەۋمەن بايلانىستى ەمەس»،-دەدى ول بي-بي-سيگە بەرگەن سۇحباتىندا.

«ولارعا وردەر كەرەك، ولار جايدان-جاي كەز كەلگەن تەلەفوندى تىڭداي المايدى»، – دەپ ءتۇسىدىردى ساراپشى. – ادامداردىڭ ارنايى قىزمەتتەرگە سەنۋىنىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى، بۇل ارنايى قىزمەتتەر زاڭعا باعىنادى، ەگەر باعىنباسا، بۇل سىرتقا شىعادى».

بۇگىنگى كۇنى كوپتەگەن ءۇي قۇرالدارى مەن قوندىرعىلارى ينتەرنەتكە قوسىلعان.

دەگەنمەن، Access Now وبب-نىڭ گادجەتتەردى قورعاۋ جۇيەسىندەگى وسال جەرلەر تۋرالى اقپاراتتى قۇپيالاۋ شەشىمى «ادام قۇقىعى مەن تسيفرلىك قاۋىپسىزدىك ءۇشىن ماڭىزدى ناتيجە بولدى».

وبب ءادىسىن ەدۆارد سنوۋدەن دە ساراپقا سالدى. «وبب ءسىزدىڭ تەلەديدارىڭىز ارقىلى ءسىزدى قالاي اڭدۋعا بولاتىنىن ويلاستىرىپ جاتقان الەمدى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىز. جانە ول الەم قازىر وسىندا».

 "اقىلدى" قۇرىلعىلار قاۋىپسىز بە؟

ءبىزدىڭ ۇيلەرىمىز كوز الدىمىزدا «اقىلدى» بولىپ بارادى: ولاردىڭ بارلىعى ەلەكترلى سوندىرگىشتەن باستاپ، داۋىستىق پارمەنمەن باسقارىلاتىن اس ءۇي اگرەگاتتارىنا دەيىن ينتەرنەتكە قوسىلادى.

ەگەر بۇل قۇرىلعىلار قورعالماعان بولسا، وندا ءسىزدىڭ ۇيدە نەمەن اينالىساتىنىڭىز جايلى ايتىپ بەرە الادى.

«ارنايى قىزمەتتەردىڭ وسى قۇرىلعىلار ارقىلى جاپپاي اڭدۋ جۇرگىزۋى تۋرالى سوزدەر شىندىققا سايكەس كەلمەيدى»، – دەيدى دون سميت. – ەگەر مۇنىڭ ءبارى شىن مانىندە بولسا، مەن قاتتى تاڭقالار ەدىم، سەبەبى مۇنشا اقپاراتتى رەتتەۋگە قابىلەتتى رەسۋرستار جوق. كيبەرقىلمىسكەرلەردىڭ وسى قۇرىلعىلار ارقىلى قانداي دارەجەگە جەتەتىنى مەنى الدەقايدا كوبىرەك الاڭداتادى. «راديوكۇتۋشى» سياقتى زاتتاردىڭ كوپتەگەن مىسالىن كەلتىرۋگە بولادى، ولارعا ينتەرنەت ارقىلى كىرۋگە بولادى.

Wikileaks-دا باسىلىپ شىققان قۇجاتتاردا Samsung تەلەديدارىنىڭ كەيبىر ۇلگىلەرىنە ولاردىڭ قوجايىندارىنا اڭدۋ ورناتۋعا بولادى دەلىنەدى. الايدا الان ۆۋدۆورد بۇل اقاۋ تاجىريبەدە كەڭ قولدانىلدى دەيدى.

«اڭگىمە Samsung تەلەديدارىنىڭ تەك كەيبىر ۇلگىلەرى تۋرالى. ەگەر ءسىز بۇل قۇجاتتاردى وقىعان بولساڭىز، وندا قاۋىپسىزدىكتەگى بۇل اقاۋ ءبىراز ساقتالعانىن تۇسىنەسىز. ەگەر وبب بۇعان كوڭىل بولمەسە، تۇسىنىكسىز بولار ەدى، –دەيدى ۆۋدۆورد. – بىراق ولار قاشىقتان حاكەرلىك شابۋىل جاسادى ما؟ جوق. ول ءۇشىن ءسىزدىڭ ۇيىڭىزگە كەلىپ، ارنايى USB-قۇرىلعىنى قوسۋ كەرەك. ال بۇل وتە قاۋىپتى. ەگەر ءسىز بىرەۋدىڭ ۇيىنە كەلسەڭىز، وندا ءوزىڭىزدى ۇستاپ بەرۋىڭىز مۇمكىن».

توڭازىتقىشىڭىز ءسىزدى اڭديدى دەپ قورقاسىز با؟ ونى ينتەرنەتتەن اجىراتىڭىز. الان ۆۋدۆوردتىڭ سوزىنشە، كىمدە-كىم ونىڭ ەلەكتر قۇرالدارى ولاردى اڭديدى دەپ الاڭداسا، «ونى روزەتكادان اعىتىپ تاستاسىن».

ارينە، بۇل اقىل جاڭا عانا ساتىلىمعا تۇسكەن، داۋىسپەن باسقارىلاتىن توڭازىتقىشتاردىڭ سوڭعى ۇلگىسىن الاتىن ادامدارعا عانا كەرەك.

الايدا، بۇعان دەيىن بريتاندىق ورتالىق باسشىلىق بايلانىسىمەن قىزمەتتەس بولعان SecureWorks كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى مايك ماكلەللان ورتاشا ستاتيستيكالىق تۇرعىنعا مۇلدە باسقا نارسەدەن قورقۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

«ءسىزدىڭ بارلاۋشىلاردىڭ قارماعىنا قاراعاندا، كيبەر قىلمىسكەرلەر مەن بوپسالاۋشىلاردىڭ قۇربانى بولىپ قالۋىڭىز ابدەن مۇمكىن»، – دەپ سانايدى ول.

وبب مەنىڭ WhatsApp نەمەسە  Signal-عا جولداعان حابارلامالارىمدى وقي الا ما؟

ادامدارعا شيفرلانعان ماتىندىك حابارلامالار جىبەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن قوسىمشالار ولاردىڭ جەكە حابارلامالارى ينتەرنەتتە وقىلۋى مۇمكىن دەگەندى تۇسىندىرەدى.

وبب قۇجاتتارىندا Android جانە ءىOS سياقتى سمارتفونداردىڭ وپەراتسيالىق جۇيەسىنە كىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ادىستەر سيپاتتالادى، ولار اگەنتتەرگە WhatsApp نەمەسە Signal ارقىلى جىبەرىلگەن حابارلامالاردى وقۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. الايدا الان ۆۋدۆورد بۇل باسىلىمعا شىققان قۇجاتتاردا وبب-نىڭ قانداي دا ءبىر شيفردى «اشتى» دەگەندى بىلدىرمەيتىنىن نازارعا الۋ كەرەك دەيدى. مۇنىڭ ورنىنا حابارلاما سمارتفوننان جىبەرۋشى نەمەسە قابىلداۋشى تاراپىنان «بەلگىلەنگەن پۋنكتتە» شيفرلانباعان تۇردە سانالۋى مۇمكىن.

قۇجاتتاردان باسشىلىقتىڭ  «شيفرلەۋ جەلىدەگى ادەتتەگى تاجىريبە بولىپ قالادى دەگەن» دالەلدى قابىلداۋىن تۇسىنەمىز، سوندىقتان دا بۇل حابارلامالاردى وقۋ ءۇشىن سوڭعى پۋنكتتەرگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك. «ولار شيفرلەۋگە تىيىم سالۋ جۇزەگە اسپايتىنىن تۇسىنەدى»،-دەيدى ۆۋدۆورد.

وبب قاۋىپسىزدىك  جۇيەسىندەگى ساڭىلاۋدى جويۋعا كومەكتەسۋ كەرەك پە ەدى؟

سنوۋدەن  وبش-نى «ايتىپ جەتكىزە المايتىن جاۋاپكەرشىلىكسىز» دەدى، سەبەبى ول سمارتفون سياقتى قۇرىلعىلاردىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسىندەگى اقاۋلار تۋرالى اقپاراتپەن بولىسپەدى.

سمارتفوندار بۇزۋ ءۇشىن ءالسىز، بىراق بۇل ولاردى قولدانباۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيدى.

بىراق ۆۋدۆورد وبب-نىڭ Apple جانە Google سياقتى وندىرۋشىلەردىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسىندەگى انىقتالعان اقاۋلار جايلى ايتپاۋى ەش تاڭقالدىرمايدى دەيدى.

«ەگەر ءسىز بارلاۋمەن اينالىسساڭىز، سىزگە عانا بەلگىلى اقپاراتتى بىرەۋگە ايتاسىز با؟» – دەپ سۇرايدى ول. – بۇل وبب عوي، بۇل كومپيۋتەرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋمەن اينالىساتىن اگەنتتىك ەمەس. قاتەلىكتەردى تۇزەتۋ –ولاردىڭ جۇمىسى ەمەس.

«تەك «جاقسى بالالار» عانا بۇل قۇرالداردى قولدانا الادى دەپ ويلاۋ اڭقاۋلىققا جاتادى. – باسشىلىققا، قۇقىقتىق ءتارتىپ ورگاندارىنا، تەحنولوگيانى جاساۋشىلارعا جانە ازاماتتىق قوعامعا  تسيفرلىق عاسىرداعى حاكەرلىك ارەكەتتىڭ ناتيجەسى تۋرالى شىنايى پىكىرتالاس وتە قاجەت».

سونىمەن بىرگە الان ۆۋدۆورد باسىلىمعا شىققان قۇجاتتارداعى امالدار جابىق دەپ سانايدى.

«وبب قاۋىپسىزدىك جۇيەسىندەگى كەمشىلىكتەردى قاتتايدى دەپ تۇسىنبەۋ كەرەك. بۇل اقاۋلار سيرەك كەزدەسەدى، تەز تۇزەتىلەدى» دەيدى ول. – ولار بۇل مۇمكىندىكتەردى «قاتتايدى» دەگەندى بىلسەم، قاتتى تاڭقالار ەدىم. مەنىڭ ويىمشا، ولار بۇل مۇمكىندىكتەردى كەش بولماي تۇرعاندا قولدانادى.

جاساندى ينتەللەكت ءبىزدىڭ جەكە ومىرىمىزدەگى قۇقىعىمىزعا قاۋىپ توندىرە مە؟

جۇيەلى تۇردە بارلىق تۇرعىندارعا تىڭداۋ جۇرگىزۋ قانداي دا بولماسىن بارلاۋعا ۇلكەن جانە جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس تاپسىرما بولۋشى ەدى.

الايدا، جاساندى ينتەللەكت اياسىنداعى سوڭعى جاڭالىقتار اقپاراتتى وڭدەۋ ءۇردىسىن جەڭىلدەتە جانە تەزدەتە الار ەدى.

Google Home سياقتى كەيبىر وزگەرىستەر داۋىس پارمەنىن تانۋعا قاۋقارلى.

كەي كومپانيالار تىزبەگى، سونىڭ ىشىندە Amazon جانە Google داۋىس پارمەنىن تاني الاتىن، داۋىسپەن باقىلاناتىن سمارتفوندار مەن ديناميكتەر شىعارۋدا. وسىعان ۇقساس تەحنولوگيالار تۇرعىنداردى اڭدۋع قولدانىلۋى مۇمكىن. «قازىردىڭ وزىندە تەلەفونداردان اقپاراتتى جاپپاي جيناۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەر بار»، – دەيدى دون سميت. – جاساندى ينتەللەكت بۇل ءۇردىستى تەزدەتە الادى جانە مالىمەتتەردى وڭدەۋگە كومەكتەسە الادى، بىراق مەن ورتاشا ستاتيستيكالىق ازاماتقا بۇل تۋرالى الاڭداۋ كەرەك دەپ ويلايمىن».

«جۇمىس جاسايتىن اقپاراتتار كولەمى تۋرالى ويلاڭدار» دەپ قايتالايدى ۆۋدۆورد. – الەمدەگى ءار تەلەفون اڭگىمەسىن جازۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر ءسىز بۇعان قىزىقپاساڭىز، ولار سىزگە ۋاقىتتارىن جۇمسامايدى.

اۋد. فاريزا مۇقانوۆا

"The Qazaq Times"