"Tars-twrs" ete tüsken dauıstan qariya "selt" etip oyandı. Mızğıp ketken eken. "Äy, bwl ne!" dep ayqay saldı da, qarañğıda eşteñe köre almay, otırıp qaldı. Bwl kezde salpañ qwlaq swr töbet qwyrığın bwtına qısqan küyi, esikten şığa bezip bara jatqan. Qariya sipalanıp jürip siriñkesin tauıp aldı. "Bıj" ete tüsken bir tal şırpı ömiriniñ soñın otqa aynaldırdı da, üy işine älsiz säule bolıp şaşıldı. Qariya keseniñ tübine ösimdik mayın qwyıp jasağan bilte şamın tamızdı. Tereze sınıq edi, sırttan kirgen bolımsız lep alaköleñke şam jarığın qaltıratıp twr. Qariya dirildegen taramıs qoldarın qos baldağına sozdı.

Ol nwrı tayğan janarımen bağdarın nobaylap, auızğı bölmege şıqtı. Kökten tüsken, janğan, qirağan eşteñe körinbeydi. Qariya aşıq qalğan esikten sırtqa qaradı. Kökjiek mwnartıp, aspan twnşığıp twrğanday. Qarañğılıq qwşağındağı qala tıp-tınış. Adamı joq, jarığı joq üyler qarttıñ közine mülgigen top mazarday elestep, arqası mwzdap ketti. Ol esikti jauıp, bekitip aldı. As üydiñ tas edeninde jañağı sumaqı it qwlatqan baqır töñkerilip, kartoşka aralas makaron şaşılıp jatqan. Qariya onı bilgen joq...

Qariya sälden keyin ornına kelip otırdı. Wşı qara qoşqıldanıp, mayğa maltıqqan bilteni alğa wmsındırıp qoydı. Älgindey emes jarıq säl de bolsa köbeyip, qarttıñ mañdayındağı qatparlardıñ qara köleñkesi zoraya tüsti. Keşeden beri qwlaq twndırğan tarsıl-gürsilden qwlağı azat bolğan qariya mınaday öli tınıştıqtan tağı bir dauıstı izdeytindey. Biraq, bolat relsterdi solqıldata ötip jatatın kündegi poyızdar joq. Köşe de qwlaqqa wrğan tanaday. Şulap jatatın bala, sabılısıp jüretin jwrt bosıp ketken...

Qart mazasızdana bastap edi, alıstan  ittiñ wlığan üni talıp jetti. Jañağı swr töbet edi. Qariya tıjırınıp qaldı. "Täyt arı, jağıñ qarısqırdıñ jamandıq şaqıruın qaraşı" dedi qwr kijinip. Biraq, salpañ qwlaq swr töbet bwl tekteudi tıñdaytın emes. Wli berdi. Wrlıq tamağınan qaqqanımen qoymay, jüregin wşırğan şalğa qısası bar sekildi. Azdan soñ ol da toqtadı. Biraq, bwl tınıştıq wzaqqa barğan joq. Üydiñ däl qasınan siır möñirep qoya berdi. Bwl da jañağı ittiñ äuenimen üzip-üzip, wzaq möñiredi. "Gülmäriyamnıñ siırı" dedi qariya. "Iesin izdep twr-au, bayqws".  Biraq, siırdıñ öriste jürgen bwzauına snaryad tüsip ölgen edi. Qariya onı bilgen joq...

Qaydan kirgeni belgisiz, qanatı jalpıldağan kişileu saytan köbelek şamnıñ jarığın aynalıp wşa bastadı. Toqtaytın emes. Ottıñ işine kirip keterdey jantalasadı. Qart onı jasqap jibermek bolıp edi, köbelek elegen joq. Bir kezde otqa qattı jaqındap ketken ol qanatı küyip, jalbıray qwladı. Keseniñ tübinde jatır. Titimdey ayaqtarın älsiz jıbırlatıp, küygen qanattarın äreñ qozğaydı. "Sağan keregi ottıñ özi emes, jarığı edi ğoy, aqımaq, -  dedi qariya iştey keyip, - qaraşı beker öletin boldıñ".  Osı kezde "gürs-gürs" etken joyqın jarılıs üni şığıp, üy silkinip qaldı. Terezeniñ qaldıqtarı saldır-güldir sınıp tüsti de, sırttan jwlqına kirgen küşti lep bilte şamdı "jalp" etkizip söndirip ketti...

****

- Oho, - dedi kölik jürgizip kele jatqan kapitan. Jas sarbaz oyğa şomıp ketken edi, jalt qaradı. Kapitan köligin tejep, aldıñğı jaqtı nwsqadı. Joldıñ däl ortasında asfal'tke kölbey kirgen snaryad twr. Bwlar aynalıp ötti.

- Qauipti eken, ä!

Kapitan sarbazğa köziniñ astımen qarap qoydı.

- Älgi şaldıñ üyi qay jerde eken?

Jas sarbaz qolındağı qağazğa üñildi.

- Poyız stanası jaqta.

- Qoymağa jaqın deşi.

- Iä.

Kapitan basın şayqadı. Jüreksinip qalğanı bayqaladı.

- Qalay qalıp qoyğan? Eşkim körmegen be?

Sarbaz özi biletin mälimetti ayttı.

- Üyinde jalğız bolıptı. Körşileri alıp keteyik degen eken, könbey qoyıptı. Keyin habarlasa almay qaldıq deydi.

- Tuıstarı joq pa?

- Kempiri bir kün bwrın körşi auıldağı balalarına ketipti. Solar ayttı ğoy.

- Aqsaqal äbden qorqıp qalğan şığar...

Olar kelgende qaqpanıñ esigi aşıq jattı. Köşede jan balası joq. Key üylerdiñ qasında şatırdan wşqan qiqımdar jamırap jatır. Alıstan şolğınşı saqşılardıñ köligi ötti. Olardıñ özi stansa jaqqa köp jaqındamaytın sekildi.

Ekeui aulağa kirdi. Üyde adam bar belgi bilinbeydi. Ortadağı ülken terezeniñ tübine jağalay gül egilgen eken. Saudırap tüsken äynekter qırqıp ketipti. Şöpteri de wypa-twypa. Bwlar bir-birine demderin işine tarta qarap, üyge bettedi. Esik qağıp, dauıstadı.

- Kim bar mwnda!

- Aqsaqal, qaydasız!

Eşkim ün qatpadı. Kapitan esikti tartıp edi, aşıq eken. Üy işi bülinbegen. As bölmege şıbın tolıp ketipti. Edendegi tamaqtıñ jwğınına üymelep, biri wşıp, biri qonıp jür. Olar barlıq bölmeni aralap şıqtı. Arasında ayqaylap, dıbıs bildirip qoyadı. Adam joq.

Bwlar sırtqa qayta şıqqanda üydiñ bir qaptalınan qariya körindi. Sarbazdarğa baldağın toqıldatıp, jaqınday tüsti.  Sälemderin de ıqılaspen aldı. Sosın, "neğıp jürsiñder?" degendey swraulı jüzben qaradı.

- Aqsaqal, qalay amansız ba, äyteuir...

- Sizdi alıp ketuge keldik...

Qariya ekeuine samarqau qaradı. Taqiyasın şeşip, jeñil torğın şıtımen terşigen mañdayın sürtti.

- Qayda, - dedi sosın aqırın ğana til qatıp.

- Qalağa, qauipsiz jerge...

Qariya ündemedi, jüzinde eş belgi joq. Taqiyasın oñşap kiip, mwqiyat büktegen şıtın jeydesiniñ tös qaltasına saldı. Baldağına tirenip, alğa qaray bir-eki qadam attadı, sodan ekeuine tike qarap:

- Kelgenderiñe, rahmet, aynalayındar, biraq men eşqayda barmaymın, - dedi jwmsaq ünmen. Biraq, şort kesip ayttı.

Kapitan özin iştey qwtqaruşı sezinip, dürdiiñkirep jetken-di. Biraq, qariyanıñ türin körgende su sepkendey basıla bergen. Endi mine, tosın jauabın estip, tañ qaldı. Jas sarbazğa bwrıldı. Ol jelkesin qasıp, jerge qarap twr. Kapitannıñ ar jağınan bir jın qısıp kele jattı.

- Barmağanı nesi?! Bwnda ne istemeksiz?

- Üyimde bolamın.

Kapitan kekete mırs etti. Sarbaz äli ünsiz.

- Bwl jer ömiriñizge qauipti, qaluğa bolmaydı. Biz sol üşin keldik sizge...

- Iä, aqsaqal!  Qoymada äli jarılıs jalğasuı mümkin dep jatır.

- Jalğasıp ta jatır, - dedi qariya jaybaraqat.

Kapitan şıtınay bastadı. Degenmen, özin tizgindey söyledi.

- Onda nege barmaymın dep twrsız. Üyiñizge kez-kelgen uaqıtta snaryad tüsip örtenip ketse qaytesiz, ülken kisi, a!?

Endi qariyanıñ jüzine bolar-bolmas külki üyirildi. Mısqıl men senim qatar wyalağan özgeşe külki.

- Men maydanda bolğan adammın, - dedi osın, - oqtıñ da, ottıñ da talayın körgem.

- Onda, qazirgi jağdaydıñ qanday qauipti ekenin bilesiz ğoy.

Qariya qoqilanıp twrğan kapitanğa bir qarap qoyıp, sözin jalğadı.

- Qayda qan keşip jürsem de, özim qorğağan jerdiñ är böligin soñğı bekinisim dep bildim.

Osı sözderdi aytqanda qariyanıñ nwrsız közderi wşqındap sala berdi. Baldağına süyenip, boyın da tiktep aldı.

- Jaraydı, ol maydan ğoy, al beybit zaman ornağan soñ qırıq bes jıl osında, temir jolda qızmet ettim. Biz siyaqtı bar ömirin eñbekpen sarp etip, tuğan jerine qan-terin arnağan adamdardıñ eñ soñğı bekinisi - öz üyi boluı kerek.

Endi qariyanıñ jüzi solğın tartıp, üni bäseñdey qaldı. Baldağın toqıldata barıp, anaday twrğan aqsaq kresloğa otıruğa ıñğaylandı. Jas sarbaz jügirip barıp qoltığınan demedi.

- Örkeniñ össin balam!

Qariya ornığıp otırdı, qos baldağın qasına süyep, appaq quday saqalın sipadı. Aşıq twrğan qaqpadan snaryad oyıp ketken köşege, şatırı opırılğan üylerge qarap otırıp söyledi.

- Meniñ soñğı bekinisim osı. Mına jasımda öz üyimnen qaşıp, endi eşqayda bara almaymın. Ne körsem de, osında köremin. Däm-twzım tausılıp, körer jarığım bitkende ğana aqırettik bekinisime apararsıñdar...

****

Jas sarbaz qañırağan qalağa köliktiñ terezesinen tüyile köz salıp keledi. Jol şetindegi arıqqa qıñıraya qwlap, mügedekterge arnalğan arba jatır. Iesin bireuler asığıs ala ketse kerek. Odan ärirek kişkentay balanıñ şañ basqan qos täpişkesi qalıp baradı. Anası arqalay qaşqanda tüsip qalğan bolar. Keşe qalağa şuap jetken balalardıñ köbi jalañ ayaq, al biraz äyelderdiñ sıñar ayaq kiimmen barğanın bwl da bayqap edi.

Kölik bazardıñ qasınan ötti. Şaşılğan kartoşka, qızanaq, säbiz... Janwşırğan satuşılar "baytal tügil bas qayğıda" bärin tastay bas sauğalağan. Sarbaz auır kürsindi. Auıldağı öz anası da bazarda twruşı edi. Osı kartoşkanıñ är kelisinen köretin tiın üşin tabanınan tausılıp, alarmanmen aytısıp, tartısuğa deyin baratın. Endi mine bäri şaşılıp, räsua bolıp jatır. Sarbaz köz aldındağı swrıqsız köriniske odan äri qarağısı kelmedi, betin bwrıp äketti. Ol endi jañağı qariya turalı oyladı. "Soñğı bekinisim deydi, qanday tik minez adam, özi. Maydandağı oq pen ottı qoyşı, soñğı bekinisiniñ däl tübinen atılğan oq pen ottıñ azabı qinap jatqan şığar, aqsaqaldı".

Bwlar bağanağı snaryad tüsken jerge jaqındağanda oqtwmsıqtıñ basında otırğan äldeber qws wşa jöneldi. Jay otırmaptı, snaryadtıñ basına aq jolaq belgi salıp, sañğıp ketipti.

****

Tün. Qariya aldındağı nannan bir üzip alıp, wzaq tausadı. Qanşa şaynasa da, keñirdekten öter emes. Onı kesedegi qara sumen jibitip, arı qaray äreñ asırdı. Nan men sudı älgi sarbazdar qaltırğan. Telefonın da kölikterin otaldırıp qoyıp, quattap berdi. Qaladağı jarıq jarılıs bolğan küni-aq öşken-di. Aqsaqal az bwrın balalarımen, kempirimen tildesken. Olardı da qalağa alıp ketipti. "Mekteptiñ sport zalındamız" dedi. Eldiñ qolındağı as pen suğa qarap müsäpir küy keşkenin aytqan jwbayı jılap jiberdi. Bwl arı qaray köp söylesken joq. "Tiri küyik bolmay, nege kelmediñ" degen sözden keyin-aq telefondı jaba salğan.

Qariyanıñ denesi toñazi bastadı. Ol körpesin bir qoltığına qısıp, sıñar baldaqqa süyene tüpki bölmege bettedi. Sol jaq jılı bolar dep oylağan. Bilte şamın da apardı. Tüpki bölmeniñ terezesi jarım-jartılay bütin eken. Qariya körpesine qımtana bergende tağı da "düñk-düñk" etken jarılıs üni estildi. Üy az silkinip, tereze sıldırlap qoya berdi. Qarañğılıq qwşağındağı qala bolsa selt eter emes. Keşe ğana qaynağan tirşiliktiñ ordası bolğan qala qwlazıp, suıq tartıp, äbden tas bekinip alğanday. Bayağı bazarlı, ajarlı qalpı joq. Qarañğı, sürkey qalanıñ bir bwrışında, poyız stansasınıñ qasındağı üyinde jalğız qalğan qart qana bar.  Qañırap qalğan bükil qalada jalğız adam. Ädettegidey saqırlatıp ötetin poyızdar da joq. Qariya sol dauıstı kütedi. Biraq, qanşa qwlaq tossa da esti alar emes. Esesine, bos qalğan relister dombıranıñ qos işegindey bebeulep, snaryadtıñ dauısın alıstarğa ala qaşadı.

Bügin Gülmäriyamnıñ siırı da möñiregen joq. Ol bayqws qoradan äbden ümitin üzgen soñ, bwzauın izdep, qırğa lağıp ketken-tin. Al, swr töbet bolsa, egesiz, qorğausız qalğan köp üylerdiñ biriniñ tauığın tamaqtap jatqan. Qariya onı bilgen joq. Aqsaqaldıñ mazası qaştı, basın köterip aldı. Osı kezde lıp etip kirgen sumaqı jel, bilte şamdı tağı öşirip ketti. Qariya onı jağuğa asıqqan joq. Sınıq terezeden sırtqa köz saldı. Alıstan äldebir ottıñ jarığı öleusirep körinedi...

Soñı

 “The Qazaq Times”