ASEAN elderiniñ kezekti sammiti. Foto: VOA

Tayland astanası Bangkok ta ASEAN-ğa* müşe elderdiñ liderleri wyımnıñ 34-şi kezekti sammitin ötkizgen bolatın. Jiında wyım müşeleri aymaqtıq ekonomikalıq jäne qauipsizdik ıntımaqtastığın nığaytuğa kelisti. Bwdan da mañızdısı Oñtüstik-Şığıs Aziya elderi jalpı qatınastı retteu turalı ortaq pikirge keldi. Ol üşin jıldıñ soñına deyin Oñtüstik Qıtay teñizi mäselesindegi ortaq kodeks jäne aymaqtıq keşendi ekonomikalıq seriktestik qwru turalı konsensusqa qol jetkizuge uağdalasıp qayttı.  

Alıstağı oñtüstik-şığıs aziyalıq elderdiñ bwl qadamı bizdiñ nazardı audaratın özindik sebebi bar. Aşığın aytqanda, Oñtüstik-Şığıs Aziya elderiniñ bwl qadamı Qıtayğa qarsı birikken şep qwru dep qarauğa boladı. (Bwnıñ alıs wlı qwrlıqtağı bizge bolğan ıqpalına soñına qaray toqtala ketemiz). Olar (ASEAN) Oñtüstik Qıtay teñizi mäselesi boyınşa Qıtay biligimen «Şielenis jäne apattar qaupin azaytu, tüsinbeuşilikterdi jäne dwrıs emes şeşimderdi azaytu» degen wstanımdı közde wstay otırıp dialogtı tez arada ayaqtatuğa tırısuda.

Jinalısta jariyalanğan ortaq deklaraciyada: «Biz ASEAN men Qıtay arasındağı ıntımaqtastıqtı ünemi jetildirip otırudı jılı qabıldaymız jäne kelisimdi merziminen bwrın ayaqtalu üşin naqtı kelissözderde qol jetkizilgen progresti negiz etemiz», – desken. Äri, atalğan wyım Qıtaydıñ Oñtüstik qıtay teñizindegi äskeri äreketterine alañdauşılıq bildirgen. Tipti, Filippin sekildi elderdiñ basşıları Qıtaydıñ aymaqtağı äreketine aşıq narazılığın da ortağa saldı.

Qıtaydıñ aymaqtağı äreketine qarsı oñtüstik-şığıs aziyalıq elderdiñ ortaq tanım ornatuı Qıtaydıñ Tınıq mwhitı jağalauındağı ıqpalın älsiretedi. Oñtüstik qıtay teñizi Qıtay ekonomikası, strategiyalıq müddeleri üşin asa mañızdı. Bwl aymaqtağı mäseleler Beyjiñ üşin asa näzik taqırıp sanaladı. Qıtay öziniñ strategiyalıq müddelerin qorau maqsatında atalğan mañızdı su joldarında äskeri qadamdarın jiiletip keledi. Äri, öziniñ äskeri quatın maqsattı türde äygileydi. Bwl aymaqtağı elderdi qauipsizdik twrğısınan qattı alañdatadı.

Al, ASEAN müşeleriniñ ortaq pikirge kelip, Oñtüstik qıtay teñizi mäselesin tübegeyli şeşuge tırısuı öz retinde Qıtayğa belgili jaqtan qısım tüsiredi. Ärine, Qıtay tarabı da öziniñ müddesin saqtap qalu üşin tırısadı. Qalay bolğanda da, Qıtay ASEAN elderi jäne Oñtüstik Koreya, Japoniya, Tayuan (Tayvan') qatarlı şığısındağı köp qarsılasqa birdey qarsı twra almaydı. Bwl Qıtaydıñ teñizdegi jolın tarıltadı. Tiisinşe, Qıtay öziniñ strategiyalıq müddelerin qwrılıq joldarı arqılı damıtuğa küş saladı. Nätijesinde «Bir beldeu, bir jol» jobasımen bastalğan «qwrlıq jolındağı müddesi» bastı orınğa şığıp, Ortalıq Aziya elderine ıqpalı barğan sayın küşeyedi. Atalğan özgerister Ortalıq Aziya elderine berik ıntımaqtastıq ornatu arqılı sırtqı küşterdiñ äserine ortaq qarsı twrudı eskertip otır.

*The Association of Southeast Asian Nations — Oñtüstik-Şığıs Aziya memleketteriniñ qauımdastığı, (orısşa –  ASEAN). Wyımnıñ negizi 1967 jılı qalanğan, Oñtüstik-Şığıs Aziyadağı onnan astam eldi qamtığan öñirlik, sayasi-ekonomikalıq iri wyım.

“The Qazaq Times”