12 mausımda jañadan saylanğan prezident Qasım-Jomart Toqaevtı wlıqtau räsimi ötti. Şeteldik BAQ ta ataulı şaranıñ asığıs ötkizilgenine nazar audaruda. Saylau qorıtındısı turalı EQIW-nıñ pikiri de käperge alınğan joq. Qalay desek te Qazaqstan Respublikasınıñ tarihında 2-şi prezident öziniñ lauazımdı qızmetine kirisip ketti, Toqaev däuiri bastaldı. Osı orayda birqatar şeteldik aqparat qwraldarı prezident Toqaevtıñ aldında twrğan bastı mindetter men qiın sındarı turalı taldap körgen. 

BBC Toqaevtıñ prezident retinde şeşuge tiisti 5 ülken problema turalı atağan.

Bilik pen halıq arasındağı dialog ornatu 

Köptegen otandıq jäne şeteldik ekspertter Qazaqstanda jañaruğa wmtılğan jäne bilikke narazı toptardıñ belsendiligi artqanına basa nazar audaradı. Biraq, bwnday narazılıq jalpı halıqtıq deñgeyge köterile qoymağanın aytadı. Saylau kezindegi narazılıq şaralarına bilik qatañ reakciya tanıtqanı da şeteldik BAQ-tıñ nazarında. Narazılıq şarası küşpen basılıp, ondağan adamnıñ wstaluı, qarsılığın bildirgen halıqqa qatañ poziciyada boluı qazaq biliginiñ qoğamdıq qoldauğa senbegen, kümändanğan jağdayınan habar beredi dep qaraydı. Narazılıq şaralarına qarsı qatañ reakciyanıñ bilik üşin qauipti ekenin eskertedi, bwl qarsılıqtıñ jaña otın jağıp, şınayı oppoziciyanıñ qalıptasuına itermeleytinin alğa tartadı.

Esteriñizde bolsa, bwl turalı elimizge belgili sayasattanuşı Dosım Satpaev ta qwndı pikirin ortağa salğan bolatın. Ol küştik qwrılımdarğa köbirek süyenu biliktiñ özine de jaña qater bolatının, küştik qwrılımdardıñ röliniñ joğarlauı olardıñ biliktegi ıqpaldı topqa aynaldırıp jiberui mümkin ekenin aytqan edi. Bwdan tıs, biliktiñ küştik qwrılımdardı qoldana berui halıq pen ükimet arasındağı dialog orayın barğan sayın azaytıp bara jatqanı köpşilikke ayan. Halıq pen bilik arasında vakuum payda boluı täuelsizdik pen wlttıq qauipsizdik üşin asa qauipti.

Osılarğa qaray otırıp, prezidenttiñ köz aldağı bastı probleması halıq pen bilik arasındağı tüsinbestikti joyıp, dialogqa qol jetkizu.

Äleumettik dağdarıstıñ aldın alu

Jıl basınan beri köpbalalı analar narazılığı, äleumettik jağdaydıñ naşarlauınan el işindegi narazılıq deñgeyiniñ artuı da prezident Toqaevqa auır mindet jüktep otır. Bwl turalı prezident bwğan deyin de birqatar mälimdeme jasağanı belgili. Ol eñ negizgi bağıt işki sayasat jäne äleumettik mäselelerdi şeşu ekenin atap körsetken. Sonday-aq, jaña prezidenti wlıqtau kezinde salıq jüyesin qayta qarau, orta-şağın bizneske jeñildik beru jäne densaulıq saqtau salaların reformalau turalı uädesin de bergen.

Degenmen, şeteldik BAQ işki sayasat pen jüyeli mäselelerdi şeşu bwrınğı day N. Nazarbaevtıñ qolında bolatının rastaydı. Sonday-aq, Toqaevtı baqılap twruğa "otbasınıñ" basqa müşeleriniñ de mümkindigi bar ekenin jazadı. Bwlarğa qaray otırıp, Toqaevtıñ öz aldına sayasat jürgizui kümändi deydi şeteldik sarapşılar.

Olar Qazaqstan men Özbekstandağı bilik tranzitiniñ ülken ayırmaşılıqtarı bar ekenin atap körsetedi. Qazaqstannıñ sayasi ömirinde alğaşqı bilik iesi men onıñ klanı tereñ tamır jayğanı bastı ayırmaşılıq retinde körsetiledi.

Ekonomikanı retke salu

Şeteldik sarapşılar Qazaqstan ekonomikası qarqındı qwldırap bara jatır dep eseptemeydi. Biraq, ekonomikanıñ barlıq salasında ösimniñ toqtap qalğanın rastaydı. Jaña prezidenttiñ aldağı bastı mindetiniñ biri – ekonomikalıq, qoğamdıq bağdarlamalardı jüzege asıru üşin qarajat tabu. Eñ negizgi sauda äriptesteri EO, Qıtay jäne Resey arasındağı kelisimderde balanstı saqtap otıru asa mañızdı dep ataydı. Sol arqılı eldegi äleumettik jağdaydı dağdarısqa jibermeu.

Ekonomikadağı Reseyge bolğan kiriptarlıq jaña prezidenttiñ jwmısına ülken kedergilerdiñ biri retinde atalğan. Euraziyalıq ekonomikalıq odaq turalı qanşa jağımdı sözder aytılğanımen, bes jıldan beri bwl odaqtan Qazaqstanğa kelip jatqan igilik bayqalmaydı. Qazaqstan tabiği resurstarğa süyenip otırğan twsta şikizat bağasına el ekonomikası köbirek täueldi ekenin alğa tartqan.

Reseymen mämile

Reseylik jäne özge de şeteldik sarapşılar bwl jağında Toqaevtıñ artıqşılıqtarğa ie ekenin aytadı. Bwğan deyin Mäskeu  Nazarbaevtan keyingi Qazaqstannıñ bağıtı turalı alañdap kelgeni belgili. Mäskeu jaña prezidenti "öz adamı" retinde qabıl aları sözsiz. Sebebi, Toqaev Resey biligi üşin beytanıs emes, qazaqşasınan köri orısşası jattıq Toqaev Kreml'diñ jılı qabıldauına ie. Onıñ üstine Qauipsizdik keñes äli de Nazarbaevtıñ qolında bolğandıqtan Resey Qazaqstan biliginiñ özine degen közqarası özgerip ketedi dep alañdamaydı. Toqaevtıñ prezident boluı Mäskeudi keminde birneşe jılğa deyin oñtüstiktegi eñ wzın şekarasınan  alañsız boluına mümkindik berdi dep sanaydı. Sonday bola twrsa da, 2014 jıldan beri qaray Qazaqstanda Reseyge degen közqarastıñ birtindep özgerip kele jatqanın eske wstau kerek dep qaraydı.

Qıtaymenen mämile

Şetel sarapşılarınıñ pikirinşe, Qıtay üşin Qazaqstan prezidentiniñ kim boluı asa mañızdı emes, tek Qıtaydıñ ekonomikalıq müddeleri zardap şekpese bolğanı. Sebebi, Qıtaydıñ sırtqı sayasatı köbinde wzaq merzimdik ekonomikalıq ıntımaqtastıqqa köbirek süyenedi.

Sayasattanuşı Arkadiy Dubnov bir pikrinde: "Ortalıq Aziya elderi üşin qauipsizdikti Resey qamtamasız etip, ekonomikalıq şarttardı Qıtay tolıqtaydı" degen jazılmağan zañ bar, – degen. Degenmen, bwl eki derjavağa Orta Aziya halıqtarınıñ senimsizdigi jıldan-jılğa artıp kele jatqanın eskeru kerek dep qaraydı. Aytalıq, antiqıtaylıq közqaras Qazaqstan, Qırğızstan sekildi elderde qalıptasıp keledi.

Al, AQŞ pen Qıtay arasındağı sauda soğısı Qazaqstan biliginiñ Qıtaymen qarım-qatınasta ayaqtı añdıp basuğa itermelep jatqanı bar. Mäskeu, Beyjiñ jäne Uaşingtonmen teñdey mämile wstanu Qazaqstan sırtqı sayasatınıñ eñ bastı bağıtı bolıp keledi. Şeteldik ekspertter, bwl bağıtqa äli de bwrınğı prezident kepil bola twradı dep qaraydı.

“The Qazaq Times”