Foto: http://xs.uz

Özbekstan biligi on jıldan astam uaqıt boyı qoljetimsiz bolğan birneşe oppoziciyalıq jäne şeteldik sayttardı bwğattaudan şığardı. Ötken aptada bilik qwqıq qorğau wyımdarınıñ portaldarı, sonday-aq basqaru rejimin sınğa alğan şeteldik BAQ-tar üşin erkin habar taratu jäne oy erkindigi turalı şeşim şığardı.

Degenmen, resurstardı bwğattaudan şığaru bilik tarapınan körneki qimıl boluı da mümkin. Memleket aumağındağı keybir oppoziciyalıq jäne jañalıqtar sayttarı äli de qoljetimdi emes. Mısalı, özbek tilindegi «Azattıq» radiosınıñ saytı bwğatta twr. Jaqında Özbekstan sotınıñ şeşimi boyınşa alayaqtıq jasadı degen küdikpen baspasöz basılımdarın qoldau qorınıñ törağası, jurnalist Saidablaziz YUsupovtıñ qamauğa alınuı da plyuralizm tuındatadı. YUsupovtıñ qamaluına qatıstı özbek jurnalisteri men blogerleri «bilik şındıqtan qorqıp, jalğan ayıp tağapı otır» dep, onı bosatudı talap etti. Bwl jayt baspasözdegi cenzuranıñ äli de köş bastap twrğandığın bildirse kerek.

2016 jıldan bastap Özbekstan biligi jaña reformalar ayasında birqatar ilgeri qadamdarğa bardı: sayasi raqımşılıq jariyaladı, turizmdi damıta bastadı jäne elge şeteldik investiciyalardı tartu turalı bağdarlamalardı engizdi. Sol jılı säuirde EQIW-nıñ BAQ bostandığı mäseleleri jönindegi ökili Garlem Dezir Özbekstan biligin birqatar sayttardı bwğattan şığaruğa jäne aqparatqa qol jetkizu, pikir bildiru bostandığın retteytin normativtik aktilerdi özgertuge şaqırğan.

Biıl 10 mamırda Özbekstannıñ Aqparat jäne bwqaralıq kommunikaciyalar jönindegi agenttiginiñ basşısı Komil Allamjonov «Deutsche Welle», VVS, «Amerika dauısı» sındı aqparat agenttikterindegi Özbek qızmetiniñ sayttarına qoljetimdilikti qalpına keltiru turalı şeşimdi jariya etti. Eurasianet.org, Amnesty International, Human Rights Watch jäne «Şekarasız reporterler» qwqıq qorğau wyımdarınıñ sayttarı da qoljetimdi bolmaq. Osı uaqıtqa deyin biliktegi ädletsizdikti äşkerelegen basılımdar men şeteldik sayttardıñ bwğattaluına qatıstı pikir bildirgen Alamjonov atalğan sayttardıñ barlığı «tehnikalıq qatelikke» baylanıstı isten şıqqanın aytıp, qısqa qayırdı.

Özbekstan biligindegi teris äreketterdi äşkerelegen oppoziciyalıq jäne şeteldik BAQ-tar 10 jıldan astam uaqıt qoljetimsiz boldı. Foto: VVS

Özbekstan 2005 jılı birqatar jañalıqtar men analitikalıq onlayn-resurstardı bwğattay bastadı. Sol kezde Batıs Europa, AQŞ-tıñ birqatar elderi, qwqıq qorğau jäne halıqaralıq wyımdar Ändijan qalasında bolğan qaqtığıs kezinde Özbekstan biliginiñ is-äreketterin qatañ ayıptadı. Sol oqiğalardıñ barısında 200-ge juıq adam qaza tapqan jäne aqparat qwraldarınıñ erkin habar taratu mümkindigi şektelgen. Täuelsiz kommentatorlar, oppoziciyalıq jäne şeteldik BAQ-tar Özbekstanda köptegen jıldar boyı tehnikalıq qiındıqtar men söz bostandığınıñ şekteluine qarsı narazılıq bildirgen bolatın.

Oppoziciyalıq sayttardıñ «qwlpın aşu» qazirgi prezident Şavkat Mirzieev sayasatındağı betbwrıs. Ol Özbekstandı 25 jıl basqarıp, «älemdegi eñ repressivti memleketterdiñ birine aynaldırğan» Islam Karimovtıñ ornına 2016 jılı kelgen. Mirzieevtiñ basqaruındağı Özbekstan ekonomikasın bayau qalıpta bolğanmen, baspasöz bostandığı boyınşa Düniejüzilik indekste joğarı satığa köterildi. Sol jıldan bastap Özbekstan biligi elge turister men şeteldik investorlardı tartuğa bağıttalğan köptegen bağdarlamalardı jüzege asırdı. Bwl äreket Taşkenttiñ memlekettik cenzuranı birte-birte älsiretetinin bildiredi. Sonımen qatar, osı qadamğa äleumettik jelilerdiñ damuı da äser etui mümkin. Öytkeni, bwğattalğan veb-sayttardağı kontenttiñ mañızdı böligin BAQ betterinen ğana emes, Facebook, YouTube jäne basqa da äleumettik platformalardan aluğa boladı. Soñğı uaqıtta äleumettik jelilerdiñ özbek segmentinde sayttardıñ bwğattaluın toqtatuğa bağıttalğan ündeuler jii aytılıp jür. Facebook paydalanuşıları Özbekstannıñ Aqparat jäne bwqaralıq kommunikaciyalar agenttigi direktorınıñ orınbasarı bolıp tağayındalğan prezident Mirzieevanıñ qızı Saida Mirzieevanıñ habarlamaları men posttarına söz bostandığına qatıstı pikirler qaldırğan.

2016 jıldan bastap Özbekstan biligi elge turister men şeteldik investorlardı tartuğa bağıttalğan köptegen bağdarlamalardı jüzege asırdı. Foto: Google

Betbwrıs neni bildiredi?

Özbekstan ükimeti aldağı uaqıtta özge de bloktalğan sayttar tizimin jariyalap, olardı qayta qalpına keltirmek. Ükimettiñ bwl qadamına qatıstı pikirler ekige bölindi. Ortalıq Aziya boyınşa zertteu jürgizetin «Human Rights Watch» ökili Stiv Sverdlov sayttardı bwğattan şığaru – Özbekstanda söz bostandığı üşin mañızdı qadam dep atadı. Onıñ pikirinşe, Mirzieevtiñ BAQ salasına qatıstı reformaları äli künge deyin aqparat qwraldarın şekteydi, biraq salıstırmalı türde özge postkeñestik memleketterge qarağanda damu deñgeyi edäuir joğarı. Bwğattalğan Fergana.ru saytınıñ bas direktorı Daniil Kislov: «Özbekstannıñ söz bostandığına degen qadamın qwptaymın. Bwl şeşim – prezident jürgizip otırğan reformalardıñ nätijesi. Bwrınğı basşılıqta söz erkindigine ie bolu mümkin emes edi», – deydi.

Özbek VVS qızmetiniñ bas redaktorı Hayrullo Fayz: «Özbekstanda bäri jaqsı dep aytuğa boladı. Islam Karimovtıñ zamanımen nemese üş jıl bwrın bolğan jağdaydı salıstırsaq, äldeqayda erkin bola bastadıq. Jurnalister men sıni jariyalanımdarğa jii jüginetin oqırmandardıñ äleumettik jelilerde belsendiligi arttı. Meniñ oyımşa, bwl qazirgi ükimettiñ mañızdı şeşimderiniñ biri. Üş jıl bwrın biz bwl turalı armandağan joqpız. Bilik söz bostandığınsız basqa reformalar qajetti nätije bermeytinin sezine otırıp, osı qadamğa bardı dep ümittenemiz», – dep atap ötti. Sonday-aq, jurnalist sözinde «Eger qazir Kärimovtıñ uaqıtı bolsa, meniñ oyımşa, jurnalisterdiñ köbi qamauğa alınar edi. Qazir biz, rasımen, jwmıs istep jatırmız. Biraq keybir blogerler men jurnalisterge qısım äli de saqtalatının atap ötu qajet. Özbekstanda jurnalistik ıntımaqtastıqtıñ payda boluı bilktiñ uaqıt talabına say özgere bastağanın bildiredi. Biraz jıldardan keyin bilik erkin baspasöz fenomenine üyrenedi», – deydi.

Özbekstan biliginiñ bwl qadamına key sarapşılar küdikpen qaraydı. AQŞ-tağı özbek sayasattanuşı Rafael' Sattarov: «BAQ jäne qwqıq qorğau wyımdarınıñ sayttarın qayta aşu demokratiyalandırudıñ nemese Allamjanov danalığınıñ belgisi emes. Bwl qadam jay ğana Özbekstan ükimetiniñ Germaniya prezidenti Ştaynmayerdiñ saparı aldında oñ ahual tuğızu üşin bağıttalğan äreket», – dep esepteydi. Al sayasattanuşı Älişer Il'hamovtıñ pikirinşe, Mirzieev tek qauipsiz dep sanaytın bwqaralıq aqparat qwraldarın ğana qaldırıp, biliktegi ädiletsizdikterdi äşkereleytin aqaparattarmen küres jürgizedi deydi. Ol sözinde Özbekstan BAQ-tarı men jurnalisterin «jurnalistik etikanı qwrmetteuge, rastalmağan jäne dwrıs emes aqparattı paydalanudan aulaq boluğa jäne negizsiz alıpsatarlıq pen kümän tudırmauğa» şaqırdı.

Tüyin

Özbekstan biliginiñ bwl şeşimin EQIW qoldap, zañ esebinde qabıldadı. Freedom House, Human Rights Watch sındı halıqaralıq söz bostandığın qadağalaytın wyımdar da Özbekstan damuşı elder qatarında demokratiyağa qol sozğan memleket degen bağa berdi. Atalğan wyımdar özge de postkeñestik elder osı ülgige zer salıp, söz jäne oy bostandığına qol jetkizse degen senim bildirip otır.

"The Qazaq Times"