Qaraqalpaqstan. Foto: Azattıq Radiosı.

Ötken aptanıñ soñı Qaraqalpaqstandağı qan tögispen ayaqtaldı. Täşken biligi Qaraqalpaqstannıñ derbestiginen ayıratın konstituciyalıq özgeristerden bas tartqanımen, resmi mälimetter boyınşa Nükiste 18 adam qaza tauıp, 243 adam jaraqat aldı. Beyresmi mälimetter qaza tapqandar men zardap şekkender sanı bwdan älde qayda köp dep sanaydı. Bwl Mirzieev biliginiñ «bir qolımen amandasıp, bir qolımen jwdırıqtağanınday» äreketi boldı.

Osılayşa kütpegen jerden Ortalıq Aziyada Qaraqalpaqstan mäselesi näzik taqırıptardıñ birine aynalıp şığa keldi. Keybir sarapşılar qan tögis etnostar arasındağı wzaq uaqıttıq janjalğa wlasıp ketui mümkin degen boljamdardı da aytıp jatır. Eldiñ ata zañınan Qaraqalpaqstannıñ derbestik qwqın alıp tastauğa narazılıq bildirip on mıñdağan adam Nükis köşelerinde ereuildetti. Bwl qaraqalpaqtardıñ derbestikke degen wmtılısın da oyattı deytin aytular da bar. Degenmen, wzaq uaqıttan beri Özbekstan qwramında bolıp kele jatqan Qaraqalpaq respublikasınıñ derbes memleket bolıp ketuine türli kedergiler de joq emes. Aytalıq, Qaraqalpaqstannıñ aumağında qaraqalpaqtar san jağınan da basımdıqqa ie emes. Bwdan özge de birqatar sebepteri bar.

Qaraqalpaqstandağı kezekti tolqu şetelderde jwmıs istep jürgen qaraqalpaq azamattarınıñ narazılıq akciyalarınan bastaldı. Osınıñ özi de belgili deñgeyde täuelsizdikke wmtıluğa bastamaşı bolatın, twtas halıq tanığan jetekşi twlğalardıñ, sayasi liderlerdiñ joq ekenin körsetti. Anığında Qaraqalpaqstannıñ joğarı elita ökilderi Özbekstan Parlamenti Joğarı keñesinde bar, biraq olar özbek biligimen Qaraqalpaqstan täuelsizdigi boyınşa pikir talasıp, qarsılıq körsetuge därmensizdigin körsetti. Bir sözben aytqanda qaraqalpaqtardıñ sayasi elitasınıñ özi derbestik küresine dayın emes.

Bwğan qosa, Ortalıq Aziyada nemese odan tısqarı elder men aymaqtarda Qaraqalpaqstannıñ täuelsizdigine müddeli taraptar joq. Özbekstanmen aymaqtağı liderlikke bäsekeles sanalatın Qazaqstanda da bauırlas Qaraqalpaqstannıñ derbestigin ümit etetin sayasi wstanım joq. Tipti, QR SİM tarabı Täşken biliginiñ jağdaydı twraqtandıru boyınşa is-şaraların qoldaytının mälimdedi. Özbekstan prezidenti Şavkat Mirzieev tolqular kezinde «sırtqı küşterdiñ» faktorı turalı söz etti. Anığında, Qaraqalpaqstannıñ derbestigin sırttan qoldaytın aytarlıqtay küş joq deuge boladı. Onıñ üstine Ortalıq Aziyadağı jäne postkeñestik memleketterdegi geosayasi jağdayda Qaraqalpaqstanğa wqsas derbestikke wmtıluşı aymaqtardıñ qalıptastırğan jağdayı kürdeli geosayasi şielenister men qandı qaqtığıstarğa wlasıp jatqanın körip otırmız. Aymaqtıñ twraqtılığınan alañdağan özge elder Qaraqalpaqstannıñ derbestikke degen wmtılısın keminde qazirgi kezde qoldauı neğaybıl.

Qaraqalpaqstan aumağında qaraqalpaqtar halıq sanınıñ üşten birin ieleydi, üşten birin özbekter, qalğan üşten bir böligin qazaqtar men özge de etnostar wstaydı. Qaraqalpaqstan jerinde täuelsizdik alu boyınşa referendum ötken jağdayda da täuelsizdikti qoldauşılar sanınıñ basım tüsui ekitalay jağday. Qaraqalpaqstan aumağınıñ basım köp böligi şöldi aymaqtar jäne jıldan jılğa quañ tartıp, egin jäne mal şaruaşılığı üşin qolaysız klimattıq apattar da jii qaytalanıp keledi. Özbekstan da öñirdegi klimattıq jağdaydı retteudiñ keşendi şarasın qabıldağan emes. Öñirdegi twrğılıqtı halıq äleumettik jağdaydıñ tömendiginen köbine şetelderge şığıp jwmıs isteuge mäjbür. Sondıqtan da qazirgidey küyde Qaraqalpaqstannıñ derbestigi öñirdegi äleumettik twraqsızdıqqa soqtıruı da mümkin.

Mine osınday jağdaylarğa qaramastan Özbekstan Konstituciyasındağı derbestikke degen joldı jauıp tastaytın qadamğa qarsı auqımdı narazılıq Orta Aziya elderin tañ qaldırdı. Täşkenttiñ quattı äri ortalıqtanğan biligine qarsı aşıq narazılıqqa on mıñdağan, tipti jüz mıñdağan halıqtıñ jinaluı tosın jağday retinde qaraldı. Bwl jağday qalayda endigi jerde Qaraqalpaqstannıñ derbestigi üşin küresetin jaña wrpaqtı tärbielep ketkeni anıq.

The Qazaq Times