Foto: Washington Post

Qıtay aqparat qwraldarı jaqında Qıtaydıñ sırtqı ekonomikası tudırğan qayşılıqtardıñ el işindegi ülken äserleri turalı aytıp, dabıl qağuda. Qıtayda qazir şetel investiciyasınıñ Qıtaydan qol üzu procesi orın aluda. Oracle AQŞ tehnologiyalıq kompaniya, McDonald’s，Marks & Spencer，City Bank t. b. Şetel investiciyasınıñ Qıtaydağı twraqtı mülki men paydalanılğan investiciyası kürt azayıp ketken. Bwl bolaşaq Qıtay ekonomikalıq toqırauına tikeley äser etui bek mümkin.

Jaña ğasırımız bastalğalı beri Qıtay «Älemdik fabrika» dep atalıp, arzan eñbek küşi, arzan jer resurstarı men salıstırmalı alıp aytqanda jetildirilgen infraqwrılımınıñ arqasında, dünie kapitaldarın magnittey tartıp äketti. Qıtay ekonomikası ornınan tez twrıp, Şığıs Aziya elderimen birge älem ekonomikasında köş bastauğa deyin bardı. Qazirgi kezde şetel investiciyasın tartudıñ joğarı körsetkişin körsetken bwl elde, şetel investiciyalarınıñ şığıp ketui – eñ qızu pikir talastağı taqırıpqa aynaldı.

Qıtay ortalıq saraptau byurosınıñ körsetken qortındısında, şetel investorlarınıñ Qıtaydağı twraqtı mülki jıldan jılğa qısqaruda. Aytalıq, 2016 jılı şeteldik investiciyanıñ Qıtaydağı jıljımaytın mülkiniñ jalpı qwnı ¥ 21 mlrd 197 mln bolğan. Bwl körsetkiş 2011 jıldarı 326 mlrd 981 million yuandı qwrağan bolatın. Bwğan qarağanda şetel investiciyasınıñ Qıtaydağı twraqtı mülki bes jıl işinde 62,94 payızğa deyin azayğan.

Bwdan tıs, 16 aqpandağı Qıtaydıñ Sauda ministrligi de bir qatar saraptamalıq mälimetterdi tarattı. Onda körsetiluinşe, biılğı jıldıñ qañtar ayında şeteldik investiciyanıñ Qıtaydağı naqtı paydalanılğan qwnı 12 mlrd AQŞ dolların qwrap, ötken jılğı wqsas mezgilden 14.73% -ğa tömendegen. Jalpı derekterdi salıstıra otırıp, Qıtay Sauda ministrligi investiciya ağımında aylıq körsetkişterdiñ wzaq merzimdik investiciya kiris-şığısın däleldep bere almaytının eskertse de, şetel investiciyalarınıñ Qıtaydan qol üze bastauı anıq bayqalıp jatqanın jasıra almadı.

Qıtaydıñ joğarı lauazımdı organdarınıñ boljauınşa, aldağı uaqıtta qıtayda şetel investiciyasımen jwmıspen qamtılıp otırğan 45 million adam jwmıssız qalmaq. Sonımen qatar, şetel kapitaldarınıñ qol üzui tolassız jalğassa, Qıtaydağı twtınudıñ joğarı därejesindegi azamattardıñ twrmısına aytarlıqtay äser etedi. Osınıñ bäri aldağı qıtay qoğamında tuılatın jaña tolqu qaupin körsetip otır.

Şetel investiciyasınıñ nege Qıtaydan qol üzude? 45 mln qıtaylıqtıñ jwmısın tartıp alğan sirä, qanday faktor? Osı qatarlı swraqtar qazir qıtay aqparat qwraldarında qızu talqılanuda.

Qıtaydıñ «Samwrıq» (Fenghuang – Ifeng.com) aqparattıq saytı jasağan saraptamada mınaday sebepterin körsetedi.

Birinşi. Qıtayda öndiris qwnı joğarladı.

Soñğı jıldardan beri Qıtaydıñ ekonomikalıq aşıq rayondarında öndiris qwnınıñ joğarlauı üzdiksiz artıp keledi. Salıq mölşerin qısqartu bäseñdep, şetel investiciyasına barğan sayın qolaysızdıqtar tuğıza bastadı.  Jalaqınıñ tañqalarlıq deñgeyde bolsa da, Qıtay ükimeti  aylıqtıñ ösuin tejemedi. Tipti birneşe jıldan beri jalaqı qwnı eñ joğarı el bolıp keldi. Al, aylıq jalaqınıñ joğarılığı investorlardıñ eñ köñil audaratın mäselesi.

Ekinşi. Qıtay sırtqı sayasat üşin, investiciya salu mölşeri şekten astı.

Qıtay Sırtqı sayasatınıñ damuına ilese, şeteldegi köptegen elderde  investiciya salu men tartu şekten tıs arttı. Ol ğana emes, bwğan naqtı sayasat arqılı şekteuler jasalınbadı. Mülik türleri, energiya ünemdeu şarttarı da qalıptan tıs boldı. Salıq jüyesinde de şetel investiciyasına qaratqan «super-wlttıq rejimi» qazirgi künde jaramsız bolıp tabıladı.

Üşinşi. Qıtayda eñbek qwnı bwdan keyin de arzandamaydı.

Qıtay valyuta sayasatınıñ jıldan-jılğa zat qwnı men  jalaqı qwnına qayşı ekeni bayqala bastadı. Sondıqtan da Qıtaydağı eñbek jalaqısı tömendemeydi. Esesine, twtınudıñ joğarlauına baylanıstı barğan sayın artuı mümkin.

Törtinşi. Narıqtağı bazar bäsekelestigi barğan sayın artuda.

Atalğan sebepterden tıs, key bir şeteldik käsip orındardıñ basqaru jüyesi qıtayda asa tiimsiz bolıp tabıladı. Basqaru jüyesine özgeris jasau ol kompaniyanıñ twtas qwrılımına qayşı, al bwl özgeris jasalmasa qıtay bazarında tamır aluı qiınğa soğadı. Sondıqtan bwnday kompaniyalar qıtay bazarınan şeginip şığuına tura keledi. Aytalıq, Nokia, Motorola sekildi kompaniyalar qıtay bazarınan erterek tayıp twrdı.

Mine, osı sındı sebepter Qıtaydağı şeteldik investiciyanıñ keri qaytuın tudırıp otır. Qıtay ekonomikasınıñ aldağı on jılda auır sındarğa tap keletini anıq. Sebebi, investiciyanıñ keri qaytuı qıtaylıq kompaniyalardıñ özine de äser etedi. Köp sandı qıtaylıq käsiporındardıñ halıqaralıq narıqta qabileti tömen. Olar selbestik ornatqan şeteldik käsiporındardıñ ketuimen, jergilikti käsip orındardıñ selbestikteri  kemi tüsedi. Al odan biznes jürgizudiñ joğarı qwnına da  keri ıqpal tuıladı. Ekonomikalıq naqtı kapitaldardıñ sırtqa ağıluına sebep boladı. Äsirese qızmet öteu salalarında zor özgeris tudırıp, eñbek narığına soqqı jasaydı. Oğan mülik qwnsızdanuın qosıñız. Birte-birte twtas ekonomikalıq qwldıraudıñ negizgi  faktorların keltirip şığaradı.

“The Qazaq Times”