Qıtaydıñ Gruziyadağı ıqpalı artuda. Foto: Young Diplomats.

Barğan sayın arta tüsken Qıtaydıñ sayasi, ekonomikalıq ıqpalına eñ aldımen Ortalıq Aziya elderi tap boldı. Sebebi, Qıtaydıñ şığıs jäne oñtüstik-şığısındağı memleketterdiñ ekonomikalıq salmağı post-keñestik Orta Aziya elderimen salıstırğanda basım boldı. Japoniya, Koreya, Tayvan', Indoneziya, Malayziya, Filippin, Tayland, V'etnam, Singapur qatarlı elder Qıtay ıqpalınıñ şığısqa jäne oñtüstik şığıs, oñtüstik bağıtta wlğayuına tabiği böget retinde röl atqardı. Sonday-aq, Oñtüstik Şığıs Aziya elderin Qıtay ıqpalına qarsı AQŞ pen Australiya (Avstraliya) qoldau körsetti. Bwl tabiği türde Qıtaydıñ şığıstağı jolın tosıp, ıqpalınıñ batısqa qaray bet aluına itermeledi.

Al, qazir Qıtay ıqpalı Ortalıq Aziya elderinen keyin post-keñestik elderge qaray damıuda. Batıs sarapşıları bwrınğı keñestik respublikalardıñ orta jäne bastauış mektepterinde qıtay tili orıs tilimen bäsekelese bastağanın aytadı. Aytalıq, Gruziya Bilim ministrligi osı aptada jaña oqu mausımınan bastap Gruziyanıñ orta-bastauış mektepterinde qıtay tili mindetti ekinşi şet tili retinde ötiletinin mälimdedi. Qazirge deyin Gruziyada ağılşın tili birinşi şet tili retinde, bastauış 1 sınıptan bastap ötilip kelse, orıs tili ekinşi şet tili jäne taldau päni retinde 5 sınıptan bastap ötilip kelgen. Keybir mektepterde orıs tilinen keyin ital'yan, francuz jäne nemis tilderin üyretedi.

Gruziyadağı qıtay tili oqıtuşısı. Foto: VOA

Gruziyadağı orıs-qıtay tiliniñ bäsekesi jäne Qıtay qoldauı

Bwğan deyin Gruziyada, özge post-keñestik respublikalarğa wqsas, ata-analar ekinşi şet tiline europalıq tilderdiñ birin tañdau basım bolğan. Alayda, soñğı jıldarı qıtay tilin tañdap oqıtu ürdiske aynalıp bara jatqanın jergilikti BAQ aytıp otır. Gruziya aqparat qwraldarınıñ aytuınşa qazir ekinşi şet tili retinde orıs-qıtay tilderi arasındağı bäseke kezeñi bastalğan.

Gruziya Bilim ministrliginiñ resmi mälimdemesinde, qıtay tiliniñ mindetti ekinşi şet tili päni retinde enui köptegen ata-analardıñ talabına say jasalğanın, bwl orıs tilin şekteu degendi bildirmeytinin alğa tartqan. Jaqında Gruziya bilim ministri Mihail Batiaşvili men Qıtaydıñ Gruziyadağı bas elşisimen memorandumğa qol qoydı. Onda Gruziyada qıtay tilin oqıtu jäne damıtu üşin Qıtay tarabı Gruziya Bilim ministrligine kömek beretini, aytalıq, Gruziya üşin qıtay tili mwğalimderin dayındap beretinin turalı kelisimder bar.

Onsız da Qıtay ükimeti älem elderine tarağan Konfuciy ortalıqtarı arqılı qıtay tili men mädenietin nasihattauğa jılına qıruar qarjı jwmsaydı. Oñtüstik, Oñtüstik Şığıs, Ortalıq Aziya, Kavkaz, Şığıs Europanı bılay qoyğanda,  Batıs Europa men Amerikada da bwl ortalıqtar jüyeli türde jwmıs jasap keledi.

Tramp AQŞ biligine kelgennen keyin, Ortalıq barlau agenttiginiñ sol kezdegi jetekşisi Mayk Pompeo (qazirgi memlekettik hatşı) Qıtay ükimeti qarjılandırğan Konfuciy ortalıqtarınan AQŞ-tıñ wlttı müddelerine belgili därejede qater töngenin mälimdegen. Sonımen birge, bwl ortalıqtarmen kelisimderdi qayta qarau jäne birqatar ştattardağı Konfuciy ortalıqtarın jabatının mälimdegen.

Orta Aziyadan alqıp şıqqan Qıtay ıqpalı

Ortalıq Aziya Qıtaydıñ energiya tasımaldau jobasındağı mañızdı aymaq. Al, qazirgi kezde «Qıtay täbeti» Ortalıq Aziyadan Kaspiy teñiziniñ arğı jağasına qaray keñeydi. Oğan osı aumaqtağı energetika qaynarları birinşi sebep bolatını sözsiz. Bwdan soñ Qıtay tauarlarınıñ Batıstıñ alıp bazarına qaray ötetin mañızdı jelisi.

Gruziyalıq sayasattanuşılardıñ aytuınşa, Qıtay tauarları qazir Ortalıq Aziyanı basıp, Kaspiy teñizinen asıp, Qara teñizdegi Gruziyanıñ portına jetedi. Nemese Gruziya arqılı Türkiyağa, sodan arı qaray Europağa ketedi. Bwl Qıtaydıñ Gruziyağa, yağni Kavkazdıñ oñtüstigine degen qızığuşılığın arttıra tüsti. Soğan ilese Qıtaydıñ jergilikti jerdegi ıqpalı da keñeymek.

Ärine, Qıtay Gruziyağa egemendik pen aumaqtıq twtastığın qorğau sındı kepildikterdi de berip otır. Resey-Qıtay arasındağı wstanımdar men közqarastar, qarım-qatınastar da Gruziyağa bolğan Qıtay ıqpalına äser etpeytini körine bastadı. Onıñ üstine Gruziya Qıtaydıñ «Bir beldeu, bir jol» bağdarlamasına qoldau bildirgen elderdiñ biri. Qıtaydan şıqqan tasımal poyızınıñ Ortalıq Aziya men Kaspiyden ötip Gruziyağa jetu sındı jobası jüzege asıp ta ülgerdi.

Qıtaydan Batıs Europağa deyingi jeli. Foto: Young Diplomats7

Gruziya şağın el bolğanımen, twtas Kavkaz öñiri jöninen özindik röli bar. Bıltır ğana Qıtay men Gruziya kölemdi sauda kelisimine qol qoydı. Ortalıq Aziya elderine qarağanda Gruziyadağı Resey ıqpalı barğan sayın älsirep keledi. Onıñ üstine Tbilisi Ukrainağa wqsas Reseydi agressor retinde sınap keledi jäne territoriyalıq jan-jalı da tolıq bitpegen. 2008 jılğı qaqtığıstan keyin eki el arasında diplomatiyalıq dağdarıs ornadı. Jaqında Adam qwqıqtarı jönindegi Europa sotı şeşim şığarıp, Reseyden 2006 jılı Reseyden şığarılğan 1500 gruzin azamatı üşin 10 mln euro tölem töleudi talap etti.

Gruziyadağı 2004 jılğı jappay demonstraciya arqılı ornağan bilikten keyin elde sayasi reformalar jasaldı. Äsirese, sıbaylas jemqorlıqqa qarsı nätijeli küres jürgizildi. Nätijesinde Gruziyanıñ keden jäne policiya salası eñ adal memlekettik organdarğa aynalğan. Alayda, Saakaşvilidiñ Batısqa basımdıq berui Reseymen qarım-qatınasın alıstattı. Qazir Gruziya Qwrama Ştattıñ mañızdı odaqtası jäne Ukrainağa wqsas NATO-ğa müşe boluğa talpınuda. Bwnıñ özi basımdıqtağı Resey ıqpalın älsiretip, öñirde Qıtay ıqpalınıñ jaña qırınan payda boluına mümkindik berip otır.

“The Qazaq Times”