Qıtay basşısı Şi Jinpiñ reformanıñ 40 jıldığına oray bayandama jasadı. Foto: The Diplomat.

Ekonomikanı jäne menşik sektorın jekeşelendiru, sonday-aq Qıtaydı halıqaralıq saudağa engizu mäselelerin qamtığan Reforma jäne aşıqtıq sayasatın 1978 jılı Qıtay Memlekettik keñes prem'eriniñ orınbasarı Dıñ Şyaupiñ (Den Syaopin) jariya etken edi. Bwl sayasat QHR-nıñ alğaşqı törağası Mau Zıdoñnıñ (Mao Czedun) «Zor sekirip ilgerileu» sayasatı sätsiz ayaqtalğannan keyin, Qıtay ekonomikalıq sayasatın, damu jobasın modernizaciyalau maqsatında alğa qoyılğan edi.

2018 jılı Qıtaydıñ ekonomikasın aldınğı ekinşi ekonomikağa jetkizgen bwl sayasatqa 40 jıl toladı. Osığan oray ötken jinalısta QHR törağası Şi Jinpiñ bayandama jasap, Qıtaydıñ damu bağıtı, älem elderimen qatınası jöninde mälimdeme jasadı. Ol sözinde Qıtay eş uaqıtta öz müddesi üşin basqa elderge qısım körsetpeytinin atap ötti.

Qıtay reformasınıñ 40 jıldığına oray ötken jinalıs. Foto: BBC/Reuters.

Şi Jinpiñ atalğan bayandamasında Qıtaydıñ älemge beybit mämile tanıtatını turalı ayta kelip: «Qıtay eşqaşan basqa memleketterdiñ esebinen damımaydı. Biraq, öziniñ zañdı talaptarı men müddelerinen bas tartpaydı. Qıtay qorğanu jäne damu sayasatın wstanadı. Qıtay eşbir elge qauip tuğızbaydı, qanşalıq damığan el bolsaq ta biz basımdılıqqa wmtılmaymız», – dep toqtaldı.

Degenmen ol älem elderiniñ Qıtaymen qatınasına qarata: «Qıtayğa ne isteu kerek ekenin, ne istemeu kerek ekenin tañdauğa özge eşkimniñ qwqığı joq», – dedi. Qıtay basşısınıñ bwl sözi sol eldegi auır därejede taptalğan kisilik qwqıq mäselelerine oray özge elderdiñ aralasuına qarsı aytılğanday boldı.

«Biz özimizdiñ damu jolımızda beybitşiliktiñ, damudıñ jäne ıntımaqtastıqtıñ tuın biik wstauımız kerek. Bükil älemniñ tınıştığın qamtamasız etudey negizgi maqsattarğa wmtılıp, jalpı damuğa qoldau körsetuimiz kerek», – dedi Şi Jinpiñ.

Qazirgi kezde Qıtay ekonomikasınıñ artu qarqını bayauladı. Tipti, soñğı birneşe jılda Beyjiñ biligi artıp jatqan qarızdarın qısqartu şaraların qolğa ala bastadı. Soğan qaramastan, Qıtay basşısı jasağan bayandamanıñ köp bölegi soñğı on jılda jetken «orasan zor tabıstarın» atap ötuge arnaldı.

«Soñğı 40 jıldıñ jetistikteri aspannan tüsken joq, basqalar tartu etken de joq. Onıñ bäri partiyamızdıñ jäne köp wlttı memlekettegi bükil halqımızdıñ eñbekşil, aqıldı, keskin äreketteriniñ nätijesi», – dedi Şi Jinpiñ. Onıñ aytuınşa soñğı 40 jılda socializmde zor ilgerileuşilik bolğan. Bwl Qıtaydıñ «Wlı jañalanuına» mümkindik bergen.

Ol jäne bayandamasında «är eldiñ öz damu jolın tañdau erkin, halıqaralıq ädilettilikti qorğau, sonday-aq, halıqaralıq mämilelerdi teñdikke qwru, basqalardıñ öz erkin zorlap tañuına qarsı küresu, basqa elderdiñ isine aralasuğa, kiliguge, qısımğa aluğa qarsı twru qwqıqtarı» jöninde köbirek toqtalıp ötti.

Reforma jäne aşıqtıq sayasatınan keyin dağdarıstağı Qıtay ekonomikası damıp, dünie elderi arasında AQŞ-tan keyin ekinşi orınğa şıqtı. Şi Jinpiñniñ aytuınşa, Qıtaydıñ adamzat bolaşağı üşin qosqan ülesi orasan zor. Ol jäne ekonomikalıq jetistikterine qaramastan, Qıtay eşqaşan gegemoniyağa (birinşilikke) wmtılmağanın, qazir de bwnday maqsattağı damu nısanası joq ekenin atap ötken.

Qıtay basşısınıñ bwl sözderi qazirgi AQŞ-Qıtay qarım-qatınasına bağıttalğanğa köbirek wqsaydı. Sebebi, Uaşington tarabı Qıtaydıñ ekonomikalıq jäne qorğanıs quatınıñ damuı AQŞ-tıñ liderlik ornına qauip töndiredi dep qaraydı. Eki el arasında qazir Ündi-Tınıq mwhitındağı basımdıqqa degen bäseke men sauda soğısı jürip jatır. Sauda qaqtığısın toqtatu maqsatındağı kelissözderdiñ qanday nätije beretini anıq emes. Bwl jäne Qıtay ekonomikalıq ösiminiñ bayaulap, eksporttağı şekteulerdiñ keri äser ete bastağan twsına tura kelip otır.

“The Qazaq Times”