Photo: kyzylorda-news.kz

Jaña oqu jılınıñ bastaluına sanaulı künder qaldı. Osığan oray bazar saudası qızıp, ata-ana qaltasınıñ jwqaratını belgili. Biıl mektep kerek-jaraqtarınıñ bağası qanday? Balanı mektepke dayındauda biraz şaşılatın ata-ana qarjılıq «sergeldeñge» tötep bere ala ma? Osı saualdardıñ jauabın izdep, tañerteñmen jeksenbilik bazarğa asıqtım...

Bazardıñ qwj-qwj qaynağan sauda bolatın küni jeksenbi ğoy dep, sağat segizde dittegen orında boldım. Tañ qılañ bere iske kirisetin saudagerler tastay dayın, kiim-keşek bağası da bwrınğıdan özgerek. Kiim jağında halıq qarası körinbegen soñ, bazardağı bağalarmen tanısıp şıqtım. Keybirinde aq banttıñ bir danası 200 tg, ekinşisinde 500 tg. Biriniñ üstine biri «mingesken» mektep formaları men san aluan bağadan basıñ aynaladı.
Bazardağı bir aynalımnan soñ, sağat tili 9-ğa tayağanda, qos-qostan balasın jetektegen ata-analar da köbeye bastadı. Aqırın jürip, añdap basqan qadammen üş birdey balasın ertip jürgen əyeldiñ janına bardım. Öziniñ «Altın alqa» iesi ekenin aytıp, satuşımen saudalasıp twr: jeyde bağasın tüsiru üşin. Satuşı da kiimdi keşe qanşağa, bügin qanşağa satqanın aytıp, aqtalıp əlek. Satuşınıñ aytuınşa, wl bala (1-sınıp) formasın 11 mıñ teñgege əkelgen. Bazardağı saudağa say, üstine 2000 teñge qosqan. Barlığı 13 mıñ teñge twratın türkiyalıq formağa penjek, jilet, qos şalbar kiredi. Köñili bağağa, qaltası qıruar «qağazğa» tolmağan əyel kişi balasın jetektep basqa konteynerlerdi aralay bastadı. Artınan ilese jürip, jaqın tanıstım. Swrastıra kele, 7 balası bar batır ana Zülfiya Memetova satuşımen əñgimesinde «Altın alqanı» nelikten aytqanın tüsindim. Joldasınıñ ortaşa aylıq tabısı – 80 mıñ, özi 30 mıñ tabadı eken. Onıñ özi keyde «wstağannıñ qolında, tistegenniñ auzında» ketetin körinedi. Ekeuara qızu bastalğan əñgime swhbatqa wlastı.
– Biıl qanşa balanı mektepke dayındap jatırsız?
Tört balamız mektepte oqidı, jeteudiñ qalğan üşeui kişkentay. Ülken wl 11, qızdarımız 9, 7 jəne ortanşı wl biıl 3 sınıpqa barmaqşı. Sol üşin törteuin ertip jıldağıday kiim qarap jürmiz.
– Sonda mektepke kerek-jaraqtardı jılda jañalaysızdar ma? Birinikin-biri auıstırıp qoldansa boladı ğoy...
Keybir boladı-au degenderin, ərine, qoldanadı ğoy. Biraq, qazirgi balalar jıldam ösedi. Keyde «jañasın kiem» dep qiğılıq salatındarı da bar. Sol üşin negizgilerin satıp alamız...

Osı kezde mektep formaları men sporttıq kiim qaz-qatar tizilgen konteynerge biraz adamnıñ arasınan iterisip jatıp kirdik. Qırğızstanda tigilip, Qıtaydan əkelingendikten, mwndağı key formanıñ bağası aldıñğıdan arzandau. Wl bala forması (şalbar, penjek, jilet) – 8000, aq jeyde – 1800, galstuk – 250-400. Qız balağa sarafan – 3500, aq banttıñ bir danasın – 150 teñgeden aluğa boladı. Biraq, balasınıñ qatarınan qalmauın qalaytın ata-ana jaqsısın əperuge tırısadı. Kişkentay Jüsipke Türkiyada tigilgen mektep formasın saudalasa otırıp 12 mıñnan on mıñğa tüsirdi. Bir oqpen ekeudi atqan ata-ana sporttıq kiimdi 6500-ge, jeydeni 2500, sömkeni 2000 jəne futbolkanı 1800-ge aldı. Bir jartısı tolıqtı-au dep, saudamen qatar ekeuara əñgimeni jalğastırdıq.
–  Jaraydı, jılda mektep forması men qwraldarın alasız delik. Al bağa köñil könşiterlik pe? Aldıñğı jıldarmen salıstırğanda ayırmaşılıq qanşalıqtı?
Bazardağı bağa öziñ körip twrğanday qwbılmalı. Bıltır dəl osı ülgidegi forma 6 mıñ teñgeden bastalatın. Sömke 1500, qalıñ kündelik 270 tg-den aldıq. Biıl kündelik 350 tg, sömkeler 2300-den Ayırmaşılıq bar. Biraz qımbattağan. Mısalı, bıltır bir balağa 30 mıñdı arı tartıp, beri tartıp jetkizdik. Onıñ özinde keybir zattarı alınbay qaldı. Qazir qaltağa 65 mıñdı salıp keldik. Kişimizge jetse, ülken qızğa da birşama kiim alarmız. Əlbette, mwnıñ bəri otbasımızğa auır tüsedi. Sonı eskerip, biıl enemiz 5-sınıpqa baratın qızdı özi kiindiretin boldı. Al ülken wlım ala jazday jaldanıp jwmıs istedi. Qatarlastarına aytuğa wyat bolğanmen, özin-özi kiindirip jatır. Eñbektiñ arqasında aqşanıñ qadirin de tüsindi. Söytip, joldasım ekeuimiz biıl eki balağa jaqsılap aqşa jwmsaytın boldıq. Osı jağınan birşama jeñildik boldı.
– Köz qızığıp alğan kiimniñ qwnı men sapası say kelmeytin kezder de bolatın şığar...
Ərine, Qırğızstanda tigilgen kiimder arzan demeseñiz, tigisi üş-tört aptadan kiin-aq sögilip ketedi. Al türkiyalıq mektep forması jaqsı kiis beredi. Qımbat bolsa da, sapası jaqsısın alamız ğoy. Kem degende bir jarım jıl kiis berse boldı.
Əñgime arasında kişkentay Jüsipti de sözge tarttım. Balanıñ sabaqqa anau aytqanday ıntası joq. Sebebi, sabaqtıñ jıldan-jılğa qiındağanın ağa-əpkeleri jii aytadı eken. Eger bolaşaqta jaratılıstanu sabaqtarı tügeldey ağılşınşa ötetin bolsa, balalar oqımaq tügili, «mektep» degen sözdi estuden qalatın şığar dep iştey oyladım.
Oy üstinde ayaq-kiim satılatın orınğa da kelip qalıppız. Bala eki birdey sporttıq ülgidegi ayaq-kiimge jarmasqan soñ, betin qaqpay anası satıp əperdi. Birin 4500, birin 3500-ge aldı. Negizgi kiimdi alıp bolğan soñ, 7 sınıpqa köşken Zarinağa kiim izdedik. Wl balağa qarağanda qızğa kiim izdeu qiınnıñ qiını. Ülken bazardı üş aralap, əyteuir, wnatqanın şertip jürip aldı. Zarinağa alğan kiim bağası (keñse tauarlarınan bölek) mınaday: qara klassikalıq şalbar – 4500, yubka – 3800, jeyde – 2900, jempir – 4500, sporttıq kiim –  5000, eki futbolka –4000 jäne Reseyde jasalğan tufli –  5500.

Tüs aua keñse zattarın qaradıq. Türli-tüsti qalam, qağaz, öşirgiştiñ özi de, bağası da közdiñ jauın aladı. Jazuğa qwştar Jüsip dəpterlerdi aluğa talpınğanmen, bağasın körgende tartınıp qaldı. Sebebi, keñse tauarlarınıñ bağası jılda 1%-ğa artadı eken. Qalta jwqalığına qaramastan, Zülfiya apay balası men qızına jetkeninşe satıp aldı. Bağa mınaday: 600 teñgelik Maped türli-tüsti qarındaştarı, 70 teñgelik Maxriter qalamı – 5 dana, 70 teñgelik kitap mwqabası – 10 dana, 15 teñgelik dəpter – 30 dana, 350 teñgelik qalıñ qağaz, 450 teñgelik penal, 180 teñgelik siya öşirgiş jəne 350 teñgege qarındaş.

 

Cifrlar söyleydi

Statistika boyınşa, 2017 jıldıñ səuir ayında jwmıssızdıq deñgeyi 4.9%-dı qwrasa, eldegi dağdarıs 0.1%-ğa artqan. 2016 jılmen salıstırğanda, jwmıssızdıq deñgeyi 0.1%-ğa azayğan. 2018 jılğı şildede jwmıssızdar sanı, bağalau boyınşa 442,5 mıñ adamdı, jwmıssızdıq deñgeyi 4,9% qwradı. Jwmıspen qamtu organdarında 2018 jılğı şilde ayınıñ soñına 154,6 mıñ adam resmi tirkelgen.

Jwmıssızdıq – jığılğanğa jwdırıq bolğan özekti məsele. Balanı mektepke dayındauda Qazaqstandağı köptegen otbasınıñ qaltası bağa kötermeydi. Osı twsta, bazardağı bağasınan bölek, Almatıdağı iri sauda ortalıqtarınıñ da bağasımen tanısıp kördim. Kirgennen auzım aşılıp, közim şaranasınan şığıp kete jazdadı. Meni «şoşıtqan» qwn mınaday: sömke –  49000 (15000-nan bastaladı), beldemşe – 4990, qız balalardıñ mektep forması –  19000, wl balağa –  15990, penjek – 7890 teñgeden bastaladı. Bazardan negizgi ayırmaşılıq – tügelimen derlik şeteldik zauıtta tigilgen, estigendi qızıqtırar firmalıq ataular berilgen (mısalı, «DELORAS»). Dükender jelisindegi formalardı qarauğa kelgenmen, satıp alğandardıñ qarası körinbedi. Keluşilerdiñ köbi köz qızıqtırar formanı wstap, suretke tüsip qayttı...

Sonımen...
Bazardan satıp alğan mektep forması men özge de zattarğa barlığı –  64430 teñge jwmsaldı. Bwl – eki balağa ketken qarjınıñ qosındısı. 3-sınıp oquşısınıñ özine 30 mıñ teñge jetpey qaluı əbden mümkin. Eger keyipkerge tosınnan kömek körsetilmey, tört balağa da qaltasınan qarjı jwmsağan jağdayda, joğarıda atalğan bağa eki eselenip keter edi. YAğni ata-ananıñ bir aylıq jalaqısına üsteme qarjı qosu qajet.

Bala men ata-ana arasındağı kelisimnen soñ, qaltada qanşa aqşanıñ qalğanın eseptese, barı 570 teñge qalıptı.
–  Nesibemiz ğoy. Bwğan da şükir. Endi anau-mınauımızdı arqalap, üyge qaytamız, –  dep jımidı.
Ezudiñ ar jağında «balalarım eşkimnen kem qalmasın» degen analıq lebiz ben «basqa dünielerdi alu üşin kelesi aylıqqa deyin şıday alamız ba?» degen swraq jasırınğan sıñaylı. Qarjı tapşılığınan tuğan ürey men ülken isti tındırğandağı quanış qatar twrğanday...

"The Qazaq Times"