Tarihtıñ tarğalañ bir twsında tağdırı qıspaqqa tüsken qazaq balasınıñ däm-twzı qayda şaşılmağan. Twran kindigi Altaydan Gimalay asıp Anadolığa jetken qazaqtardıñ bügingi wrpaqtarı Europanıñ jer-jerine tarap otır. Qart qwrlıqqa bıtıray tarağan qandastar ğılımı men tehnikası ozıq jwrtta da köşinen qalıspay, öziniñ şaruaşılığın döñgeletip, bir jağınan wltın wlıqtap, qazaq atın qayda bolmasın biik köterip jür. Austriyanıñ (Avstriya) Vena qalasında twratın qazaqtardan qwralğan «FC Vienna Kazakh» tanımal futbol komandası sonıñ bir däleli. Atalğan qwramanı Venadağı qazaq mädeni qauımdastığınıñ jetekşisi, qandasımız Sajit ALI basqarıp otır. Birer kün bwrın Sajit mırza Almatığa kelgen edi. Osı sätti paydalanıp, Europadağı qandastarımızdıñ jay-küyi jäne Europa men Qazaqstan arasındağı birqatar taqırıptar turalı äñgime-düken qwrğanımız bar-tın.

– Äñgimemizdiñ älqissasın öziñizden bastasaq. Tuğan jeriñiz, balalıq şağıñız, mamandığıñız jaylı aytıp ötseñiz.

Europada twrğanıma 28 jıl boldı. Kişkentay kezimde otbasımız Türkiyadan Austriyağa qonıs audardı. Venada mektep bitirip, «Elektronik» tehnikalıq universitetinde bilim aldım. Bwğan qosa ğılım salası men menedjment boyınşa täjiribe tolıqtırdım. Alğaşqı qızmetimdi İT mamanı, injener retinde bastağan bolatınmın.

-         Qazaqtar Austriya jerine ötken ğasırdıñ 70-şi jıldarınan bastap qonıs tepkenin bilemiz. Osı uaqıt köleminde qazaqi orta tübegeyli regeneraciyağa wşırap ketken joq pa? Ondağı bauırlas ağayın wlttıq salt-dästürdi berik wstanıp, ana tilinde jetik söyley me?

2001 jıldan beri Venada qazaq diasporalarınıñ mädeni ortalığı, qazaq qoğamı jwmıs istep keledi. Salt-dästürlerimizdi tınbay nasihattap otıramız. Vena qazaqtarı qaşan da dästürdi däriptep, wlttı wlıqtaudan bas tartqan emes. Til taqırıbına keler bolsaq, ökinişke oray, bizde qazaq tilin oqıtatın arnayı kurstar jetkiliksiz bolıp otır. Sondıqtan da, til mäselesi qiındıq tuğızadı. Tuğan til ananıñ aq sütimen daridı. Kez kelgen perzent öz tilin madaqtauı qajet. Osı maqsatta qazaq avtorların oqıp, änderin tıñdaymız.

-         Qazaq mädeni qauımdastığına basşılıq etip otırğandıqtan, qandastarımızdıñ jay-küyinen habardar bolarsız. Europada twratın qazaqtar öz şaruaşılığın qanday bağıttarda damıtıp otır? Migraciyağa qatıstı qiındıqtar tuınday ma?

Venadağı qazaqtar teri ileu, kiim tigu, toqıma önerkäsip salaların jaqsı jürgizip keledi. Altaydan Gimalay men Pamir asıp Türkiyağa qonıs audarğan atalarımızdan beri qaray ondağı qazaqtar osı salalardı mıqtı damıtıp keledi.

Migraciya kez kelgen elde mäsele tuğızatın taqırıp. Biraq, damığan memleketterdiñ qatarında bolğandıqtan, köşi-qon jağdayı jaqsı qolğa alınğan. Sırttan kelgen twrğındarğa öz jağdayın jasap alğanğa deyin qarjılay, materialdıq kömek körsetiledi. Alğaş ret Venağa köşip barğanda, jergilikti halıqtardıñ ürke qarağan kezderi bolğan. Keyinnen jete tanısa kele, sol ortağa beyimdelip kettik. Bes kündik jwmıs uaqıtında til bilmeytin qandastarımızğa kömektesip, jılı tartadı.

-         Vena qazaqtarınan qwralğan «FC Vienna Kazakh» futbol komandañızdıñ bar ekeninen habardarmız. Endi osı komanda turalı mälimetter bere ketseñiz. Soğan qosa, salıstıra otırıp Qazaqstandağı futbolğa qanday bağa berer ediñiz?

«FC Vienna Kazakh»-tıñ qwrılğanına eki jıl boldı. Qazirşe qwramda 43 jigit bar. Olardıñ 35-i diasporalıq, jergilikti jäne student qazaqtar. Qalğanı türkitildes wlttar. Negizgi maqsat – şeteldegi qazaqtardı bir arnağa toğıstırıp, futboldı damıtu jäne älemdik arenalarda oyın körsetu. Qwramadağı bes jigit Venadağı wlttıq futbol oyınınıñ sapında öner körsetedi. Biraz uaqıt köleminde joğarı belesten körinip ülgerdi. Al Qazaqstandağı «Astana» futbol komandasın jaqsı köremin.

Bizdiñ komandamızda kişkentay balalar, jasöspirimder men eresekter de bar. Özara sın nemese joğarı deñgeydegi jarıstarda aldıñğı qatardan körinip keledi.

Jalpı Qazaqstandağı futbolmen salıstırğanda, qwrılğanına köp bolmasa da «FC Vienna Kazakh»-tıñ täjribesi joğarı deuge boladı. Nağız oyın körsetip, bolaşağınan ümit küttiredi-au degen jigerli jigitter jinalğan. Oyınşılar ünemi jattığu jasap, namısqa tırısadı. Jalqaulıq, salğırttıqqa jol joq.

-         Elde «Qazaq qızdarınıñ şeteldikterge twrmısqa şığuı» deytin taqırıp jwrttıñ köp talqısına tüsedi. Osı rette «wlttıq kodtı» saqtau nemese aralas nekege degen közqarasıñızdı bilsek...

Wltın şın süyetin, tuğan jerine bas ietin kez kelgen qazaq aralas nekege jol bermeui qajet dep esepteymin. Nege deseñiz, birinşiden, atam zamannan beri bizdiñ qanımız bwzılmağan. Älem boyınşa eñ taza halıqtardıñ birimiz.

Ekinşiden, tal besikten boyğa siñgen tälimdi tärbie mwndaydı boldırmaydı.

Üşinşiden, qazaq qızı özgege twrmısqa şıqtı degen söz – onıñ endi qazaq emestigin, wrpağınıñ qazaqi bolmıstı wstanbaytının bildirse kerek. Mwndayda qazaq birligi, sonau zamannan qalıptasqan mädeniet älsireydi. Siz jönimen aytıp otırğan wlttıq kod mäselesi qaşan da mañızdı. Şeteldik küyeubalalar sanı artqan sayın wlttıq kod özgeriske wşıraydı. Bwl – twtastay halıq mädenietin, salt-sanasın regresske äkelui mümkin.

-         Salıstıruğa kelmeytin, özge qwndılıqtardağı eki qoğam ekenin bilsek te, Europadan kelgen nemese «Europa körgenderden» Qazaqstan men Europa arasındağı ayırmaşılıqtardı swrauğa dağdılanğanbız. Bwl taqırıpta ne der ediñiz?

Meniñ közqarasımda, qazaqtar birinşi kezekte qonaqjaylığımen wtadı. Mwnda körşi-qolañ, tuğan-tuıs bolıp jii qonaqqa baramız, wlan-asır toy boladı, bir-birimizdi jatsınbaymız. Bwnıñ özi bir artıqşılıq deuge boladı. Sebebi, Europanı alıp qarasañız, olarda onday joq. Adamdar robot siyaqtı. Intellektke jii jüginedi. Mentalitet mülde özge. Twrğındar jaña zaman, tehnologiyalar ğasırına qattı beyimdelgen.

Al, şetelde jwmıs jasaytın qazaq azamatı retinde atajwrtımızda qazaq tiliniñ qazirgi jağdayı bastı kemşilik der edim.  Sebebi, biz qazaq azamatına ana tilimizde swraq qoysaq, ol bizge orısşa jauap beredi. Biraz jerden sondaydı bayqadım. Bwl – köñilge qayau tüsiretin, qınjıltatın jağday. Biraq, qalay bolğan künde de, atajwrt bizge ıstıq.

Qazaq halqı dästürli önerdi öz deñgeyinde alıp jürgenimen, Europadan ekonomika, tehnikalıq salalar jağınan bir adım keyin. Jastar ğılımğa, kosmostı igeruge, tıñ tehnologiyalardı oylap tabuğa qwlşınıstı boluı qajet dep oylaymın. Bolaşaqtıñ jarqın boluı da osığan baylanıstı.

-         Sizdiñşe, bilim salasındağı negizgi erekşelikter qanday?

Qazaqstanda mädeniet, öner, klassikalıq jäne wlttıq muzıka jaqsı damığan. Al Europada ğılım, jaratılıstanu bağıtı, tehnikalıq salanı damıtu, jurnalistika jäne türli industriyalıq jobalar joğarı deñgeyde. Til üyrenu de bastı mindet sanaladı. Aldımen tuğan tildi bilu qajet. Odan keyin nemis, francuz tilderi mindetti türde oqıtıladı. Joğarı oqu orındarındağı talaptar öte joğarı. Esesine, täjiribe jağınan bilikti maman bolıp şığasız.

-         Venada qazaq azamattarı, studentter jii bas qosıp twrasızdar ma?

Jii jinalıp, ruhani, mädeni kezdesuler wyımdastırıp twramız. Az uaqıt körmey qalsaq, sağınısıp qauışamız. Qazir Venada 500-den astam qazaq studenti «Bolaşaq» bağdarlaması boyınşa bilim alıp jatır. Odan bölek, jergilikti twrğınğa aynalğan otbasılar bar. Barlığımız keñ dastarqan basında jinalıp, şer tarqatamız. 2003 jıldan beri Europa qazaqtarınıñ kişi qwrıltayın ötkizu dästürge aynalğalı, studentter legi arttı.

-         Erkin swraq qoyğım kelip otır, öziñizdi qanday adamdar tobına jatqızasız?

Bilgenimnen bilmeytinim, äli de üyrenerim köp. Qaşan da eñbek etip, izdeniste jürgendi, kitap oqığandı jaqsı köremin. Alğa qoyğan maqsattarıma jetip, odan arı damudı qalaymın. Adam balası ünemi täjiribelik kezeñderge qwştar bolğanı jön. Özimdi şıñdaludan jalıqpaytın adammın dep aytar edim.

-         Keleşekte atamekeniñizge oralu oyıñızda bar ma?

Şetelde düniege kelsem de, atajwrtımız qazaq jerine büyregim bwrıp twradı. Austriyada qazaqı dästür, önerdi damıtu maqsatında qızmet etip kelemin. Degenmen, Europanıñ ömir süru saltına königip qalğanımız şın. Bir jolata atajwrtqa qonıs audaru turalı äzirge naqtı şeşim qabıldamadım.

-         Riyasız swhbatıñızğa raqmet!

Äñgimelesken: Aray JWMATAY