Bwdan bılay Kaspiy teñiz de emes, köl de emes. Jañadan qabıldanğan Konvenciya Kaspiyge qanday erekşe qwqıqtıq märtebe berdi?

Tamız ayınıñ 12-i küni Aqtau qalasında Kaspiy teñizi jağalauındağı bes memlekettiñ basşıları «V Kaspiy» sammitine jinaldı. Qazaqstan, Äzirbayjan, Resey, Türkimenstan jäne Iran elderi prezidentteriniñ qatısuımen ötken sammitte Kaspiyge erekşe qwqıqtıq märtebe beruge baylanıstı arnayı Konvenciya qabıldandı.

Jañadan qabıldanğan Konvenciya boyınşa, Kaspiy bwdan bılay teñiz de emes, köl de emes, özindik erekşe qwqıqtıq märtebege ie su basseyni. Konvenciyağa säykes, Kaspiy är memlekettiñ jağalau aymağına qaray territoriyalıq su aumağı jäne beytarap aymaq bolıp bölinedi. Beytarap aymaqqa Kaspiy jağalauındağı bes memleketten özge elderdiñ äskeri kemeleri kire almaydı.

Kaspiy Konvenciyasınıñ qabıldanuı kimge tiimdi?

Mwnay-gaz salası boyınşa, jaña Konvenciya Qazaqstan men Äzirbayjanğa köbirek tiimdi. Sebebi Kaspiy mwnayı men gazınıñ basım köpşiligi osı eki memleketke tiesili. Al qauipsizdik twrğısınan qaraytın bolsaq. Bwl jerde birinşi kezekte Resey men Iran wtımdı poziciyada. Sebebi resmi Mäskeu men Tehran Konvenciyağa qol qoyu arqılı  qazirgi bas auruıları AQŞ pen NATO tarapınan tönui mümkin qauiptiñ betin qaytardı. Joğarıda aytqanımızday, Konvenciya şarttarına säykes, osıdan bılay Kaspiy aumağına Qazaqstan, Äzirbayjan, Resey, Iran jäne Türkimenstannan özge elderdiñ äskeri kemeleri kire almaydı.

Ümitinen küdigi basım kelisimder

Şeteldik sarapşılar aldağı uaqıtta Kaspiy jağalauındağı bes memleket Konvenciyağa säykes jwmıs isteydi degenge kümänmen qaraydı. Olardıñ aytuınşa, Resey Türkimenstanğa «Transkaspiy» jobası negizinde Äzirbayjan arqılı europağa gaz tasımaldauına jol bermeydi. Sebebi bwl joba iske qosılatın bolsa Türkimenstan Reseydiñ «Gazpromına» tikeley bäsekeles boladı. Türkimenstannıñ Kaspiy arqılı gaz qwbırın tartuına Iranda qarsı boluı mümkin. Öytkeni gaz qwbırın tartu aymaqtağı ekologiyalıq jağdaydı naşarlatadı. Al bwl jılına birnşe mıñ tonna qara uıldırıq pen qızıl balıqtardı älemdik narıqqa şığarıp otırğan Iran üşin tiimsiz. Älemdik narıqta Kaspiy qara uıldırığınıñ bir kilosı 30 mıñ dollar ekendigin eskersek, Iran ekonomikasına jılına qanşa payda tüsip jatqanın eseptey beriñiz. Onıñ üstine jaña Konvenciya boyınşa beytarap su aymağın bes memleket birigip paydalanuğa qwqılı. Al bwl aldağı uaqıtta Irannıñ qara uıldırıq pen qızıl balıq narığında bäsekelester payda boluı mümkin degen söz.

Jalpı, qazaqstandıq sarapşılar men jurnalister tobınıñ basım köpşiligi «Kaspiy Konvenciyası 1992 jıldan beri şeşimin tappay kele jatqan mäselelerdi tolığımen qamtıdı jäne Qazaqstan aumağında kezekti tarihi qwjat qabıldandı» dep jarısa jazuda. Ärine sammit barısında bes memlekettiñ basşıları  terrorizm, brakon'erlik jäne wyımdasqan qılmıspen küres, sauda- ekonomikalıq äriptestik, kölik tranzit qatınastarı, Kaspiydegi qauipsizdik, şekaralıq ıntımaqtastıq tärizdi mañızdı mäseleler qamtılğan qosımşa kelisimderge qol qoydı, olar şınımen mañızdı kelisimder. Biraq Kaspiy aumağın atap aytqanda teñizdiñ astın özara bölisu mäselesi sol qalpı aşıq küyinde qaldı.

“The Qazaq Times”