Ämirjan Qosanov, sayasatker. Foto: QT

Qoğam belsendileriniñ "Jaña Qazaqstan" forumın qwrğandarına köp bola qoyğan joq. Qatarında Ämirjan Qosanov, Dos Köşim, Ermwrat Bapi, Aydos Sarım, Rasul Jwmalı jäne basqa da elge tanımal sayasatkerler bar wyımnıñ negizgi jwmısı - bwqaranıñ mwñın-mwñdap, joğın joqtauğa bağıttalğan. Forumğa müşe azamattar osı jazda öñir-öñirdi aralap, qarapayım twrğındar arasında qordalanıp qalğan qanday mäseleler barın anıqtamaq. Keyin, sol tüytkilderdi şeşuge bilek sıbana kiriskeli jatır.  

Odan bölek, "Jaña Qazaqstan" forumı aldağı uaqıtta qanday jwmıstarmen aynalısadı? Qay salağa basımdıq berip otır? Bälkim, wyımğa qısım körsetip jatqan qwrılımdar bar şığar? Osı swraqtarğa jauap alu üşin forum belsendisi Ämirjan Qosanovpen swqbattasqan edik.

- Ämirjan mırza, "Jaña Qazaqstan" forumın qwru turalı mälimdeme jasadıñızdar. Endigi josparlarıñız qanday?

- Endi, oppoziciyalıq wyımdarğa qırğiday tietin, täuelsiz bwqaralıq aqparat qwraldarın jappay joyıp jatqan bügingi biliktiñ twsında jaña wyım qwru turalı mälimdeme jasaudıñ özi oñay şarua emes. Bilikşil partiyalardan, keyingi kezde ırdu-dırdu bop ketken oppoziciyadan köñili äbden qalğan jwrt qazir kez kelgen bastamağa sene bermeydi de.

Bastı aytarım – biz Qazaqstanda bwrın bolğan demokratiyalıq wyımdardıñ mol täjiribesine jañaşa, qazirgi kün talaptarına say sipat bergimiz keledi.

Soñğı 27 jılda qoğamda qanday mäseleler qızu talqılandı, äli de özektiligin joğaltpağan nendey tüyitkilder barın saralay kele, biraz jaytqa män berip, qağazğa türtip qoydıq. Bizde ekonomikalıq, äleumettik, ruhani salada, sonday-aq, eldiñ sırtı jäne işki sayasatında şeşimin tappağan äli biraz problema bar. Endi solardı tiimdi şeşudiñ joldarın qarastıramız. Osılardıñ barlığın "qorjınımızğa" qwyıp, olardı şeşu joldarın ideyalıq qwndılığımız retinde paydalanğımız keledi.

Ärine, el işinde ne bolıp jatqanın biz bir adamday bilemiz. El-jwrtpen eşqaşan üzilmegen, jandı baylanısımız bar. Özimiz de qalıñ qazaqtıñ işinen şıqtıq.

Biraq, bizdiñ oyımızşa, qazir el işinde biz wğına bermeytin mañızdı tendenciyalar qalıptasqan. Qoğamdıq sana özgerip jatır. Ol özgerister jañaşa, bwrın-soñdı bolıp körmegen sipatqa ie. Sondıqtan da forum qwramındağı barlıq azamattarmen kelisip, jaz uaqıtında el-eldi, jer-jerdi aralaytın bolıp şeştik. Ondağı oy – qoğamdıq oy temperaturası men bağıttarına boylau, eldi tolğandırıp otırğan mäselelerdi köpşiliktiñ özimen tağı bir talqılap alu. Kerek deseñiz, qoğamğa qozğau salu.

Bwğan deyin payda bolğan sayasi wyımdardıñ bir kemşiligi – olar joğarıdan qwrılatın. Biz bolsaq, «Jaña Qazaqstandı» tömennen, halıqtıñ öz işinen qalıptastırğımız keledi!

Sayasi ömirdiñ sılbır bolıp ketkenine biraz uaqıt boldı. Ötken saylaudan keyin birikken oppoziciyanıñ üni tipti bäseñdep ketti. Demokratiyalıq küşter birlesip qimıl-äreket jasağan joq. Sondıqtan siresken osı toñdı jibitu üşin, öñirlerge saparlaymız.

- YAğni, halıqtıñ belsendiligin arttırıp, olardıñ sayasi sauattılığın tolıstıru üşin attanasızdar ğoy?

-  Iä, jasıratını joq, soñğı ret özim birikken oppoziciyalıq toptıñ qwramında jürip, 2011 jılı saylau kezinde el aralappın. Al odan keyin keşendi türde sayasi jwmıs bolğan joq. Bizdiñ oy - osını qayta jañğırtu.

Tağı bir mäsele - meni bügingi biliktiñ forumğa degen tüsiniksiz közqarası alañdatadı. Mäselen, olar kelip keñsemizdi jauıp ketse, osığan deyin  wmıtılğan zañbwzuşılıqtarımızdı aytıp, qudalap jatsa nemese şaqırıp alıp, qoqan-loqı körsetse tüsiner edim. Alayda äzirşe onıñ eşbiri joq.

Meniñşe, bizdiñ bastamanıñ osınşama jandı bop, köpşiliktiñ qoldauına tez arada ie bop ketetinin bilik kütken joq. «Birneşe adam bas qossa, ne boladı deysiñ?» degen sıñayda boljam jasağan boluı kerek.

Biraq, qarap otırsaq, qwlannıñ qasuına, mıltıqtıñ basuı demekşi, qalıñ jwrtşılıq elde däl osınday, jaña twrpattağı, demokratiyaşıl, wlttıq jäne memlekettik müddeni bastı qwndılıq retinde tanitın, elge tanımal twlğalardan qwralğan qoğamdıq küşti birazdan beri kütip kelgen eken. Onı biz özimizge kündelikti habarlasıp jatqan ağayınnıñ jılı lebizi men qoldauınan sezip otırmız!

Onıñ üstine, qazirgi biliktiñ özi sayasi twrğıda birtwtas emes. Sondıqtan ol jaqta «bärine tıyım salıp, o basta qwrtıp-joyayıq!» deuşi «qarşığalar» men qatar «qalay bolğanda kez kelgen elde zañ ayasında qimıl-äreket jasaytın balama küşter de boluı kerek» deytin «kepterler» de bar ekeni anıq. Bälkim, bilik äliptiñ artın bağıp otırğan şığar. Älde, forum turalı bastama kötergen bizge qarsı qwytwrqı scenariy dayındalıp jatır ma, ol jağın bilmedim.

Jwrt bizdi «nelikten birden belsendilik tanıtıp, tura iske köşpeydi?» dep sınap ta jatır. Olarğa aytar uäjim mınau – äzirşe bizdiñ ayaq-qolımız twsaulı. Öytkeni, Qazaqstan zañnamasına säykes, kez kelgen jaña wyım resmi türde tirkeuden ötui tiis. Sondıqtan biz bilikti zañgerlermen aqıldasıp, tirkeu mäselesimen aynalısıp jatırmız.

Bilik bizdi tirkey me, tirkemey me, onı da bilmedim, joğarıda men atağan «qarşığalar» men «kepterlerdiñ» talas-tartısı şeşetin bolar.

Ne bolsa da, şeşingen sudan tayınbas, bizdi tirkemey qoysa da, biz jeke twlğalar ne basqa wyımdardıñ ökilderi retinde öz qızmetimizdi jalğastıra beremiz!

-  «Jaña Qazaqstan" biliktiñ müddesine qwrılğan joq» dep osığan deyin de aytqansızdar. Alayda, minberdegilermen arada bäribir qanday da bir baylanıs bar şığar? Äytpese bwl forum da ekstremistik wyım dep tanılıp ketui mümkin ğoy?

- Biliktegi adamdarmen müldem baylanısımız joq dep ayta almaymın. Bärimiz – halıq ta, bilik te – bir elde ömir sürip jatır emespiz be? Vakuumda emespiz ğoy! Onıñ üstine, kez kelgen qoğamda eldiñ mwñın joğarığa jetkizu üşin qoğamnıñ bilikpen, onıñ işinde jürgen twlğalarmen sayasi baylanısta bolu şart. Äytpese, özekti mäselelerdi qalay şeşpekpiz?

Jalpı biz, osığan deyin orın alıp kelgen qwbıjıq ta kertartpa dästürden bas tartuımız qajet! YAğni, bwğan deyin bilik pen oppoziciya bir-birin ata jauınday körip keldi. Eşqanday da dialog bolğan joq! Mwnday ürdis eki jaqqa da, eñ bastısı, qoğamğa, memleketke abıroy bergen joq!

Sondıqtan da demokratiyalıq üderisterdi jandandıru üşin ekeuara dialog ornauı qajet! Ärine, mwnı dwrıs jağınan tüsingen abzal. Äytpese, bilikpen baylanıstı biz qwpiya kelissözder üşin emes, qoğamda bolıp jatqan oqiğalardı, el bolaşağın aşıq ta principti twrğıda talqılau üşin jürgizetinimiz haq!

Sonımen birge, biz ömir şındığın moyındaytın realistpiz. Dialog bolmauı da mümkin. Onday jağdayğa da biz dayınbız.

Ekstremizm dep qaldıñız. Dialogtıñ joqtığı sol ekstremizmge alıp keledi emes pe?!

Biz, ärine, Qazaqstandağı zañdardıñ birazına, sonıñ işinde, qoğamdıq-sayasi ömirdi retteytin zañdarğa qatıstı qattı sın aytıp kelemiz. Onıñ öz reti de bar. Ol zañdardıñ birazın tübegeyli özgertu qajet.

Biraq, sonımen birge, biz qwqıqtıq memlekette ömir sürip jatırmız. Bilikti qwqıqtıq rejimge şaqırsaq, özimiz de qwqıqtıq alañda jwmıs isteuimiz şart. Sondıqtan öz qimıl-äreketimizdi Konstituciya men zañnama ayasında jüzege asırmaq oyımız bar. Bilikke kelgen soñ, sol zañdardı mindetti türde özgertip, qoğamdıq ömirdiñ jandanuına tosqauıl bolıp otırğan olardı demokratiyalıq standarttarğa säykestendiremiz!

Bizde özinşe bir paradoks orın alğan: qoğamdıq wyımdar qwqıqtıq alañda qızmet jasağımız kelse, biliktiñ özi ärtürli qarsılıq äreketteri arqılı olardı sol alañnan tıqsırıp, zañsızdıqqa itermelep jatır! Mäselen, mitingiler turalı zañnama men praktikanı alayıqşı. Konstituciya boyınşa olar rwqsat etilgen, al naqtı zañ – tıyım saladı. Osınday jönsizdikterden qwtılatın uaqıt keldi.

- Är wyımnıñ, partiyanıñ nemese jay ğana toptıñ da öziniñ wranı boladı. «Jaña Qazaqstannıñ» wranı qanday?

- Biz özimizdiñ mälimdememizdi jariyaladıq. Sonda köp närse aytılğan. Ol – bizdiñ wjımdıq qwjatımız. Sonı basşılıqqa alamız.

Oğan qosarım mınau.

"Jaña Qazaqstannıñ" wranı - Jaña Qazaqstan. YAğni, 27 jıl boyına qoğamda orın alğan barşa eski kemşilikter men qauip-qaterlerden qwtılıp, damığan örkenietti memleketterdegidey sayasi jüye qwrıp, Qazaqstan halqınıñ ömirin jaña sapağa köşiru! «Jaña Qazaqstan» degenimizdiñ artında jaña, oligarhtardıñ emes, halıqtıñ qajetine jwmıs isteytin ekonomika, jaña, bay elde kedeylerdi joyatın äleumettik sayasat jäne jaña, halıq baqılauında bolatın, jüyeli türde auısıp otıratın, jauaptı bilik jüyesin qwru twr!

«Jaña Qazaqstan» sonımen birge jaña formattağı demokratiyalıq wyım bolmaqşı. YAğni, qoğamdıq jwmısta zamanaui ädis-täsilderdi, kommunikaciya qwraldarın paydalanamız. Bwl, äsirese, jastarmen jwmıs jasauda erekşe mañızdı!

Özimiz wmtılıp äri bilikke wsınıp otırğan bilikpen jañaşa qarım-qatınastı da men «Jaña Qazaqstannıñ» bir erekşeligi dep sanar edim.

Qısqaşa aytar bolsam, osı.

Wran deysiz. Öz basım orınsız wranşıldıqtı qalamaymın. Äytpese, bilik partiyası «Nwrotannıñ» özi jıl sayın äp-ädemi wran tastap otıradı emes pe? Jañğırudıñ öziniñ birneşe formasın «bastan keşirip» tastadıq! Biraq sol wrandardıñ eşqaysısı da jüzege asıp jatqan joq!

Sayasatta da retsiz wranşıldıq qajet emes.

Öytkeni qazirgi jwrtqa jalañ wrannan göri, layıqtı ömir süruge naqtı jağday kerek. Bay elde, mwnay-gazı asta-tök memlekette bizdiñ otandastarımız kedey twrmauı qajet. Şikizattan tüsken payda bireudiñ qaltasına emes, el qazınasına qwyıluı kerek. Qoğamda ädilettilik bolsa, jemqorlıq azaysa, eki qolğa bir kürek tabılsa... Mine, meniñşe, eldiñ qalaytını osı. Al, jalğan wrandardan bwqara bayağıda-aq mezi bolğan.

Halıq ömirin jaqsartu turalı bizdiñ keybir wsınıstarımızdı bilik «populizm» dep jatadı. Men aytayın, ol eşqanday da populizm emes!

Onı Armeniya memleketi körsetti. Naqtıraq aytsam, Paşin'yannıñ reformatorlığı bizge ülgi boluı kerek: keldi de, üş künniñ işinde eñ bastı sayasi şeşimderdi qabıldadı da jiberdi! Şınında, eger bilik basına bwrınğı bilikpen auız jalaspağan, jemqorlıqqa salınbağan, qwyrığına qoñırau ilip, belgili bir ayğaqtarğa kiriptar bolmağan şınayı halıqşıl top keler bolsa, 27 jıl boyına qabıldanbay kele jatqan zañdardı 27 sağatta-aq qabıldap tastauğa boladı!

Bizde de solay bolmaq! Mäselen, byudjetti de osınday süt pisirim uaqıtta tübegeyli özgertip, tükke twrğısız, eş paydası joq, jasandı jobalardıñ barlığın tıyıp, ünemdelgen qarjığa äleumettik salanı jandandıruğa bolar edi! Bilik formatı, saylau turalı zañdardı da jaña bilik bir-aq künde retke keltirer edi!

Bizdiñ josparımız barşılıq. Onı bir swqbatqa sıydıru mümkin emes şığar. Bälkim, wyım retinde tirkelip, özimizdiñ qwqıqtıq negizimiz bolğan kezde - osılardıñ barlığın aşıq ayta jatarmız. Äzirge, "arıq aytıp, semiz şıqqımız" keledi.

Öz basım, 20 jıldan astam uaqıt oppoziciyada jürip, biraz bastamadan, twlğadan tüñilgen kezderim bolğan. Al däl qazir, «Jaña Qazaqstan» forumın  qwru turalı bastamanıñ köpşiliktiñ qoldauına ie bolıp jatqanın körip otırıp, şın mäninde jañaşa küy keşip, forumnıñ bolaşağına ülken ümitpen qarap otırmın!

- Äñgimeñizge raqmet!

“The Qazaq Times”