ءامىرجان قوسانوۆ: «حالىقتىڭ وپپوزيتسياعا دەگەن سەنىمىن قالپىنا كەلتىرۋىمىز كەرەك!»

قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ "جاڭا قازاقستان" فورۋمىن قۇرعاندارىنا كوپ بولا قويعان جوق. قاتارىندا ءامىرجان قوسانوۆ، دوس كوشىم، ەرمۇرات باپي، ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى جانە باسقا دا ەلگە تانىمال ساياساتكەرلەر بار ۇيىمنىڭ نەگىزگى جۇمىسى - بۇقارانىڭ مۇڭىن-مۇڭداپ، جوعىن جوقتاۋعا باعىتتالعان. فورۋمعا مۇشە ازاماتتار وسى جازدا ءوڭىر-ءوڭىردى ارالاپ، قاراپايىم تۇرعىندار اراسىندا قوردالانىپ قالعان قانداي ماسەلەلەر بارىن انىقتاماق. كەيىن، سول تۇيتكىلدەردى شەشۋگە بىلەك سىبانا كىرىسكەلى جاتىر.  

ودان بولەك، "جاڭا قازاقستان" فورۋمى الداعى ۋاقىتتا قانداي جۇمىستارمەن اينالىسادى؟ قاي سالاعا باسىمدىق بەرىپ وتىر؟ بالكىم، ۇيىمعا قىسىم كورسەتىپ جاتقان قۇرىلىمدار بار شىعار؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن فورۋم بەلسەندىسى ءامىرجان قوسانوۆپەن سۇقباتتاسقان ەدىك.

- ءامىرجان مىرزا، "جاڭا قازاقستان" فورۋمىن قۇرۋ تۋرالى مالىمدەمە جاسادىڭىزدار. ەندىگى جوسپارلارىڭىز قانداي؟

- ەندى، وپپوزيتسيالىق ۇيىمدارعا قىرعيداي تيەتىن، تاۋەلسىز بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن جاپپاي جويىپ جاتقان بۇگىنگى بيلىكتىڭ تۇسىندا جاڭا ۇيىم قۇرۋ تۋرالى مالىمدەمە جاساۋدىڭ ءوزى وڭاي شارۋا ەمەس. بيلىكشىل پارتيالاردان، كەيىنگى كەزدە ىردۋ-دىردۋ بوپ كەتكەن وپپوزيتسيادان كوڭىلى ابدەن قالعان جۇرت قازىر كەز كەلگەن باستاماعا سەنە بەرمەيدى دە.

باستى ايتارىم – ءبىز قازاقستاندا بۇرىن بولعان دەموكراتيالىق ۇيىمداردىڭ مول تاجىريبەسىنە جاڭاشا، قازىرگى كۇن تالاپتارىنا ساي سيپات بەرگىمىز كەلەدى.

سوڭعى 27 جىلدا قوعامدا قانداي ماسەلەلەر قىزۋ تالقىلاندى، ءالى دە وزەكتىلىگىن جوعالتپاعان نەندەي تۇيىتكىلدەر بارىن سارالاي كەلە، ءبىراز جايتقا ءمان بەرىپ، قاعازعا ءتۇرتىپ قويدىق. بىزدە ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، رۋحاني سالادا، سونداي-اق، ەلدىڭ سىرتى جانە ىشكى ساياساتىندا شەشىمىن تاپپاعان ءالى ءبىراز پروبلەما بار. ەندى سولاردى ءتيىمدى شەشۋدىڭ جولدارىن قاراستىرامىز. وسىلاردىڭ بارلىعىن "قورجىنىمىزعا" قۇيىپ، ولاردى شەشۋ جولدارىن يدەيالىق قۇندىلىعىمىز رەتىندە پايدالانعىمىز كەلەدى.

ارينە، ەل ىشىندە نە بولىپ جاتقانىن ءبىز ءبىر ادامداي بىلەمىز. ەل-جۇرتپەن ەشقاشان ۇزىلمەگەن، جاندى بايلانىسىمىز بار. ءوزىمىز دە قالىڭ قازاقتىڭ ىشىنەن شىقتىق.

بىراق، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قازىر ەل ىشىندە ءبىز ۇعىنا بەرمەيتىن ماڭىزدى تەندەنتسيالار قالىپتاسقان. قوعامدىق سانا وزگەرىپ جاتىر. ول وزگەرىستەر جاڭاشا، بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن سيپاتقا يە. سوندىقتان دا فورۋم قۇرامىنداعى بارلىق ازاماتتارمەن كەلىسىپ، جاز ۋاقىتىندا ەل-ەلدى، جەر-جەردى ارالايتىن بولىپ شەشتىك. ونداعى وي – قوعامدىق وي تەمپەراتۋراسى مەن باعىتتارىنا بويلاۋ، ەلدى تولعاندىرىپ وتىرعان ماسەلەلەردى كوپشىلىكتىڭ وزىمەن تاعى ءبىر تالقىلاپ الۋ. كەرەك دەسەڭىز، قوعامعا قوزعاۋ سالۋ.

بۇعان دەيىن پايدا بولعان ساياسي ۇيىمداردىڭ ءبىر كەمشىلىگى – ولار جوعارىدان قۇرىلاتىن. ءبىز بولساق، «جاڭا قازاقستاندى» تومەننەن، حالىقتىڭ ءوز ىشىنەن قالىپتاستىرعىمىز كەلەدى!

ساياسي ءومىردىڭ سىلبىر بولىپ كەتكەنىنە ءبىراز ۋاقىت بولدى. وتكەن سايلاۋدان كەيىن بىرىككەن وپپوزيتسيانىڭ ءۇنى ءتىپتى باسەڭدەپ كەتتى. دەموكراتيالىق كۇشتەر بىرلەسىپ قيمىل-ارەكەت جاساعان جوق. سوندىقتان سىرەسكەن وسى توڭدى ءجىبىتۋ ءۇشىن، وڭىرلەرگە ساپارلايمىز.

- ياعني، حالىقتىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ ساياسي ساۋاتتىلىعىن تولىستىرۋ ءۇشىن اتتاناسىزدار عوي؟

-  ءيا، جاسىراتىنى جوق، سوڭعى رەت ءوزىم بىرىككەن وپپوزيتسيالىق توپتىڭ قۇرامىندا ءجۇرىپ، 2011 جىلى سايلاۋ كەزىندە ەل ارالاپپىن. ال ودان كەيىن كەشەندى تۇردە ساياسي جۇمىس بولعان جوق. ءبىزدىڭ وي - وسىنى قايتا جاڭعىرتۋ.

تاعى ءبىر ماسەلە - مەنى بۇگىنگى بيلىكتىڭ فورۋمعا دەگەن تۇسىنىكسىز كوزقاراسى الاڭداتادى. ماسەلەن، ولار كەلىپ كەڭسەمىزدى جاۋىپ كەتسە، وسىعان دەيىن  ۇمىتىلعان زاڭبۇزۋشىلىقتارىمىزدى ايتىپ، قۋدالاپ جاتسا نەمەسە شاقىرىپ الىپ، قوقان-لوقى كورسەتسە تۇسىنەر ەدىم. الايدا ازىرشە ونىڭ ەشبىرى جوق.

مەنىڭشە، ءبىزدىڭ باستامانىڭ وسىنشاما جاندى بوپ، كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا تەز ارادا يە بوپ كەتەتىنىن بيلىك كۇتكەن جوق. «بىرنەشە ادام باس قوسسا، نە بولادى دەيسىڭ؟» دەگەن سىڭايدا بولجام جاساعان بولۋى كەرەك.

بىراق، قاراپ وتىرساق، قۇلاننىڭ قاسۋىنا، مىلتىقتىڭ باسۋى دەمەكشى، قالىڭ جۇرتشىلىق ەلدە ءدال وسىنداي، جاڭا تۇرپاتتاعى، دەموكراتياشىل، ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك مۇددەنى باستى قۇندىلىق رەتىندە تانيتىن، ەلگە تانىمال تۇلعالاردان قۇرالعان قوعامدىق كۇشتى ءبىرازدان بەرى كۇتىپ كەلگەن ەكەن. ونى ءبىز وزىمىزگە كۇندەلىكتى حابارلاسىپ جاتقان اعايىننىڭ جىلى لەبىزى مەن قولداۋىنان سەزىپ وتىرمىز!

ونىڭ ۇستىنە، قازىرگى بيلىكتىڭ ءوزى ساياسي تۇرعىدا ءبىرتۇتاس ەمەس. سوندىقتان ول جاقتا «بارىنە تىيىم سالىپ، و باستا قۇرتىپ-جويايىق!» دەۋشى «قارشىعالار» مەن قاتار «قالاي بولعاندا كەز كەلگەن ەلدە زاڭ اياسىندا قيمىل-ارەكەت جاسايتىن بالاما كۇشتەر دە بولۋى كەرەك» دەيتىن «كەپتەرلەر» دە بار ەكەنى انىق. بالكىم، بيلىك ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ وتىرعان شىعار. الدە، فورۋم تۋرالى باستاما كوتەرگەن بىزگە قارسى قۇيتۇرقى ستسەناري دايىندالىپ جاتىر ما، ول جاعىن بىلمەدىم.

جۇرت ءبىزدى «نەلىكتەن بىردەن بەلسەندىلىك تانىتىپ، تۋرا ىسكە كوشپەيدى؟» دەپ سىناپ تا جاتىر. ولارعا ايتار ءۋاجىم مىناۋ – ازىرشە ءبىزدىڭ اياق-قولىمىز تۇساۋلى. ويتكەنى، قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس، كەز كەلگەن جاڭا ۇيىم رەسمي تۇردە تىركەۋدەن ءوتۋى ءتيىس. سوندىقتان ءبىز بىلىكتى زاڭگەرلەرمەن اقىلداسىپ، تىركەۋ ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جاتىرمىز.

بيلىك ءبىزدى تىركەي مە، تىركەمەي مە، ونى دا بىلمەدىم، جوعارىدا مەن اتاعان «قارشىعالار» مەن «كەپتەرلەردىڭ» تالاس-تارتىسى شەشەتىن بولار.

نە بولسا دا، شەشىنگەن سۋدان تايىنباس، ءبىزدى تىركەمەي قويسا دا، ءبىز جەكە تۇلعالار نە باسقا ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى رەتىندە ءوز قىزمەتىمىزدى جالعاستىرا بەرەمىز!

-  «جاڭا قازاقستان" بيلىكتىڭ مۇددەسىنە قۇرىلعان جوق» دەپ وسىعان دەيىن دە ايتقانسىزدار. الايدا، مىنبەردەگىلەرمەن ارادا ءبارىبىر قانداي دا ءبىر بايلانىس بار شىعار؟ ايتپەسە بۇل فورۋم دا ەكسترەميستىك ۇيىم دەپ تانىلىپ كەتۋى مۇمكىن عوي؟

- بيلىكتەگى ادامدارمەن مۇلدەم بايلانىسىمىز جوق دەپ ايتا المايمىن. ءبارىمىز – حالىق تا، بيلىك تە – ءبىر ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ەمەسپىز بە؟ ۆاكۋمدا ەمەسپىز عوي! ونىڭ ۇستىنە، كەز كەلگەن قوعامدا ەلدىڭ مۇڭىن جوعارىعا جەتكىزۋ ءۇشىن قوعامنىڭ بيلىكپەن، ونىڭ ىشىندە جۇرگەن تۇلعالارمەن ساياسي بايلانىستا بولۋ شارت. ايتپەسە، وزەكتى ماسەلەلەردى قالاي شەشپەكپىز؟

جالپى ءبىز، وسىعان دەيىن ورىن الىپ كەلگەن قۇبىجىق تا كەرتارتپا داستۇردەن باس تارتۋىمىز قاجەت! ياعني، بۇعان دەيىن بيلىك پەن وپپوزيتسيا ءبىر-ءبىرىن اتا جاۋىنداي كورىپ كەلدى. ەشقانداي دا ديالوگ بولعان جوق! مۇنداي ءۇردىس ەكى جاققا دا، ەڭ باستىسى، قوعامعا، مەملەكەتكە ابىروي بەرگەن جوق!

سوندىقتان دا دەموكراتيالىق ۇدەرىستەردى جانداندىرۋ ءۇشىن ەكەۋارا ديالوگ ورناۋى قاجەت! ارينە، مۇنى دۇرىس جاعىنان تۇسىنگەن ابزال. ايتپەسە، بيلىكپەن بايلانىستى ءبىز قۇپيا كەلىسسوزدەر ءۇشىن ەمەس، قوعامدا بولىپ جاتقان وقيعالاردى، ەل بولاشاعىن اشىق تا ءپرينتسيپتى تۇرعىدا تالقىلاۋ ءۇشىن جۇرگىزەتىنىمىز حاق!

سونىمەن بىرگە، ءبىز ءومىر شىندىعىن مويىندايتىن رەاليستپىز. ديالوگ بولماۋى دا مۇمكىن. ونداي جاعدايعا دا ءبىز دايىنبىز.

ەكسترەميزم دەپ قالدىڭىز. ديالوگتىڭ جوقتىعى سول ەكسترەميزمگە الىپ كەلەدى ەمەس پە؟!

ءبىز، ارينە، قازاقستانداعى زاڭداردىڭ ءبىرازىنا، سونىڭ ىشىندە، قوعامدىق-ساياسي ءومىردى رەتتەيتىن زاڭدارعا قاتىستى قاتتى سىن ايتىپ كەلەمىز. ونىڭ ءوز رەتى دە بار. ول زاڭداردىڭ ءبىرازىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ قاجەت.

بىراق، سونىمەن بىرگە، ءبىز قۇقىقتىق مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بيلىكتى قۇقىقتىق رەجيمگە شاقىرساق، ءوزىمىز دە قۇقىقتىق الاڭدا جۇمىس ىستەۋىمىز شارت. سوندىقتان ءوز قيمىل-ارەكەتىمىزدى كونستيتۋتسيا مەن زاڭناما اياسىندا جۇزەگە اسىرماق ويىمىز بار. بيلىككە كەلگەن سوڭ، سول زاڭداردى مىندەتتى تۇردە وزگەرتىپ، قوعامدىق ءومىردىڭ جاندانۋىنا توسقاۋىل بولىپ وتىرعان ولاردى دەموكراتيالىق ستاندارتتارعا سايكەستەندىرەمىز!

بىزدە وزىنشە ءبىر پارادوكس ورىن العان: قوعامدىق ۇيىمدار قۇقىقتىق الاڭدا قىزمەت جاساعىمىز كەلسە، بيلىكتىڭ ءوزى ءارتۇرلى قارسىلىق ارەكەتتەرى ارقىلى ولاردى سول الاڭنان تىقسىرىپ، زاڭسىزدىققا يتەرمەلەپ جاتىر! ماسەلەن، ميتينگىلەر تۋرالى زاڭناما مەن پراكتيكانى الايىقشى. كونستيتۋتسيا بويىنشا ولار رۇقسات ەتىلگەن، ال ناقتى زاڭ – تىيىم سالادى. وسىنداي جونسىزدىكتەردەن قۇتىلاتىن ۋاقىت كەلدى.

- ءار ۇيىمنىڭ، پارتيانىڭ نەمەسە جاي عانا توپتىڭ دا ءوزىنىڭ ۇرانى بولادى. «جاڭا قازاقستاننىڭ» ۇرانى قانداي؟

- ءبىز ءوزىمىزدىڭ مالىمدەمەمىزدى جاريالادىق. سوندا كوپ نارسە ايتىلعان. ول – ءبىزدىڭ ۇجىمدىق قۇجاتىمىز. سونى باسشىلىققا الامىز.

وعان قوسارىم مىناۋ.

"جاڭا قازاقستاننىڭ" ۇرانى - جاڭا قازاقستان. ياعني، 27 جىل بويىنا قوعامدا ورىن العان بارشا ەسكى كەمشىلىكتەر مەن قاۋىپ-قاتەرلەردەن قۇتىلىپ، دامىعان وركەنيەتتى مەملەكەتتەردەگىدەي ساياسي جۇيە قۇرىپ، قازاقستان حالقىنىڭ ءومىرىن جاڭا ساپاعا كوشىرۋ! «جاڭا قازاقستان» دەگەنىمىزدىڭ ارتىندا جاڭا، وليگارحتاردىڭ ەمەس، حالىقتىڭ قاجەتىنە جۇمىس ىستەيتىن ەكونوميكا، جاڭا، باي ەلدە كەدەيلەردى جوياتىن الەۋمەتتىك ساياسات جانە جاڭا، حالىق باقىلاۋىندا بولاتىن، جۇيەلى تۇردە اۋىسىپ وتىراتىن، جاۋاپتى بيلىك جۇيەسىن قۇرۋ تۇر!

«جاڭا قازاقستان» سونىمەن بىرگە جاڭا فورماتتاعى دەموكراتيالىق ۇيىم بولماقشى. ياعني، قوعامدىق جۇمىستا زاماناۋي ءادىس-تاسىلدەردى، كوممۋنيكاتسيا قۇرالدارىن پايدالانامىز. بۇل، اسىرەسە، جاستارمەن جۇمىس جاساۋدا ەرەكشە ماڭىزدى!

ءوزىمىز ۇمتىلىپ ءارى بيلىككە ۇسىنىپ وتىرعان بيلىكپەن جاڭاشا قارىم-قاتىناستى دا مەن «جاڭا قازاقستاننىڭ» ءبىر ەرەكشەلىگى دەپ سانار ەدىم.

قىسقاشا ايتار بولسام، وسى.

ۇران دەيسىز. ءوز باسىم ورىنسىز ۇرانشىلدىقتى قالامايمىن. ايتپەسە، بيلىك پارتياسى «نۇروتاننىڭ» ءوزى جىل سايىن ءاپ-ادەمى ۇران تاستاپ وتىرادى ەمەس پە؟ جاڭعىرۋدىڭ ءوزىنىڭ بىرنەشە فورماسىن «باستان كەشىرىپ» تاستادىق! بىراق سول ۇرانداردىڭ ەشقايسىسى دا جۇزەگە اسىپ جاتقان جوق!

ساياساتتا دا رەتسىز ۇرانشىلدىق قاجەت ەمەس.

ويتكەنى قازىرگى جۇرتقا جالاڭ ۇراننان گورى، لايىقتى ءومىر سۇرۋگە ناقتى جاعداي كەرەك. باي ەلدە، مۇناي-گازى استا-توك مەملەكەتتە ءبىزدىڭ وتانداستارىمىز كەدەي تۇرماۋى قاجەت. شيكىزاتتان تۇسكەن پايدا بىرەۋدىڭ قالتاسىنا ەمەس، ەل قازىناسىنا قۇيىلۋى كەرەك. قوعامدا ادىلەتتىلىك بولسا، جەمقورلىق ازايسا، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابىلسا... مىنە، مەنىڭشە، ەلدىڭ قالايتىنى وسى. ال، جالعان ۇرانداردان بۇقارا باياعىدا-اق مەزى بولعان.

حالىق ءومىرىن جاقسارتۋ تۋرالى ءبىزدىڭ كەيبىر ۇسىنىستارىمىزدى بيلىك «پوپۋليزم» دەپ جاتادى. مەن ايتايىن، ول ەشقانداي دا پوپۋليزم ەمەس!

ونى ارمەنيا مەملەكەتى كورسەتتى. ناقتىراق ايتسام، پاشينياننىڭ رەفورماتورلىعى بىزگە ۇلگى بولۋى كەرەك: كەلدى دە، ءۇش كۇننىڭ ىشىندە ەڭ باستى ساياسي شەشىمدەردى قابىلدادى دا جىبەردى! شىنىندا، ەگەر بيلىك باسىنا بۇرىنعى بيلىكپەن اۋىز جالاسپاعان، جەمقورلىققا سالىنباعان، قۇيرىعىنا قوڭىراۋ ءىلىپ، بەلگىلى ءبىر ايعاقتارعا كىرىپتار بولماعان شىنايى حالىقشىل توپ كەلەر بولسا، 27 جىل بويىنا قابىلدانباي كەلە جاتقان زاڭداردى 27 ساعاتتا-اق قابىلداپ تاستاۋعا بولادى!

بىزدە دە سولاي بولماق! ماسەلەن، بيۋدجەتتى دە وسىنداي ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىتتا تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، تۇككە تۇرعىسىز، ەش پايداسى جوق، جاساندى جوبالاردىڭ بارلىعىن تىيىپ، ۇنەمدەلگەن قارجىعا الەۋمەتتىك سالانى جانداندىرۋعا بولار ەدى! بيلىك فورماتى، سايلاۋ تۋرالى زاڭداردى دا جاڭا بيلىك ءبىر-اق كۇندە رەتكە كەلتىرەر ەدى!

ءبىزدىڭ جوسپارىمىز بارشىلىق. ونى ءبىر سۇقباتقا سىيدىرۋ مۇمكىن ەمەس شىعار. بالكىم، ۇيىم رەتىندە تىركەلىپ، ءوزىمىزدىڭ قۇقىقتىق نەگىزىمىز بولعان كەزدە - وسىلاردىڭ بارلىعىن اشىق ايتا جاتارمىز. ازىرگە، "ارىق ايتىپ، سەمىز شىققىمىز" كەلەدى.

ءوز باسىم، 20 جىلدان استام ۋاقىت وپپوزيتسيادا ءجۇرىپ، ءبىراز باستامادان، تۇلعادان تۇڭىلگەن كەزدەرىم بولعان. ال ءدال قازىر، «جاڭا قازاقستان» فورۋمىن  قۇرۋ تۋرالى باستامانىڭ كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولىپ جاتقانىن كورىپ وتىرىپ، شىن مانىندە جاڭاشا كۇي كەشىپ، فورۋمنىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن ۇمىتپەن قاراپ وتىرمىن!

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

“The Qazaq Times”