Tramp sayasatı Aziyada kütpegen jağdaylardı qalıptastırdı. Foto: VOA News.

Älemniñ talas-tartıs oşaqtarında bir uaqıtta bolıp jatqan kürdeli özgerister, qazirgi halıqaralıq jağdaydı tım kürdeli äri dübirli küyge saldı. Orta Şığıs, Europanıñ şığısındağı şielenistermen qatar Aziyanıñ şığısındağı jağdaylar da öz özektiligin saqtap twr. Korey tübigi mäselesinde köpten beri ünsizdik (anığında beytarap sıñay) tanıtqan Qıtay, kütpegen jerden negizgi oyınşılardıñ biri retinde sahnağa şıqtı. Bwl sırt elderdiñ nazarın audaruda. Bwl Şığıs Aziya mäselesine, AQŞ-Soltüstik Koreya-Qıtay qatınasına bir auıq nazar audaruımızğa türtki boldı.

AQŞ-tağı asa ıqpaldı «Washington Post» gazeti keşe basılımnıñ Beyjiñdegi redakciyasınıñ bwrınğı redaktorı Jon Ponfrettiñ saraptamasın jariya etti. Maqalada aytıluınşa, Tramptıñ Soltüstik Koreyağa qaratqan strategiyası, sauda mäselesi boyınşa Beyjiñmen bolğan kirbeñdigi, AQŞ-Tayuan (Tayvan') qatınasındağı aşıqtıq jäne osığan wqsas kütpegen şeşimderi Aziyada köp jıldan beri kezdespegen sirek jağdaylardı jarıqqa şığarğanı aytıladı.

Qalay degenmende, Tramp ükimetiniñ Soltüstik Koreyağa qaratqan sayasatı Kim Joñ Undı (Kim Çen In/Kim Jong Un) «apanınan şığuğa» mäjbürledi. Tipti, tomağa-twyıq rejim özge eldermen birneşe ret kelissöz kezdesulerin ötkizip tastadı. Tek, Tramp ükimeti ğana emes, bıltır tamız ayında Soltüstik Koreyağa qarsı sankciyalardı küşeytuge BWW Qauipsizdik keñesi de ülken röl atqardı.

«Uaşington post» jariyalağan maqalada,  Soltüstik Koreyanıñ eñ negizgi sauda serigi Qıtay sankciyalardı jeñildetuge kömektesuge dayın. Bwl ärine Tramp pen Şi Jinpiñniñ Qwrama Ştattağı kelissöziniñ ıqpalında emes, qayta Tramp ükimetiniñ sankciyasına ondağan jıldar boyı Soltüstik Koreyağa kömektesip kelgen Qıtay kompaniyalarınıñ ilinuinde.

Atalmış maqalasında  Jon Ponfret: «Qwrama Ştat ejelden Qıtayğa belgili därejede küş qoldanıp keledi. Qazir Tramp ükimeti bolsa, bwl taktikanı barınşa qoldanıp köruge tırısatının anıq añğarttı», – degen pikirin aytadı.

Közqaraqtı jwrtqa belgili, AQŞ pen Soltüstik Koreya arasındağı kelissöz mümkindikteri aşılıp, qarım-qatınastıñ jaqsı jağınan damuı Qıtaydı passivti küyde qaldırıp qoydı. Nätijesinde Qıtay basşısı Şi Jinpiñ Kim Joñ Unmen 6 apta işin eki ret kezdesu ötkizip, «Biz äli osındamız» degendi añğarttı.

Qıtay men Soltüstik Koreya basşıları bey resmi kezdesude. Foto: VOA News.

Bwl jağdaylar Kim Joñ Unnıñ ekonomikalıq damuğa şındap nazar audarğanın, Oñtüstik Koreyamen ıntımaqtasuğa, tipti Batıs elderi jäne  Japoniyamen de qatınastı jaqsartuğa den qoyğanın añğartadı. Al, Kimniñ bwl qadamdarı Beyjiñdi ondağan jıldar boyı Soltüstik Koreyağa jasağan ıqpalınan ajıratıp tastau qorqınışın tudırdı.

Qazir Tramp ükimetiniñ Qıtayğa bağıttalğan özgeşe sauda sayasatın jürgizip otır. «The New York Times» basılımınıñ habarına qarağanda, AQŞ Sauda departamenti qıtaylıq ZTE Corporation tehnologiyalıq kompaniyasına qarsı sankciyalardı şığarğan edi, ötken aptada atalğan kompaniya qalıptı jwmısın toqtatqanın mälimdegen. Ötken jeksenbide, Tramp Qıtay basşısına ZTE Corporation mäselesi boyınşa jeñildik jasaytının bildirdi. Osı aptada Qıtaydıñ prem'er-ministriniñ orınbasarı AQŞ-qa saparlay barıp, osı mäselelerdi keñespek.

Bir anığı Qıtaydıñ AQŞ ıqpalınan üreylenui, Beyjiñ biliginiñ özge aymaqtardağı sayasatın özgeristerge wşırattı. Aytalıq, Qıtay Ündistanmen bolğan aradağı qayşılıqtı şeşuge wmtılıstar jasay bastadı. Säuirdiñ soñında Qıtay basşısı eline kelgen Ündistan prem'eri Narendra Modimen kezdesti. Qıtaylıq resmi aqparattıq agenttikteriniñ mälimdeuinşe, bwl kezdesuden keyin «Qıtay-Ündistan qatınasınıñ jaña däuiri» bastalğan.

Bwğan qarap, AQŞ-tıñ Soltüstik Koreyamen bolğan qarım-qatınasınıñ jıldam artuı, Qıtaydıñ körşi eldermen bolğan baylanısın jaqsartuına septigin tigizdi deuge tolıq negiz bar. Tipti, Qıtay qazir el işinde «ata jau» retinde näsihattaytın Japoniyamen de baylanısın jaqsarta tüsuge tırısıp otır. Berer apta bwrın Qıtay prem'er-ministri Li Kıçyañ Japoniyağa saparlay bardı. Qıtay joğarı lauazımdısınıñ japoniyağa saparlay baruı 2009 jıldan beri bolmağan edi.

Degenmen, sarapşılardıñ pikirine qwlaq türsek, Tramptıñ qatañ sırtqı sayasatı aymaqtıñ qauipsizdigine tıñ qater töndirui bek mümkin. Amerikadağı Brukings institutınıñ sırtqı sayasat boyınşa ağa ğılımi qızmetkeri Ted Pikkon (Ted Piccone) düysenbi küni ötken AQŞ-tıñ halıqaralıq märtebesi turalı pikirtalas jiınında: «Tramptıñ sırtqı sayasatı «tım tosın», şetelder üşin kütpegen sayasat, sonday-aq bwl ädeyi jasalıp otır. Onıñ oyı bolsa – biz tañqaldıramız jäne jeñemiz. Ol tağı kün sayın qwbılıp twradı, mülde boljausız sayasat», – dep bağalağan. Bwl turalı VOA News agenttiginiñ resmi saytında habarlanğan.

AQŞ prezidenti Donal'd Tramp pen KHDR basşısı Kim Joñ Un. Foto: Korrespondent.net

Pikkonnıñ oyınşa, Tramptıñ bwl sayasatı AQŞ qarsılastarın ortaq müddege wmtıluğa şabıttandıradı. «Bwnday jağday tipti qaru-jaraq jarısın bastap jiberui mümkin. Sebebi olar (Amerikanıñ qarsılastarı) AQŞ-qa senim artu mümkin emes dep esepteytin boladı. Demek, bwl önimdi ädis emes», – dedi.

Degenmen, Qıtaydıñ tosın belsendiligi, AQŞ pen Soltüstik Koreya arasındağı jaqındasu procesine keri äserin tigizgeli twr. Büginder Tramp pen Kim arasındağı kelissöz küşinen qaluı mümkin degen de aqparattar jetude. Qalıptasqan körinister halıqaralıq jağdaydıñ bir ğana öñirde  emes, twtas älemde qayşılıqqa bet ala tüskenin añğartsa kerek.

“The Qazaq Times”