ترامپتىڭ توسىن ساياساتى، قىتايدىڭ توسىن بەلسەندىلىگى: شىعىس ازيادا كۇتپەگەن جاعدايلار

الەمنىڭ تالاس-تارتىس وشاقتارىندا ءبىر ۋاقىتتا بولىپ جاتقان كۇردەلى وزگەرىستەر، قازىرگى حالىقارالىق جاعدايدى تىم كۇردەلى ءارى ءدۇبىرلى كۇيگە سالدى. ورتا شىعىس، ەۋروپانىڭ شىعىسىنداعى شيەلەنىستەرمەن قاتار ازيانىڭ شىعىسىنداعى جاعدايلار دا ءوز وزەكتىلىگىن ساقتاپ تۇر. كورەي تۇبىگى ماسەلەسىندە كوپتەن بەرى ۇنسىزدىك (انىعىندا بەيتاراپ سىڭاي) تانىتقان قىتاي، كۇتپەگەن جەردەن نەگىزگى ويىنشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە ساحناعا شىقتى. بۇل سىرت ەلدەردىڭ نازارىن اۋدارۋدا. بۇل شىعىس ازيا ماسەلەسىنە، اقش-سولتۇستىك كورەيا-قىتاي قاتىناسىنا ءبىر اۋىق نازار اۋدارۋىمىزعا تۇرتكى بولدى.

اقش-تاعى اسا ىقپالدى «Washington Post» گازەتى كەشە باسىلىمنىڭ بەيجىڭدەگى رەداكتسياسىنىڭ بۇرىنعى رەداكتورى جون پونفرەتتىڭ ساراپتاماسىن جاريا ەتتى. ماقالادا ايتىلۋىنشا، ترامپتىڭ سولتۇستىك كورەياعا قاراتقان ستراتەگياسى، ساۋدا ماسەلەسى بويىنشا بەيجىڭمەن بولعان كىربەڭدىگى، اقش-تايۋان (تايۆان) قاتىناسىنداعى اشىقتىق جانە وسىعان ۇقساس كۇتپەگەن شەشىمدەرى ازيادا كوپ جىلدان بەرى كەزدەسپەگەن سيرەك جاعدايلاردى جارىققا شىعارعانى ايتىلادى.

قالاي دەگەنمەندە، ترامپ ۇكىمەتىنىڭ سولتۇستىك كورەياعا قاراتقان ساياساتى كيم جوڭ ۋندى (كيم چەن ىن/Kim Jong Un) «اپانىنان شىعۋعا» ماجبۇرلەدى. ءتىپتى، توماعا-تۇيىق رەجيم وزگە ەلدەرمەن بىرنەشە رەت كەلىسسوز كەزدەسۋلەرىن وتكىزىپ تاستادى. تەك، ترامپ ۇكىمەتى عانا ەمەس، بىلتىر تامىز ايىندا سولتۇستىك كورەياعا قارسى سانكتسيالاردى كۇشەيتۋگە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى دە ۇلكەن ءرول اتقاردى.

«ۋاشينگتون پوست» جاريالاعان ماقالادا،  سولتۇستىك كورەيانىڭ ەڭ نەگىزگى ساۋدا سەرىگى قىتاي سانكتسيالاردى جەڭىلدەتۋگە كومەكتەسۋگە دايىن. بۇل ارينە ترامپ پەن شي ءجينپيڭنىڭ قۇراما شتاتتاعى كەلىسسوزىنىڭ ىقپالىندا ەمەس، قايتا ترامپ ۇكىمەتىنىڭ سانكتسياسىنا ونداعان جىلدار بويى سولتۇستىك كورەياعا كومەكتەسىپ كەلگەن قىتاي كومپانيالارىنىڭ ىلىنۋىندە.

اتالمىش ماقالاسىندا  جون پونفرەت: «قۇراما شتات ەجەلدەن قىتايعا بەلگىلى دارەجەدە كۇش قولدانىپ كەلەدى. قازىر ترامپ ۇكىمەتى بولسا، بۇل تاكتيكانى بارىنشا قولدانىپ كورۋگە تىرىساتىنىن انىق اڭعارتتى»، – دەگەن پىكىرىن ايتادى.

كوزقاراقتى جۇرتقا بەلگىلى، اقش پەن سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى كەلىسسوز مۇمكىندىكتەرى اشىلىپ، قارىم-قاتىناستىڭ جاقسى جاعىنان دامۋى قىتايدى ءپاسسيۆتى كۇيدە قالدىرىپ قويدى. ناتيجەسىندە قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ كيم جوڭ ۋنمەن 6 اپتا ءىشىن ەكى رەت كەزدەسۋ وتكىزىپ, «ءبىز ءالى وسىندامىز» دەگەندى اڭعارتتى.

قىتاي مەن سولتۇستىك كورەيا باسشىلارى بەي رەسمي كەزدەسۋدە. فوتو: VOA News.

بۇل جاعدايلار كيم جوڭ ۋننىڭ ەكونوميكالىق دامۋعا شىنداپ نازار اۋدارعانىن، وڭتۇستىك كورەيامەن ىنتىماقتاسۋعا، ءتىپتى باتىس ەلدەرى جانە  جاپونيامەن دە قاتىناستى جاقسارتۋعا دەن قويعانىن اڭعارتادى. ال، كيمنىڭ بۇل قادامدارى بەيجىڭدى ونداعان جىلدار بويى سولتۇستىك كورەياعا جاساعان ىقپالىنان اجىراتىپ تاستاۋ قورقىنىشىن تۋدىردى.

قازىر ترامپ ۇكىمەتىنىڭ قىتايعا باعىتتالعان وزگەشە ساۋدا ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىر. «The New York Times» باسىلىمىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، اقش ساۋدا دەپارتامەنتى قىتايلىق ZTE Corporation تەحنولوگيالىق كومپانياسىنا قارسى سانكتسيالاردى شىعارعان ەدى، وتكەن اپتادا اتالعان كومپانيا قالىپتى جۇمىسىن توقتاتقانىن مالىمدەگەن. وتكەن جەكسەنبىدە، ترامپ قىتاي باسشىسىنا ZTE Corporation ماسەلەسى بويىنشا جەڭىلدىك جاسايتىنىن ءبىلدىردى. وسى اپتادا قىتايدىڭ پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى اقش-قا ساپارلاي بارىپ، وسى ماسەلەلەردى كەڭەسپەك.

ءبىر انىعى قىتايدىڭ اقش ىقپالىنان ۇرەيلەنۋى، بەيجىڭ بيلىگىنىڭ وزگە ايماقتارداعى ساياساتىن وزگەرىستەرگە ۇشىراتتى. ايتالىق، قىتاي ۇندىستانمەن بولعان اراداعى قايشىلىقتى شەشۋگە ۇمتىلىستار جاساي باستادى. ءساۋىردىڭ سوڭىندا قىتاي باسشىسى ەلىنە كەلگەن ءۇندىستان پرەمەرى نارەندرا موديمەن كەزدەستى. قىتايلىق رەسمي اقپاراتتىق اگەنتتىكتەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇل كەزدەسۋدەن كەيىن «قىتاي-ءۇندىستان قاتىناسىنىڭ جاڭا ءداۋىرى» باستالعان.

بۇعان قاراپ، اقش-تىڭ سولتۇستىك كورەيامەن بولعان قارىم-قاتىناسىنىڭ جىلدام ارتۋى، قىتايدىڭ كورشى ەلدەرمەن بولعان بايلانىسىن جاقسارتۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ءتىپتى، قىتاي قازىر ەل ىشىندە «اتا جاۋ» رەتىندە ءناسيحاتتايتىن جاپونيامەن دە بايلانىسىن جاقسارتا تۇسۋگە تىرىسىپ وتىر. بەرەر اپتا بۇرىن قىتاي پرەمەر-ءمينيسترى لي كىچياڭ جاپونياعا ساپارلاي باردى. قىتاي جوعارى لاۋازىمدىسىنىڭ جاپونياعا ساپارلاي بارۋى 2009 جىلدان بەرى بولماعان ەدى.

دەگەنمەن، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قۇلاق تۇرسەك، ترامپتىڭ قاتاڭ سىرتقى ساياساتى ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تىڭ قاتەر ءتوندىرۋى بەك مۇمكىن. امەريكاداعى برۋكينگس ينستيتۋتىنىڭ سىرتقى ساياسات بويىنشا اعا عىلىمي قىزمەتكەرى تەد پيككون (Ted Piccone) دۇيسەنبى كۇنى وتكەن اقش-تىڭ حالىقارالىق مارتەبەسى تۋرالى پىكىرتالاس جيىنىندا: «ترامپتىڭ سىرتقى ساياساتى «تىم توسىن»، شەتەلدەر ءۇشىن كۇتپەگەن ساياسات، سونداي-اق بۇل ادەيى جاسالىپ وتىر. ونىڭ ويى بولسا – ءبىز تاڭقالدىرامىز جانە جەڭەمىز. ول تاعى كۇن سايىن قۇبىلىپ تۇرادى، مۇلدە بولجاۋسىز ساياسات»، – دەپ باعالاعان. بۇل تۋرالى VOA News اگەنتتىگىنىڭ رەسمي سايتىندا حابارلانعان.

اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ پەن كحدر باسشىسى كيم جوڭ ۋن. فوتو: Korrespondent.net

پيككوننىڭ ويىنشا، ترامپتىڭ بۇل ساياساتى اقش قارسىلاستارىن ورتاق مۇددەگە ۇمتىلۋعا شابىتتاندىرادى. «بۇنداي جاعداي ءتىپتى قارۋ-جاراق جارىسىن باستاپ جىبەرۋى مۇمكىن. سەبەبى ولار (امەريكانىڭ قارسىلاستارى) اقش-قا سەنىم ارتۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ەسەپتەيتىن بولادى. دەمەك، بۇل ءونىمدى ءادىس ەمەس»، – دەدى.

دەگەنمەن، قىتايدىڭ توسىن بەلسەندىلىگى، اقش پەن سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى جاقىنداسۋ پروتسەسىنە كەرى اسەرىن تيگىزگەلى تۇر. بۇگىندەر ترامپ پەن كيم اراسىنداعى كەلىسسوز كۇشىنەن قالۋى مۇمكىن دەگەن دە اقپاراتتار جەتۋدە. قالىپتاسقان كورىنىستەر حالىقارالىق جاعدايدىڭ ءبىر عانا وڭىردە  ەمەس، تۇتاس الەمدە قايشىلىققا بەت الا تۇسكەنىن اڭعارتسا كەرەك.

“The Qazaq Times”